Lạc giữa “Vườn xuân Trung Nam Bắc”

Phần trung tâm tác phẩm với hình ảnh thiếu nữ 3 miền đang say sưa hát múa. Ảnh Hương Cinet

(Cinet) – Trong số ít những tác phẩm hội họa được công nhận là Bảo vật Quốc gia, “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của danh họa Nguyễn Gia Trí khiến người xem có cảm giác lạc lối trong khu vườn rộn sắc xuân bởi sự tinh tế, chuẩn mực trong những nét vẽ.

Là một kiệt tác hội họa nổi tiếng của Việt Nam, “Vườn Xuân Trung Nam Bắc” được biết đến rộng khắp từ trước khi trở thành Bảo vật Quốc gia. Đây cũng là lẽ thưởng bởi tác phẩm này được hình thành dưới bàn tay tài hoa của danh họa Nguyễn Gia Trí – một trong Tứ kiệt của Hội họa Việt Nam. “Nhất Trí, nhì Vân, tam Lân, tứ Cẩn”.

“Nhất Trí” cái tên đã quá quen thuộc đến mức chói sáng kể từ lúc sinh thời. Cuộc đời hoạt động nghệ thuật của ông nhuốm màu huyền thoại bởi tài năng không thể chối cãi, không ai có thể phủ nhận. Ngay từ khi sinh thời tranh của ông đã vô cùng được ưa chuộng. Giới sưu tập tranh giành để có thể mua được tranh của ông. Nhiều người đặt mua ngay từ khi ông mới chỉ phác thảo tác phẩm. Nhưng là người rất khắt khe với nghề do đó ông không sáng tác nhiều. Những người trong nghề có biết ông đều nói rằng: ít khi nào ông thỏa mãn với một tác phẩm của mình, mỗi tác phẩm của ông đều dành nhiều thời gian và tâm huyết để làm đi làm lại cho đến khi nào ưng mới thôi. Vẽ sơn mài khá tốn kém không như sơn dầu bởi dùng đến nhiều chất liệu, đôi khi cả vàng bạc. Vậy nhưng với danh họa Nguyễn Gia Trí, chỉ có một chút không hài lòng, ông cũng sẽ bỏ đi để làm lại. Các tác phẩm sơn mài hoàn thiện của ông có thể kể đến như: Chải tóc; Cảnh thiên thai; Thiếu nữ trong vườn; Thiếu nữa bên hoa phù dung; Vườn xuân; Bên Hồ Gươm; Chùa Thầy; và Vườn xuân Trung Nam Bắc..

Kiệt tác "Vườn xuân Trung Nam Bắc" được hoàn thành trong suốt 20 năm. Đây là một tác phẩm khổ lớn, vào thời điểm năm 1989 đây là bức tranh đạt kỷ lục về kích thước 2 x 5,4 mét

“Vườn xuân Trung Nam Bắc” được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2013. Đây là tác phẩm có kích thước lớn 2 x 5,4 m, hiện kiệt tác này đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Hồ Chí Minh. Con đường để “Vườn xuân Trung Nam Bắc” về với Bảo tàng Mỹ thuật Hồ Chí Minh cũng không hề đơn giản. Được biết khi Ủy ban nhân dân TP.HCM quyết định trích ngân sách một trăm ngàn đô la Mỹ ( 100.000 USD) mua kiệt tác, một cuộc tranh luận nảy lửa đã xảy ra. Nhiều ý kiến cho rằng đó có phải là việc làm lãng phí không cần thiết. Lý do đơn giản là bởi thời điểm năm 1996, một trăm ngàn đô la tương đương với sáu trăm triệu đồng, một con số quá lớn. Cảm giác lớn đó càng nhân lên nhiều cấp số khi nó được chi ra để mua tranh. Cuộc tranh cãi kéo dài nhiều năm ngay kể cả khi việc mua bán đã hoàn tất và được Ủy ban nhân dân thành phố giao lại cho Bảo tàng Mỹ thuật Hồ Chí Minh trưng bày, bảo quản. Việc tranh cãi và dư luận chỉ thực sự chấm dứt khi có một nhà sưu tập người Bỉ trả giá 1 triệu đô ( gấp mười lần số tiền mua ban đầu) để có thể sở hữu kiệt tác này.

Được trưng bày trang trọng tại tầng 2 Bảo tàng Mỹ thuật Hồ Chí Minh

Một điều nữa khiến cho “Vườn xuân Trung Nam Bắc” càng thêm phần giá trị là bởi nó là tác phẩm cuối cùng của danh họa Nguyễn Gia Trí và cũng là tác phẩm có thời gian hoàn thành lâu nhất của ông. Ông đã dành 20 năm cuộc đời mình để thai nghén từ ý tưởng cho đến khi hoàn tất kiệt tác khiến người xem phải say đắm (1969 - 1989).

Nếu đã từng đến thăm quan Bảo tàng Mỹ thuật Hồ Chí Minh, không có ai có thể không dừng bước để rồi lạc giữa “Vườn xuân Trung Nam Bắc”. Tác phẩm được đóng khung trưng này trang trọng trên tầng 2 của bảo tàng. Dọc theo hai đường viền bên trái và phải là hai câu thơ chữ Hán của Đào Duy Từ. ( Tạm dịch: Bóng trăng như đèn tỏa sáng trên mặt nước/ Hương hoa thoang thoảng bay theo gió đưa). Ngắm nhìn tác phẩm, người xem cảm thấy như mình được trở về miền ký ức với cảnh sắc thiên nhiên đầy sức sống, với vẻ đẹp thiếu nữ dịu dàng…tất cả không thể hoàn mỹ hơn.

Những đường nét mềm mại, sống động và màu sắc hài hòa của tác phẩm khiến người xem cảm nhận một cuộc sống thật của từng nhân vật trong tác phẩm

Hoàn thành trong suốt 20 năm, do đó cũng không quá khi nói rằng “Vườn xuân Trung Nam Bắc” là tác phẩm tinh túy nhất của danh họa Nguyễn Gia Trí. Bởi trong tác phẩm mọi thành tựu trong quá trình nghiên cứu, tìm tòi, tích lũy về sơn mài đều được ông gửi gắm. Vốn quen thuộc với đề tài thiếu nữ, nhưng “Vườn xuân Trung Nam Bắc” được làm mới với sự hiện diện của thiếu nữ cả 3 miền Bắc, Trung, Nam. Các thiếu nữ trong trang phục truyền thống từng vùng tươi vui, ca hát thể hiện sức sống tươi mới giữa thiên nhiên, giữa mùa xuân. Sự tài tính khi phối hợp giữa chất liệu vàng son với vỏ trứng cũng được bậc thầy sơn mài Việt Nam thể hiện nhịp nhàng, khéo léo. Nhìn tổng thể tác phẩm, chỗ tĩnh, chỗ động khiến cho người xem cảm nhận nhịp sống thật trong tranh. Trung tâm bức tranh là nhóm thiếu nữ Trung Nam Bắc trong trang phục cổ xưa. Cạnh đó là hai đứa bé như trong tranh dân gian cưỡi con kỳ lân huyền thoại chạy chơi. Phía sau là ngôi miếu cổ nhỏ nhưng trang nghiêm. Xen với các nét văn hóa truyền thống đó là không khí hiện đại tạo bởi hai nhóm thiếu nữ áo trắng múa quay tròn... Cũng như những tác phẩm sơn mài cùng thời, “Vườn xuân Trung Nam Bắc” không có nhiều màu sắc mà chủ yếu là đỏ, đen, vàng, trắng. Vậy nhưng sức hấp dẫn đến ma mị của tác phẩm đủ mạnh để làm lay động những ai đứng trước nó.

20 năm kể từ khi bắt đầu cho đến khi hoàn thành, đã có bao nhiêu sự thắc mắc về việc làm sao danh họa có thể giữ nguyên vẹn ý tưởng và cảm xúc để thực hiện bức tranh trong thời gian dài như vậy. Điều này, có lẽ cũng không ai có thể trả lời chỉ biết rằng cũng đã hơn 2 thập kỷ kể từ khi hoàn tất, đến nay “Vườn xuân Trung Nam Bắc” vẫn tràn đầy sức sống, sắc xuân và cảm xúc của tác giả.

Bài & ảnh: Lan Hương