Hệ thống các kiến trúc ẩn được phát hiện bởi lidar cho thấy mối liên kết giữa các thành phố Maya cổ, đồng thời cũng là một chiến trường quy mô lớn.
Gần đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện hơn 61.000 kiến trúc cổ bao gồm các con đường, pháo đài, kênh nước, tòa nhà… thuộc văn minh Maya nằm ẩn bên dưới tán rừng nhiệt đới phía bắc Guatemala. Hình ảnh nổi lên sau khi chiếu laze từ radar cho thấy bức tranh kinh tế và chính trị Maya phức tạp hơn rất nhiều so với những gì đã biết.
Một mạng lưới các thành phố
Nhóm khảo cổ sử dụng dữ liệu từ phương pháp lidar ước tính có khoảng 7 – 11 triệu dân sống ở vùng đất thấp của Maya (một phần Yucatan, Guatemala và Belize) vào cuối thời kỳ thịnh vượng từ năm 650 đến 800, với mật độ dân số khoảng 80 – 120 người/km2.
Thành phố cổ Tikal giờ nằm dưới tán rừng nhiệt đới (Ảnh: KimonBerlin)
Với quy mô của cuộc khảo sát mới này, giờ các chuyên gia có thể thấy một mạng lưới các thành phố đông dân cư, được kết nối bởi các liên hết vô hình về thương mại và chính trị - được thể hiện bằng các con đường trên cao giữa các khu dân cư.
Phát hiện mới này củng cố thêm quan điểm được tin nhiều những năm gần đây: văn minh Maya không phải là các thành phố phân tán bị cô lập, những vùng chiến tranh sống nhờ đốt nương làm rẫy.
Họ xây dựng các đô thị trung tâm dựa trên thâm canh ở các vùng đất thấp và hệ thống ruộng bậc thang được đắp bồi cẩn thận. Các thành phố lớn nhất được bao quanh bởi các thành phố vệ tinh nhỏ hơn, được kết nối về mặt chính trị và kinh tế.
Vùng nông nghiệp Maya?
Để hỗ trợ rất nhiều thành phố lớn, người Maya đã rất tích cực cải tạo cảnh quan tự nhiên, bao gồm hệ thống tưới tiêu và thoát nước. Các hình ảnh lidar làm lộ các đường kênh trên những vùng đất ngập nước theo mùa – phục vụ cho tưới tiêu và kiểm soát lũ.
Bản đồ những công trình ẩn của nền văn minh Maya (Ảnh: 21st Century Fox)
Hầu hết các kênh này rộng 1 hoặc 2 m, sâu từ 20 – 50 cm, đoạn dài nhất kéo dài 1 km trên cánh đồng thấp. Ở vùng đất cao hơn, kênh nước nằm trên các đường bờ ruộng bậc thang dài và các tường thấp.
Khoảng 17% diện tích khảo sát được là đất nông nghiệp, nhưng biên độ dao động là từ dưới một phần trăm ở một số khu vực đến trên 70% ở các thành phố lớn như Tikal. Ngay cả khi có nhiều đất canh tác, thậm chí là rất nhiều lao động và cơ sở hạ tầng được đầu tư để khai thác tối đa đất đai, một số thành phố Maya lớn hơn vẫn sống dựa vào nhập khẩu thực phẩm.
Thương mại và vận tải
Một số thành phố đông đúc như Naachtun và Tikal không thể nuôi sống dân cư bằng vốn đất đai sẵn có, trong khi vùng khác như Holmul lại có sản phẩm dư thừa. Các nhà khảo cổ hoài nghi có việc giao thương thực phẩm ở một mức độ nào đó.
Bằng chứng về mối liên kết ở giai đoạn đầu của văn minh Maya là những con đường được đắp trên cao. Chúng thường liên kết thành phố lớn với các đô thị vệ tinh gần đó, nhưng đôi khi còn liên kết các thành phố lớn với nhau.
Đường trên cao rộng khoảng 10 - 20 m, con đường dài nhất chạy 22 km xuyên qua một vùng nông nghiệp. Những con đường này cũng bị bỏ hoang cùng các thành phố cổ của người Maya vào giai đoạn năm 1000 – 250 TCN.
Ở cuộc khảo sát này, nhà khảo cổ học Tom Garrison cho biết: "Một trường hợp thú vị được lidar phát hiện là các ruộng bậc thang của vương quốc cổ Xultun lại được xây dựng trên một đường đắt trên cao của thời tiền cổ Maya". Điều này có nghĩa, phương pháp chiếu mục tiêu bằng laze đã phát hiện sự phân lớp theo thời gian.
(Ảnh: 21st Century Fox)
Pháo đài đương đầu với cuộc vây hãm
Vào cuối thời kỳ cổ điển, người Maya lại xây dựng rất nhiều công sự. Hệ thống cầu, mương, thành lũy và tường đá ẩn dưới tán rừng có quy mô lớn hơn rất nhiều mong đợi của các nhà khảo cổ, bất chấp nhiều tài liệu khảo cổ từ trước đều mô tả Maya là thế giới của quân đội và các cuộc xung đột.
Tương tự, các kiến trúc phòng thủ xuất hiện sau rà quét lidar phổ biến và phức tạp hơn nhiều dự tính. Điều này chỉ ra rằng, nền văn minh Maya chắc chắn, hoặc ít nhất có những thời điểm, đã tham gia vào chiến tranh với quy mô lớn không tưởng.
Điểm qua trường hợp một pháo đài nằm trên vách đá giữa Tikal và thành phố gần đó El Zotz, nhà khảo cổ Garrison đánh giá:
"Thành trì được bảo vệ bởi các bức tường cao hơn 7,6 m và một hố chứa nhân tạo lớn đủ tiêu chuẩn bể bơi Olympic. Nói cách khác, nơi này (La Cuernavilla) sẵn sàng đón nhận một cuộc vây thành. Xung đột kiểu này không thực sự giống những gì chúng ta nghĩ về người Maya cổ đại."
