TT Trump trao cho ông Putin cơ hội phá rào hiệp ước hạt nhân và tên lửa?

Khi ông Donald Trump lần đầu tiên nói chuyện với Tổng thống Nga Vladimir Putin sau khi trở thành Tổng thống Mỹ, ông đã chỉ trích hiệp ước "New Start" - một trụ cột trong kiểm soát vũ khí toàn cầu - là một thỏa thuận tồi đối với Mỹ.

Khi hai người gặp nhau ở Helsinki vào thứ 2 tới, họ có thể sẽ đề cập đến vấn đề có gia hạn thỏa thuận này cho đến năm 2026 hay không và phải làm gì đối với một hiệp ước khác- Hiệp ước các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) nhằm giảm bớt sự cạnh tranh hạt nhân đang có nguy cơ cao giữa hai cựu thù thời Chiến tranh Lạnh.

Kịch bản hạt nhân khả thi

Các cựu quan chức Mỹ, các chuyên gia kiểm soát vũ khí và các nhà ngoại giao không kì vọng về một quyết định gia hạn New Start hoặc về Hiệp ước INF tại Helsinki, mà theo họ, kịch bản tốt nhất là một thỏa thuận song phương và công việc còn lại sẽ dành cho các chuyên gia giải quyết.

"Kết quả khả dĩ nhất là khởi động lại các cuộc đàm phán ổn định chiến lược giữa Hoa Kỳ và Nga", Frank Rose, cựu trợ lý ngoại trưởng Mỹ về kiểm soát vũ khí tại hãng tham vấn Viện Brookings cho biết.

Thượng đỉnh Nga - Mỹ sắp tới được kì vọng sẽ thảo luận về các hiệp ước New Start và INF.

Cuộc đàm phán cuối cùng giữa Mỹ và Nga về "ổn định chiến lược" - một thuật ngữ đối với các vấn đề liên quan đến kiểm soát vũ khí hạt nhân – diễn ra vào tháng 9 năm ngoái và một vòng tiếp theo dự kiến vào tháng 3 này đã bị hủy bỏ - phản ánh sự căng thẳng trong mối quan hệ.

Một thỏa thuận mở lại các cuộc đàm phán sẽ cho phép cả hai bên thấy rằng họ đang bắt tay giải quyết một vấn đề lớn, kết quả mà các nhà phân tích nói có thể hấp dẫn cả hai nhà lãnh đạo, trong khi để cho các quan chức cấp dưới đi sâu vào chi tiết giải quyết.

Đây cũng có thể là một thành tựu hiếm hoi đối với hai quốc gia đang có nhiều bất đồng, khi Nga đang bị cáo buộc can thiệp trong cuộc bầu cử năm 2016 tại Mỹ, sáp nhập Crimea năm 2014 và hỗ trợ cho lực lượng ly khai ở miền đông Ukraine, cùng với sự hiện diện trong cuộc xung đột Syria.

Trước hội nghị thượng đỉnh, các nhà ngoại giao Nga đã nhấn mạnh sự cần thiết phải đàm phán về ổn định chiến lược, cho rằng các hiệp ước kiểm soát vũ khí hiện tại đang rất gay gắt và họ sợ Washington sẽ rút khỏi hiệp ước INF. Cả hai bên đều cáo buộc nhau vi phạm hiệp ước này.

Cơ hội hiếm hoi: Mỹ sợ Nga được lợi?

Về mặt lịch sử, kiểm soát vũ khí là một vấn đề mà Washington và Moscow đã có thể nói chuyện với nhau ngay cả khi mối quan hệ quy mô rộng lớn hơn của họ đã bị xé toạc.

Đại sứ Mỹ tại Nga Jon Huntsman nói với các phóng viên rằng, ông Trump và Putin có khả năng sẽ thảo luận về INF và New Start nhưng sẽ không đưa ra đánh giá rằng liệu họ có thể đạt được bất kỳ thỏa thuận nào hay không.

Các nhà ngoại giao Nga đã nhiều lần nói về sự cần thiết phải khởi động các cuộc đàm phán về ổn định hạt nhân chiến lược.

Cố vấn của Điện Kremlin, Yuri Ushakov, cho biết hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Nga lần này có thể đưa ra một tuyên bố chung về những hành động mà hai nước sẽ thực hiện để duy trì sự ổn định và an ninh quốc tế.

Hiệp ước New Start - được ký kết vào năm 2010, yêu cầu cả Mỹ và Nga phải cắt giảm số đầu đạn chiến lược hạt nhân được triển khai của họ không quá 1,550- mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ.

Hiệp ước này, cũng hạn chế các tên lửa được triển khai trên tàu ngầm và tại mặt đất và cả các máy bay ném bom có khả năng mang hạt nhân, sẽ hết hạn vào tháng 2/2021, có thể được gia hạn thêm 5 năm nếu cả hai bên đồng ý.

Một quan chức Mỹ cho biết, ông Trump sẽ sẵn sàng để nói về New Start nếu ông Putin nêu ra, nhưng đây không phải là một ưu tiên lớn của Hoa Kỳ.

Còn hiệp ước INF, ký kết vào năm 1987, đòi hỏi cả hai bên phải loại bỏ tên lửa đạn đạo và hành trình phóng từ mặt đất của họ có tầm bắn từ 500 - 5.500 km (310 và 3.420 dặm).

Các chuyên gia kiểm soát vũ khí nói rằng, có một mối liên hệ tinh tế giữa cách Hoa Kỳ có thể giải quyết hai hiệp ước này.

Một cựu quan chức cấp cao của Mỹ lập luận rằng, Nga cần New Start được gia hạn hơn là Hoa Kỳ, một phần vì những ràng buộc ngân sách của nước này, và lo ngại ông Trump có thể đồng ý với điều này mà không cần phải nhấn mạnh sự tuân thủ của Nga về hiệp ước INF.

"Kết quả tồi tệ nhất là ... ông Trump nghĩ rằng ông ấy là một nhà đàm phán thỏa thuận lớn và một nhà kiểm soát vũ khí lớn ... (và cho) ông Putin một cái gì đó mà ông Putin cần nhiều hơn là chúng tôi nhận được," cựu quan chức giấu tên này cho hay.

Hoa Kỳ từ năm 2014 luôn khẳng định rằng Nga đã vi phạm Hiệp ước INF bằng cách phát triển hệ thống tên lửa hành trình SSC-8. Năm 2017, Washington cho biết họ tin rằng Moscow không chỉ phát triển mà còn đã triển khai tên lửa này, đe dọa các đồng minh của Hoa Kỳ trong NATO và các lực lượng Mỹ ở châu Âu.

Trong khi đã có nhiều thông tin rằng ông Trump muốn trở thành một nhà đàm phán về kiểm soát vũ khí thành công, thì vẫn còn nhiều hoài nghi sâu sắc giữa các cựu quan chức của Mỹ. Trong khi đó, chính quyền Mỹ dưới thời ông Trump đang vận hành dưới cái bóng nghi ngờ về sự liên hệ của đội ngũ tranh cử cho ông Trump với Moscow, đang được điều tra bởi thanh tra đặc biệt Robert Mueller.

Eugene Rumer, cựu quan chức tình báo quốc gia Mỹ về Nga -hiện  đang làm việc tại tổ chức tham vấn Carnegie cho biết: “Vấn đề là có rất ít sự tin tưởng vào những gì Tổng thống sẽ làm, bất kỳ đề xuất nào về thỏa thuận của ông ấy đều tự động bị nghi ngờ”.

Rumer cũng cho rằng thượng đỉnh Helsinki có thể mang lại một cái gì đó giống như cuộc họp tháng 6 của ông Trump với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, nơi họ đã đưa ra một tuyên bố chung về phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên và để lại tiến trình đàm phán các nội dung chi tiết cho người khác.

"Họ có thể nhất trí tham gia vào một cuộc đối thoại mạnh mẽ", ông nói thêm. "Tương tự như những gì đã xuất hiện rõ ở Singapore ... những vấn đề hạng nặng sẽ nằm một phần trên vai các nhà đàm phán."