(Toquoc)- Sự đô thị hóa nhanh và mở rộng địa giới Thủ đô thời gian qua đã xuất hiện tình trạng đặt tên phố rất bị động, theo kiểu “mở đường đến đâu, đặt tên đến đấy”.
(Toquoc)- Sự đô thị hóa nhanh và mở rộng địa giới Thủ đô thời gian qua đã xuất hiện tình trạng đặt tên phố rất bị động, theo kiểu “mở đường đến đâu, đặt tên đến đấy”.
Đây là thực tế mà Hội nghị “Nâng cao chất lượng công tác đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng” do Sở Văn hóa, Thể thao Hà Nội tổ chức ngày 05/11 đã đề cập tới.
Đặt tên các đường phố phải được dự kiến cùng với những quy hoạch đầu tiên tại một khu vực nào đó
Chưa thống nhất cách đặt tên
Theo thống kê của Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, tính tới năm 2015, Hà Nội đã đặt tên cho 929 đường phố, trong đó 435 tuyến đường mang tên danh nhân (46,8%), 480 tuyến đường đặt theo địa danh và dạng tên khác (51,7%), 14 tuyến đường mang tên sự kiện (1,5%). Đã có rất nhiều ý kiến của các nhà quản lý văn hóa và người dân về vấn đề này, cho rằng tình trạng trên trái với xu hướng của một đô thị có quá trình phát triển lịch sử lâu đời. Bên cạnh đó, tiêu chí lựa chọn danh nhân chưa thật rõ ràng, dẫn đến tình trạng tên nhân vật lịch sử thời kỳ Cách mạng (hơn nửa thế kỷ) đặt tên cho đường phố quá tràn lan, tạo nên sự không công bằng khi so sánh với các danh nhân từ các triều đại trước đây với hơn 900 năm lịch sử.
Ngoài ra, việc dùng tên danh nhân, nhân vật lịch sử để đặt tên đường phố nhưng dùng tước vị hay tên chính danh cũng chưa thống nhất.
Theo Đại tá, PGS.TS Dương Hồng Anh- Phó Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam cho biết: “Phố Hai Bà Trưng là tuyến phố sớm định vị trong tâm thức của người Hà Nội. Nhưng truy nguyên gốc trong lịch sử Việt Nam không thể tìm thấy có nhân vật nào tên là Hai Bà Trưng cả. Nguyên nhân do sự tùy tiện trong tư duy nên ta đã gộp cả hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị lại thành một. Không chỉ với người Hà Nội, tên Hai Bà Trưng chứ không phải là Trưng Trắc và Trưng Nhị vẫn được sử dụng một cách phổ biến ở nhiều địa phương cho dù hoàn toàn không chính xác”.
PGS.TS Dương Hồng Anh cũng chỉ ra: Tương tự, phố Trần Hưng Đạo đặt tên theo một nhân vật có vị trí đặc biệt trong lịch sử Việt Nam. Nhưng nếu truy nguyên gốc thì cũng xuất hiện một vấn đề. Có phải Trần Hưng Đạo là tên hay tước vị chính thức không? Và tên nào mới là tên được lựa chọn để vinh danh? Hay, với những người có công lao trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc được đặt tên chính danh thì Trịnh Văn Cấn được đặt tên theo chức danh Đội Cấn (Phố Đội Cấn). Vậy Thủ khoa Huân (Nguyễn Hữu Huân), Đề Thám (Hoàng Hoa Thám) và rất nhiều phố khác cũng có hoàn cảnh tương tự như vậy trước đây đã được đặt tên theo nguyên tắc nào?
Đồng quan điểm này, PGS.TS Nguyễn Thị Việt Thanh- Viện Việt Nam học và Khoa học Phát triển, Đại học quốc gia Hà Nội chỉ ra: “Bên cạnh phần lớn phố sử dụng tên gọi chính thức như Nguyễn Siêu, Cao Bá Quát, Nguyễn Khuyến, Phan Kế Bính, thì lại có một số phố dùng tên hiệu như phố Hoa Bằng (tên húy là Hoàng Thúc Trâm), phố Trúc Khê (tên húy là Ngô Văn Triện)”...
Còn ThS. Phùng Thị Thanh Lâm- Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội thì lại cho rằng, đặt tên phố phải đáp ứng tiêu chí dễ đọc, dễ định hướng. “Việc lựa chọn các nhân vật lịch sử để đặt tên đường phố là một cách tri ân những người đã có đóng góp cho tổ quốc và cho thành phố. Tuy nhiên, so sánh các văn bản đổi tên phố qua các năm từ 1945 trở lại đây, càng ngày việc định danh đường phố theo tên nhân vật lịch sử càng xa rời những tiêu chí tối quan trọng của việc quản lý một đô thị hiện đại”- Ths. Phùng Thị Thanh Lâm nhận định.
Theo bà Lâm, ở các thành phố lớn trên thế giới, tiêu chí tôn vinh nhân vật lịch sử luôn được đặt dưới các tiêu chí khác trong việc đặt tên một đường phố như dễ nhớ, dễ đọc và dễ định hướng để đảm bảo cho an sinh của dân cư tại khu phố cũng như việc dễ đọc sẽ giúp ích trong các trường hợp hỏa hoạn, cấp cứu…
Cần quy hoạch và dự báo
Thiếu quy hoạch và dự báo thì sẽ dẫn tới tình trạng làm đường tới đâu, đặt tên tới đó, các đường phố trong các khu vực xung quanh không có liên hệ với nhau.
Trước đây, Hà Nội xếp các nhân vật lịch sử có liên hệ với nhau được đặt ở các phố gần nhau, chẳng hạn cụm phố các nhà văn, nhà thơ gần trường Đại học Tổng hợp (cũ), nhóm phố của các vua gần hồ Hoàn Kiếm, nhóm phố của các nhân vật lịch sử được đặt cho các phố gần Quốc Tử Giám hay nhóm phố của các vị tướng lĩnh triều Trần ở khu vực phía nam thành Hà Nội cũ. Sau này, xu hướng này cũng được tiếp nối bằng việc tạo nhóm phố mang tên các bác sĩ gần đại học Y, nhóm phố tướng lĩnh cách mạng gần khu vực Bảo tàng Không quân ở đường Trường Chinh... Việc tạo các nhóm phố như vậy giúp cho việc định hướng phố được dễ dàng bởi đây mới là đặc trưng đầu tiên và thiết yếu của đường phố với tư cách là một mạch giao thông. Hơn nữa, việc đặt tên phố theo nhóm hay gần với một công trình kiến trúc đặt trưng nào đó đã góp phần giảm bớt tính chất “mơ hồ” của các phố mang tên nhân vật lịch sử và khiến cho giữa con phố và cái tên mà nó mang có những mối liên hệ nhất định.
TS. Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia nhận định: “Một trong những bất cập lớn nhất của công tác đặt tên đường của Hà Nội là vấn đề dự báo và quy hoạch. Dường như chúng ta còn bị động và thường xử lý tình huống trong nhiều trường hợp, theo đó, thiếu tính hệ thống. Do thiếu dự báo nên thời gian chuẩn bị cho tên đường, tên phố đôi lúc không được thấu đáo, khi mà công tác nghiên cứu, khảo sát, điều tra chưa được bao nhiêu. Cũng do thiếu dự báo và quy hoạch nên những quy hoạch cũ bị phá vỡ. Tính thiếu dự báo và quy hoạch còn làm mất đi sự tương thích giữa quy mô, hạ tầng, vị trí của đường phố với công trạng danh nhân, theo đó không ít trường hợp phải cân nhắc đổi lại”.
Theo các đại biểu, UBND Tp. Hà Nội phải có những quy định cụ thể và chặt chẽ hơn nữa về việc đặt đổi tên đường phố. Tên các đường phố phải được dự kiến cùng với những quy hoạch đầu tiên tại một khu vực nào đó. Chẳng hạn, khu vực A sẽ đặt tên các phố theo số, khu vực B sẽ đặt theo tên các nhân vật lịch sử, khu vực C sẽ đặt theo các dạng tên khác. Các mô hình quy hoạch tổng quát có thể tham khảo từ những thành phố lớn trên thế giới bởi cùng với quá trình đô thị hóa lâu dài các thành phố này đều đã đưa ra những mô hình đặt tên đường phố vừa đảm bảo yếu tố tôn vinh lịch sử vừa đảm bảo các yếu tố an sinh ở một đô thị hiện đại. Bên cạnh đó, cũng cần tăng cường sự tham gia của cộng đồng cư dân vào quá trình đặt tên bởi chính những cư dân ở các con phố mới là người thụ hưởng trực tiếp các tên phố này. Việc lấy phiếu đồng ý hay không đồng ý của các hộ dân trước khi đặt tên cũng là một phương án nên tham khảo./.
Bài& ảnh: Hồng Hà
