Ai tham gia tiếp tay loạt sai phạm dự án Gang thép Thái Nguyên?

Ảnh: Nam Nguyễn

Chủ trương đầu tư Dự án là phù hợp với yêu cầu thực tế nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khai thác quặng, sản xuất thép, ổn định việc làm, tăng thu nhập cho gần 5.000 cán bộ, công nhân viên.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện Dự án, Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO), MCC, VNS, Bộ Công Thương, các cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan đã có những khuyết điểm, sai phạm.

Đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho Dự án là 4.421.522 triệu đồng; tổng dự nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là 3.896.838 triệu đồng (hiện lãi vay phải trả trên 40 tỷ đồng/tháng), trong đó thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng (Phần E là 2,9 triệu USD/3,1 triệu USD, 92,77%; Phần P 106,6 triệu USD/114,8 triệu USD 92,89%) nhưng các hạng mục của Dự án đều chưa hoàn thành, đến năm 2013 MCC và các nhà thầu đã dừng thi công; TISCO đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỷ đồng, vượt giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu USD (42 xe ô tô là 1,033 triệu USD, 05 đầu máy toa xe là 5,4 triệu USD...). Hiện một số thiết bị đã rỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ, chất lượng Dự án, thiệt hại vốn đầu tư.

Ảnh: Nam Nguyễn

Kết luận Thanh tra đã chỉ ra một số cái tên liên quan, thiếu trách nhiệm trong việc phê chuẩn, quản lý, thực hiện dự án. Trong đó, đối với TISCO có trách nhiệm chính về những khuyết điểm, sai phạm thuộc đơn vị này. Cụ thể, TISCO đã lập Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi (NCTKT) chưa đầy đủ cơ sở trình VNS, Bộ Công Thương và Thủ tướng Chính phủ.

Bên cạnh việc thành lập Ban Quản lý Dự án (QLDA) không đủ năng lực; phê duyệt và điều chỉnh TKCS không đúng thẩm quyền; lựa chọn tư vấn lập Báo cáo NCKT không đúng quy định; trình cơ quan có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt Báo cáo NCKT và thẩm định, quyết định phê duyệt điều chỉnh cơ cấu TMĐT, KHĐT nhưng không thẩm định những nội dung thay đổi, không làm rõ các nội dung điều chỉnh; bổ sung một số chi phí không có trong quyết định của VNS; tính chi phí quản lý dự án vượt so với quy định nhưng không làm các thủ tục điều chỉnh...TISCO còn lập, trình xin phê duyệt KHĐT không đúng quy định tại Điều 6 Luật Đấu thầu 2005; xác định một số khoản chi phí và giá một số gói thầu không phù hợp với nội dung Báo cáo NCKT được duyệt theo quy định tại khoản 26 Điều 4 Luật Đấu thầu 2005, khoản 2 Điều 10 Nghị định số 58/2008/NĐ-CP, mục II Chương II Phần thứ 2 Thông tư số 04/2000/TT-BKH, Quyết định số 10/2005/QĐ-BXD...

VNS không làm tròn trách nhiệm

Cái tên tiếp theo được Thanh tra Chính phủ "điểm mặt" là Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNS). Với vai trò là đại diện chủ sở hữu vốn tại TISCO nhưng đã không làm đầy đủ trách nhiệm.

Cụ thể, VNS chấp thuận nội dung báo cáo nghiên cứu tiền khả thi do TISCO lập chưa đầy đủ cơ sở trình Bộ Công Thương, Thủ tướng Chính phủ; thẩm định phê duyệt TMĐT thiếu cơ sở; phê duyệt điều chỉnh gói thầu EPC từ 143,2 triệu USD thành 160,9 triệu USD không đúng quy định…

"Tại thời điểm thẩm định, phê duyệt Báo cáo NCKT Dự án, trong đó công suất thiết kế chưa đúng với quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (sau đó Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt bổ sung); không thẩm định năng lực nhà thầu tư vấn lập Báo cáo NCKT; thẩm định phê duyệt dự án khi chưa có TKCS; Báo cáo đánh giá tác động môi trường, không có thuyết minh phương án giải phóng mặt bằng tái định cư; chưa được tổ chức cho vay vốn thẩm định phương án tài chính và phương án trả nợ; chưa xác định cụ thể nguồn vốn tự có, nguồn nguyên liệu để đảm bảo tính khả thi của dự án", kết luận Thanh tra nêu.

VNS cũng thiếu kiểm tra, giám sát dẫn đến việc TISCO thương thảo, ký kết hợp đồng, phụ lục hợp đồng và các hợp đồng thầu phụ thiếu chặt chẽ, không đúng quy định.

Câu hỏi lớn đối với Bộ Công Thương?

Đối với Bộ Công Thương (Bộ Công Nghiệp trước đây), cơ quan này chưa thực hiện đầy đủ chức năng nhiệm vụ được giao, không yêu cầu TISCO, VNS lập thiết kế cơ sở để thẩm định; thiếu kiểm tra, giám sát TISCO, VNS trong việc thẩm định báo cáo đầu tư trình Thủ tướng Chính phủ khi chưa đảm bảo các điều kiện để triển khai dự án; báo cáo Thủ tướng nội dung báo cáo nghiên cứ tiền khả thi chưa đầy đủ cơ sở.

Đặc biệt, Bộ Công Thương ký văn đề xuất việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án và văn bản báo cáo tại phiên họp thường kỳ Chính phủ (tháng 8-2014). Trong đó có ý kiến việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án tăng lên 8.100 tỉ đồng đã được Bộ Công Thương rà soát, thẩm tra, mặc dù trước đó các bộ, ngành đều cho rằng không có cơ sở.

"Có văn bản đề nghị Thủ tướng Chính phủ chấp thuận ý kiến của VNS chọn VINAINCON làm Nhà thầu phụ thực hiện Phần C, cho phép TISCO được điều chỉnh chi phí thực hiện Phần C theo đơn giá điều chỉnh không đúng quy định, không đúng thẩm quyền; có ý kiến chấp thuận đề nghị của TISCO, ký hợp đồng với VINAINCON, các Nhà thầu phụ khác và thanh toán theo đơn giá không đúng quy định của pháp luật về đầu tư, Hợp đồng EPC số 01#.

Không thẩm tra mà sử dụng số liệu của VINAINCON, trình các bộ, ngành và Thủ tướng Chính phủ chi phí phát sinh Phần C (15.570.099 USD) không đúng với Hợp đồng EPC", những sai phạm của Bộ Công Thương được nêu rõ ràng trong kết luận Thanh tra.

Ngoài ra, nằm trong danh sách các bộ liên đới trách nhiệm còn có Bộ Tài chính (Văn bản số 10642/BTC-ĐT ngày 24/7/2009); Bộ Xây dựng (Văn bản số 1492/BXD-KTXD ngày 22/7/2009); Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Văn bản số 5433/BKHĐT-KTCN ngày 22/7/2009) có ý kiến thống nhất trình Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh tăng chi phí Phần C 15,57 triệu USD từ nguồn dự phòng của toàn bộ Dự án, không làm tăng TMĐT nhưng không đúng với Hợp đồng EPC 01#.

Đối với Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC), sau 18 tháng kể từ khi ký hợp đồng với TISCO, MCC không thực hiện các điều khoản đã cam kết trong hợp đồng và Bản kế hoạch tổng tiến độ V2.0-20080220 ngày 20/10/2008 của MCC (sau đó ký nhiều phụ lục giãn tiến độ); chậm bàn giao TKCS (Phần E); chậm bàn giao thiết bị (Phần P); thỏa thuận với TISCO chuyển phần việc của Phần P sang Phần C, hưởng phí quản lý Phần C không đúng quy định; cùng TISCO ký hợp đồng với các Nhà thầu phụ Việt Nam thực hiện Phần C vi phạm Điều 22 Nghị định số 209/2004/NĐ-CP; không thực hiện đổi tên đơn vị hưởng và gia hạn bảo lãnh thực hiện hợp đồng cho TISCO; Cung cấp nhiều máy móc, thiết bị có giá trị nhưng sai khác về quy cách chủng loại, xuất xứ, tên nhà cung cấp, mã hiệu, thông số kỹ thuật,…không đúng với Hợp đồng EPC số 01#; Chưa hoàn trả TISCO tiền thuế GTGT, thuế TNDN, thuế nhập khẩu thiết bị, chi phí tiếp nhận, bảo quản trông coi thiết bị và giá trị thiết bị rỉ sét.

VINAINCON, Tư vấn SOFRECO, Viện Kinh tế xây dựng; Tổng Công ty Tư vấn Xây dựng Việt Nam (VNCC) là những đơn vị tiếp theo "tiếp tay" cho những sai lầm của dự án Gang thép Thái Nguyên.

Trong kết luận Thanh tra Chính phủ cũng đề cấp đến các cơ quan Chính phủ. Cụ thể, việc VNS đề nghị, Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 8845/VPCP-KTN ngày 26/12/2008 thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ, trong đó có nội dung "đồng ý về nguyên tắc việc xem xét một số phát sinh về giá vật liệu xây dựng do nguyên nhân bất khả kháng trong Hợp đồng gói thầu EPC số 01 của Dự án" không đúng Hợp đồng EPC số 01#.

Ảnh: Nam Nguyễn

TISCO, VNS, Bộ Công Thương đề nghị giải pháp tháo gỡ khó khăn cho Dự án và các bộ đều có ý kiến thống nhất tăng chi phí Phần C, Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 5457/VPCP-KTN ngày 10/8/2009 thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ đồng ý điều chỉnh tăng chi phí Phần C 15,57 triệu USD từ nguồn dự phòng của toàn bộ Dự án, không làm tăng TMĐT nhưng không đúng Hợp đồng EPC, thông báo VNS làm việc với Nhà thầu MCC về việc chọn VINAINCON là nhà thầu phụ thực hiện Phần C là không thuộc thẩm quyền vì việc lựa chọn nhà thầu phụ thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của MCC.

"Trong khi các bộ, ngành có ý kiến việc điều chỉnh TMĐT là thiếu căn cứ nhưng Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 3136/VPCP-KTN ngày 22/4/2013 thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ "HĐQT VNS quyết định và chịu trách nhiệm việc điều chỉnh TMĐT Dự án theo quy định hiện hành, đảm bảo hiệu quả. Nếu vượt hạn mức, giao Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Bộ trưởng Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ xem xét quyết định…" dẫn đến TISCO cho rằng TMĐT điều chỉnh đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận; HĐQT TISCO căn cứ Văn bản số 3136/VPCP-KTN ngày 24/4/2013 ký Quyết định số 489/QĐ-GTTN ngày 15/5/2013 điều chỉnh TMĐT Dự án từ 3.843.673 triệu đồng lên 8.104.907 triệu đồng là không có cơ sở", kết luận Thanh tra nêu.

Dự án Gang thép Thái Nguyên cũng như toàn bộ 12 dự án thua lỗ ngành công thương liên tục được đề cập tới trong nhiều kỳ họp Quốc hội. Gần đây nhất, tại phiên chất vấn vào kỳ họp cuối năm 2018 vừa qua, nhiều đại biểu Quốc hội tiếp tục đề cập đến dự án Gang thép Thái Nguyên, đặc biệt là về tiến độ, tình hình thoái vốn...

Khi đó, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh khi đó đã thừa nhận, dự án Gang thép Thái Nguyên đang chậm so với tiến độ chung đặt ra trong tổng thể 12 dự án. Cũng theo Bộ trưởng, dự án có rất nhiều vấn đề phức tạp, với 2 vấn đề lớn đặt ra, trong đó có những tranh chấp pháp lý giữa Tổng Công ty Thép Việt Nam và Gang thép Thái Nguyên với tổng thầu EPC và triển khai thực hiện dự án là tổng thầu của nước ngoài; Vấn đề thoái vốn nhà nước ra khỏi TISCO.

Bộ trưởng cho biết, sau khi có thông báo kết luận của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ chỉ đạo việc này, Bộ Công Thương và Ban Chỉ đạo đã tích cực rà soát để triển khai thực hiện thoái vốn. Tuy nhiên, quá trình thực hiện lại vướng những vấn đề mới, trong đó có liên quan đến phần cam kết bảo lãnh của Tổng công ty thép đối với TISCO , với khoản vay hơn 1.800 tỷ đồng của Viettinbank.