Giải mã cuộc chơi vũ khí Trung Quốc trên toàn cầu

Thị phần vũ khí Trung Quốc tăng vọt

Doanh thu từ bán vũ khí của Trung Quốc đang tăng lên. Trong năm 2012-2016, nước này chiếm 6.2% giá trị thương mại vũ khí toàn cầu, tăng ấn tượng 74% so với giai đoạn năm 2007-2011. Trên thực tế, trong giai đoạn 2012-2016, xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc vượt trước nhiều cường quốc Đức, Pháp và Anh, trở thành nước xuất khẩu vũ khí lớn thứ 3 trên thế giới.

Đây không phải là diễn biến bất thường ngắn hạn, mà là một xu hướng dài hạn. Trong giai đoạn 2000 - 2015, xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc đã tăng lên 6.5 lần. Vào năm 2016, Trung Quốc đã chuyển giao 2.1 tỷ USD vũ khí, ít hơn so với giá trị 2.2 tỷ USD của Pháp, nhưng cũng vượt con số 1.4 tỷ USD của Vương quốc Anh. Trong khi thị phần vũ khí năm 2016 của Trung Quốc thấp hơn nhiều so với mức 33% của Hoa Kỳ thì thị phần của Bắc Kinh cũng đang có xu hướng vươn lên tiếp cận với Nga (23%) và đã hoàn toàn vượt qua Pháp (6%), Đức (5,6%) và Vương quốc Anh (4,6%).

Xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc đã bị chỉ trích vì thiếu sự hấp dẫn toàn cầu do 72% tất cả các mặt hàng xuất khẩu của nước này trong năm năm qua chỉ đến từ ba quốc gia: Pakistan, Bangladesh và Myanmar. Tuy nhiên, lời chỉ trích này là không công bằng. Sự phụ thuộc vào một vài khách hàng cốt lõi đều hiện hữu tại nhiều nhà xuất khẩu vũ khí kỳ cựu cũng như nước mới xuất khẩu.

Trung Quốc đang vươn lên là một trong những quốc gia xuất khẩu vũ khí hàng đầu thế giới. (Nguồn: Reuters)

Nga là nước xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai thế giới trong năm 2012-2016 nhưng chỉ dựa vào bốn quốc gia - Ấn Độ, Việt Nam, Trung Quốc và Algeria - chiếm 70% tổng doanh thu. Tương tự, 71% hàng xuất khẩu vũ khí của Anh đến từ Ấn Độ, Hoa Kỳ và Saudi Arabia – nước chiếm 1 nửa tổng doanh thu của Anh trong năm 2010-2015.

Những người chỉ trích cho rằng vũ khí của Trung Quốc chỉ hấp dẫn các quốc gia nghèo hơn vì vũ khí cũ của họ rẻ hơn. Lập luận này phần nào đúng với thực tế, tuy nhiên cũng không thể phủ nhận rằng Trung Quốc có cách làm riêng của họ.Trung Quốc đã thành công trong việc đa dạng hóa cơ sở khách hàng của mình và hiện tại đang xuất khẩu vũ khí sang 55 quốc gia trên toàn thế giới, bao gồm Châu Á, Trung Đông, Châu Phi và Mỹ Latinh. Nhiều khách hàng của Trung Quốc là các nước đang phát triển. Tiêu biểu, hai phần ba các nước tại Châu Phi - lục địa nghèo nhất thế giới mua sắm các hệ thống vũ khí từ Trung Quốc, và phần lớn là các thiết bị quân sự cơ bản.

Đẩy mạnh nâng cấp và cải tiến vũ khí

Nhưng mọi thứ đang thay đổi. Vũ khí của Trung Quốc không giữ nguyên các bản “đồ cổ” từ thời kỳ Xô Viết đã qua. Quân đội Trung Quốc (PLA) đã thay thế các hệ thống vũ khí cũ của Liên Xô bằng các mô hình 'bản địa' được cải tiến và hiện đang xuất khẩu các loại máy bay hiện đại, bao gồm máy bay Type-99 MBT, máy bay chiến đấu J-10 và tàu ngầm lớp Yuan sang Thái Lan, Myanmar, Bangladesh và Pakistan.

Trung Quốc cũng đã điều chỉnh, đổi mới và kết nối các hệ thống tích hợp trong nỗ lực nhằm nâng cấp nền tảng công nghệ trong sản xuất vũ khí, ví dụ như các loại máy bay không người lái (UAVs) đáng tin cậy và có tính cạnh tranh và tên lửa hành trình chống tàu. Nâng cao sự tinh vi về công nghệ kết hợp với chi phí mua sắm tương đối thấp đã mở đường cho xuất khẩu vũ khí và giá trị sản phẩm phát triển mạnh . Sự thu hút của vũ khí Trung Quốc đối với những người mua khôn ngoan hơn đã được chuyển thành danh mục bán hàng, trong đó 25% khách hàng của Trung Quốc hiện đang nằm trong các quốc gia có thu nhập trung bình / cao cấp, bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Saudi Arabia và Các tiểu vương quốc Arập thống nhất (UAE).

Mục tiêu chiến lược cuối cùng?

Chắc chắn là có nhiều sự khác biệt trong chiến lược xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc so với các đối tác phương Tây. Trước tiên, các nhà chiến lược phương Tây không nên nghĩ rằng doanh thu xuất khẩu là mục tiêu chính của Trung Quốc. Thay vào đó, canh bạc cuối cùng của Bắc Kinh là ảnh hưởng chiến lược và chính trị lâu dài. Việc tìm kiếm ảnh hưởng khu vực và toàn cầu là mục tiêu quan trọng của ngoại giao kinh tế Trung Quốc. Nó phản ánh một khía cạnh hẹp hơn trong khuôn khổ quyền lực mềm Bắc Kinh, bao gồm viện trợ nước ngoài, đầu tư trực tiếp nước ngoài, các chương trình giáo dục ở nước ngoài, và quan trọng hơn là bán vũ khí.

Mô hình xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc hoạt động theo một chiến lược được lên kế hoạch cẩn thận dựa trên ba nguyên tắc: thúc đẩy khả năng phòng vệ hợp pháp của nước tiếp nhận; tăng cường hòa bình, an ninh và ổn định của đất nước và khu vực đó; và không can thiệp vào công việc nội bộ của đối tác.

Cách tiếp cận lâu đời của Bắc Kinh về không liên kết trong việc bán vũ khí dựa trên quan điểm cho rằng hồ sơ chính trị, quân sự và nhân quyền của khách hàng không nằm trong các yếu tố ảnh hưởng đến hợp đồng. Chính sách "không đưa ra câu hỏi" dấy lên sự phản đối của các nước phương Tây, nhưng không thể phản đối về hiệu quả của nó trong việc bán vũ khí và đảm bảo ảnh hưởng. Chính sách này đặc biệt thu hút các nước quân sự hạng hai và cấp ba đang phụ thuộc quá mức vào vũ khí của Hoa Kỳ và Nga. Vũ khí của Trung Quốc cung cấp cho các quốc gia nghèo cơ hội đa dạng hóa các nguồn vũ khí, giành lại được quyền tự quyết về khả năng quân sự và giảm tổn thất chiến lược đối với các lệnh cấm vận vũ khí.

Mô hình xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc cũng có một số đặc điểm quan trọng khác. Từ quan điểm chiến lược của Trung Quốc, xuất khẩu vũ khí thúc đẩy mối quan hệ đối tác mạnh mẽ và góp phần vào quá trình tăng cường ảnh hưởng của Bắc Kinh, đặc biệt là với các quốc gia láng giềng. Không có gì ngạc nhiên khi doanh số bán vũ khí của Trung Quốc sang Pakistan, Sri Lanka, Bangladesh và Myanmar gián tiếp làm giảm mối đe doạ tiềm tàng về ảnh hưởng của các cường quốc châu Á khác, tiêu biểu như Ấn Độ.

Trong khi đó, vũ khí của Trung Quốc cũng có tính cạnh tranh rất cao. Giá cả thấp so với các mẫu tương tự của phương Tây. Các máy bay không người lái của Trung Quốc rẻ hơn khoảng 10-20% so với các phiên bản Hoa Kỳ gần tương đương. Cuối cùng, Trung Quốc có thể chuyển giao công nghệ thông qua các thỏa thuận quốc phòng, hỗ trợ các quốc gia khách hàng trong việc duy trì, sửa chữa và cải tiến các loại vũ khí và thậm chí sản xuất linh kiện.

Mặc dù vẫn chưa có vai trò chi phối quyết định trong thị trường vũ khí toàn cầu, chiến lược xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc đang tỏ ra có hiệu quả trong việc chiếm được nhiều thị phần từ các nước cạnh tranh. Trung Quốc cũng bắt đầu tiến quân vào phân khúc thị trường giàu có hơn, đặc biệt là những khu vực không đòi hỏi sự phức tạp về công nghệ. Có một chiến lược dài hạn về vấn đề này, được thúc đẩy bởi các mục tiêu ngoại giao và địa chiến lược chứ không hoàn toàn nhằm mục đích thương mại.

(Theo East Asia Forum)