Đọc tiểu thuyết Bóng đêm ta thấy một vốn sống phong phú và sự trải nghiệm được tích lũy trong nhiều năm cầm bút của Ma Văn Kháng về đề tài an ninh xã hội, về cuộc chiến cam go của cái thiện chống lại cái ác; của ánh sáng xua tan bóng tối.
Viết về đề tài công an đã khó nhưng để viết hay, tạo được sức hấp dẫn đối với bạn đọc lại càng khó hơn và không phải nhà văn nào cũng làm được. Nếu như nhiều tác giả viết về người chiến sĩ công an trên mặt trận bảo vệ sự bình yên cho Tổ quốc bằng cái nhìn đơn chiều, chỉ miêu tả nhân vật từ khía cạnh chiến công và thắng lợi, phần đời sống khuất lấp, những dằn vặt, đau đớn, mất mát và sự hi sinh... được nhắc tới thoáng qua, khiến cho nhân vật mang dáng dấp của con người “sử thi” mà thiếu đi phần cuộc sống đời thường thì với nhà văn Ma Văn Kháng lại hoàn toàn khác. Không đi theo lối mòn sẵn có, bằng những tưởng tượng phong phú, nhà văn đã tạo cho Bóng đêm một sức sống mới mẻ, độc đáo khi xây dựng và tái hiện được sự đa dạng của đời sống con người từ tư tưởng, ý chí, bản năng, tình cảm đến tín ngưỡng tâm linh... Từ đó luôn nhấn mạnh vai trò của phần ý chí, phần sức mạnh tinh thần trong mỗi con người.
Bóng đêm là câu chuyện về một người phụ nữ đi bới rác, tình cờ nhặt được cái đầu người bị cắt rời bọc trong cái áo nhét trong chiếc gầu cao su ở ven con hồ thuộc địa bàn Quận I của thành phố. Bắt tay vào khám phá vụ án man rợ này là ba nhân vật: Ông Tầm, Quận trưởng công an cùng Trừng và Nhâm, hai thiếu úy trẻ. Ba con người là ba tính cách, đã bổ sung cho nhau. Ông Tầm, người anh cả của đơn vị, vững vàng, sâu sắc, dạn dầy kinh nghiệm nghề nghiệp. Trừng, xuất thân từ một chàng trai nông dân, gắn bó với ruộng đồng sông nước, trung thực, chất phác, giản dị. Nhâm, đa cảm đa sầu, dễ bị tổn thương nhưng mạnh mẽ, sở hữu một đời sống tinh thần giầu có, phong phú. Trước hiện trạng tội phạm ngày càng gia tăng và càng lúc càng man rợ, bộ ba phá án này, nhất là ông Tầm và Nhâm luôn băn khoăn trăn trở, đặc biệt là đi sâu vào bản chất con người trong mọi khía cạnh, dưới ánh sáng của các lý thuyết hiện đại và Phật giáo để lý giải sự việc. Nhưng cũng như quy luật của mọi sự phát triển, ba con người chân chính sau khi đã phá án thành công rất nhiều vụ việc, con đường sự nghiệp đang trong tiến trình thăng hoa thì bỗng dưng gặp phải trắc trở. Do bị đố kị về tài năng, ông Tầm đã buộc phải về hưu trước tuổi. Cũng do mâu thuẫn và không thể hợp tác với nhau, Trừng phải chuyển sang đội Săn bắt cướp đường Năm. Ở đây anh tiếp tục cuộc chiến đấu chống lại cái ác với phong độ táo bạo, quả cảm, quyết liệt. Còn Nhâm, sau cuộc xung đột với quận trưởng mới kế vị đã bị điều ra một xã ngoại thành phụ trách công tác an ninh. Chính nơi đây cơ duyên đã cho anh được gặp lại thủ trưởng cũ - ông Tầm về hưu đang ngày ngày chuyên chú việc trồng hoa và hào hứng viết lại những câu chuyện phá án li kì. Hai thầy trò đã phối hợp ăn ý trong việc truy bắt một tên trùm sỏ đường dây buôn bán ma túy - tên dã nhân - hung thủ của vụ án cắt đầu người đã gây ra ở phần đầu tác phẩm.
Bìa tiểu thuyết
Đọc tiểu thuyết Bóng đêm ta thấy một vốn sống phong phú và sự trải nghiệm được tích lũy trong nhiều năm cầm bút của Ma Văn Kháng về đề tài an ninh xã hội, về cuộc chiến cam go của cái thiện chống lại cái ác; của ánh sáng xua tan bóng tối. Từ câu chuyện về vụ án mạng nạn nhân bị cắt đứt đầu, tiểu thuyết phơi ra ánh sáng những thú ăn chơi trụy lạc của những kẻ máu lạnh, và từ hành trình truy tìm dấu vết kẻ thủ ác, tác phẩm gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh khẩn cấp, thiết tha của nhà văn về việc phải đấu tranh bảo vệ những giá trị cao quý của xã hội và con người, của văn hóa và văn minh, của cái tốt và cái đẹp. Chặng đường đó không ít gian nan, thách thức, đòi hỏi phải có sự kiên trì, bền bỉ, thậm chí không ngoại trừ cả sự hi sinh, mất mát. Bóng đêm đã khép lại trong niềm xúc động nghẹn ngào của biết bao tâm hồn độc giả bởi Nhâm đã đi hết quãng đời tuổi trẻ thật phong phú và tuyệt đẹp của mình giữa cuộc đời đầy kịch tính, vừa hùng tráng, vừa bi thương. Cái chết đã đến với Trừng. Và tử thần đã đổ bóng xuống người Nhâm. Trên thân thể Nhâm cũng như nhiều nhân vật khác là ngang dọc những vết thương sau khi anh đã hoàn thành nhiệm vụ và gặp lại bạn bè trang lứa trong một đêm tao ngộ với bọn du đãng. Nhà văn Ma Văn Kháng đã rất khéo khi đặt cho tiểu thuyết cái tên gọi tạo được sự liên tưởng về một hình ảnh biểu trưng của tội ác, của bất lương, tăm tối, xấu xa… trong đó bao hàm cả sự vô minh, gây nên bao đau thương cho con người, cần phải bị loại trừ khỏi đời sống xã hội và việc đó chính là nhờ ở những con người quả cảm, dám dấn thân như Trừng, Nhâm...
Bóng đêm đã tái hiện bức tranh về cuộc đời sinh động được kết hợp rất linh hoạt giữa bút pháp hiện thực với suy tưởng lãng mạn, đôi chỗ có đan cài những chi tiết “sex”, những chi tiết đẹp về tình yêu cũng là cách lựa chọn độc đáo của tác giả để tạo sức hấp dẫn cho tác phẩm. Nếu ai đó có tham vọng đi tìm sự thật trong Bóng đêm so với vụ việc đã xảy ra ngoài đời như thế nào để đánh giá mức độ chân thực của tiểu thuyết thì quả là vô ích. Bởi hiện thực ở đây chỉ là đường viền, là cái khung cho bức tranh tưởng tượng, sáng tạo của tiểu thuyết. Sau tất cả những gì đã xảy ra trong cuộc đời các chiến sĩ, một hệ luận kiêu hãnh và cũng thật xót xa có thể chín muồi, xuất hiện trong tác phẩm: Những con người mang sứ mệnh đối diện với bóng đêm, chống lại tội ác, có mặt ở trên đời này đâu chỉ là để cài hoa trước ngực mà còn để mang cả những vết thương đau trên thân thể. Bên cạnh những chiến công vinh quang, người chiến sĩ công an cũng gặp không ít hệ lụy, nguy hiểm và rủi ro luôn rình rập, thậm chí cái chết cũng là một tất yếu không ngoại trừ. Cuộc sống vốn là một chuỗi những bất ngờ, là bao điều không thể lường trước. Trước khi cài hoa trên ngực thì cũng có không ít những Trừng, Nhâm đã đối diện với cái chết, sự mất mát, phải đau đớn dằn vặt về thể xác... Hàng ngày, hàng giờ đã và đang có rất nhiều sự hi sinh thầm lặng, có thể cuộc đời không thể ghi nhớ hết tên của các anh, nhưng lớn lao hơn là máu của những con người ấy đã thấm vào đất để cho cuộc đời này nở hoa, đất Mẹ đã ôm các anh vào lòng bằng một tình yêu và sự tri ân sâu sắc! Vì lẽ đó mà nhân vật của Bóng đêm rất gần với cuộc đời thực và giá trị nhân văn của tác phẩm từ đó càng được khẳng định.
Bình Minh
