Độc đáo Lễ Pang A của người La Ha

Đồng bào chuẩn bị mâm lễ

Người La Ha quan niệm có nhiều loại ma, ma lành giúp ích cho con người, ma dữ gieo rắc tai họa, bệnh tật, vì vậy phải nhờ các thầy mo cúng nhờ âm binh gọi hồn về để cho con người khỏe mạnh. Khi chữa khỏi bệnh, thầy cúng nhận người bệnh làm con nuôi.

Hàng năm, thầy cúng tổ chức Lễ hội Pang A để mời lực lượng âm binh về hưởng lộc, cầu mong họ phù hộ cho dân bản, các con nuôi được khỏe mạnh, không mắc bệnh tật. Trong dịp này, các con nuôi có dịp tạ ơn thầy cúng và các âm binh đã chữa khỏi bệnh cho mình, cầu mong thầy cúng khỏe mạnh, sống lâu để giúp cho dân bản chữa bệnh.

Các con nuôi sắm mâm lễ vật, gồm có: 1 con lợn, 1 con sóc hun khói, 1 con gà luộc, cá, tôm, cua, bánh chưng, chuối xanh, mía, nõn cây chuối rừng, lá đu đủ, khoai sọ, quả đu đủ luộc, măng đắng, rượu trắng, rượu cần, gạo nếp, thóc... Mâm lễ vật này tùy thuộc vào điều kiện kinh tế và tình hình bệnh tật của mỗi người mà sắm lễ vật, tuy nhiên nếu người nào bị bệnh nặng thì mâm lễ phải có 1 con sóc khô, 1 chai rượu trắng, 1 chum rượu cần, 1 bát gạo và 1 quả trứng.

Nghi lễ té nước cầu an

Trong lễ cúng không thể thiếu cây Xặng Bók, làm từ cây móc và cây chuối rừng với quan niệm: cây móc tượng trưng cho trâu đen, cây chuối tượng trưng cho trâu trắng. Trên cây móc trang trí nhiều vật dụng liên quan đến đời sống sinh hoạt hàng ngày như: sợi sùng, sợi mon, cống mạy, con ve, quả còn, chim cu gáy, hoa ban, hoa mạ, hoa trạng nguyên, chiếc kiếm, lá chắn, bộ phận sinh dục nam và nữ, ống tre, cày và bừa... các đồ trang trí này làm bằng vải, đan bằng lạt tre, đẽo bằng gỗ…cũng là đạo cụ của phần hội.

Trong khi mọi người dựng cây Xặng Bók, gia đình thầy cúng chuẩn bị một mâm lễ, nhờ một người trong gia đình làm lễ cúng hồn chủ nhà. Nghi lễ này có ý nghĩa cầu mong cho các vị thần linh phù hộ, giữ hồn cho thầy cúng trong quá trình hành lễ được may mắn, không bị lạc hồn, lạc vía. Thầy cúng cúng bài mời Then và các tướng, sư phụ xuống dự lễ, có bao nhiêu quân mời hết, chỉ để lại một người gác cổng.

Thầy cắt cử người đan 2 cái Ta leo. Người nhà gói 3 con gà để cúng cho thần rừng, thổ địa, rừng ma. Thầy cúng cúng xong người nhà mang ta leo đi cắm tại ngõ vào bản và cổng nhà để báo hiệu kiêng, không cho ma, người xấu về phá hoại lễ hội. Mọi người múa tăng bu, đánh trống. Lần lượt các con nuôi vào dâng lễ vật cho thầy cúng. Mâm lễ chính của thầy cúng đặt ở dưới cùng và chồng lần lượt các mâm của con nuôi lên trên. Mâm của con nuôi nào từng bị bệnh nặng thì đặt lên trên cùng.

Thầy cúng làm lễ mời từng người thuộc lực lượng âm binh hay các đấng siêu nhiên đã có công cùng học trò hành lễ chữa bệnh xuống thưởng thức lễ vật và phù hộ cho tất cả mọi người, cho lễ cúng được tốt lành. Trong số lực lượng âm binh có khoảng gần 20 vị gọi là các tướng, mỗi vị tướng có hình dáng, tính cách sở thích hay khả năng riêng biệt, tạo nên thế mạnh của mình, đóng vai trò tiên phong mỗi khi chiến đấu với thế lực siêu nhiên cứu người bị hại.

Buổi lễ bắt đầu bằng Lễ cúng báo tổ tiên: Đây là mâm lễ đặt tại nơi thờ ma só, đặt tại góc nhà bên tay trái. Thầy cúng đốt nến và làm lễ xin phép tổ tiên cho gia đình mời thần linh và mọi người đến dự, xin tổ tiên hãy phù hộ cho nghi lễ được suôn sẻ, may mắn.

Tiếp đến, Lễ cúng hồn cho chủ nhà: Thầy cúng khấn xin khi lên trời mời các thần linh về dự lễ không bị lạc đường, đi may về mắn, khi nào làm lễ xong gọi về thì xin các thần linh cho hồn về chứ đừng giữ lại.

Cuối cùng, cúng mời thần linh xuống dự lễ: Thầy cúng mời một số vị thần quan trọng liên quan đến tâm linh trong đời sống thường nhật, các vị thần này luôn che chở cho dân tộc La Ha như: Ma căng cói, Con sóc, Con khỉ, Chim cu gáy.

Sau khi cúng xong, thầy cúng diễn trò, miêu tả một số bệnh trong cuộc sống thường gặp như giả làm người bướu cổ, người bệnh bị què chân, người ngớ ngẩn, người trông nương, làm con khỉ, cảnh cày bừa.

Kết thúc phần Lễ, phần Hội đồng bào cùng nhau gõ tăng bu, múa Sừng Lừng

Bà con trong bản và các con nuôi hết sức vui mừng vì thầy cúng đã hoàn thành lễ nghi quan trọng, cầu được sức khỏe, may mắn cho mọi người, họ cùng nhau múa cầu mưa, múa khăn, múa kiếm, múa trống, thi ném còn và cùng nhau gõ tăng bu làm cho không khí ngày hội thêm tưng bừng, náo nhiệt.

Điệu múa đặc biệt trong Lễ hội Pang A là múa Sừng Lừng (một điệu múa mang tính chất phồn thực - đạo cụ là bộ phận sinh thực khí nam đẽo bằng gỗ) cầu mong cho con người thoát nạn hữu sinh, vô dưỡng, con người khỏe mạnh, vạn vật sinh sôi nảy nở.

Buổi lễ đã gần kết thúc, thầy cúng khấn cho hồn về trời tại mâm lễ chính. Trong khi thầy cúng làm lễ các con nuôi lại diễn trò cày bừa lần cuối. Diễn xong mang cây móc và cây chuối chẻ ra (tượng trưng cho việc mổ trâu trắng và trâu đen), bóc lấy nõn (tượng trưng cho óc trâu trắng và ruột gan trâu đen) nấu thành một bát canh và nộm cùng với măng chua phơi khô. Đặt hai món đó lên mâm cùng với 8 chén rượu để thầy cúng mời các thần linh ăn. Phần lễ kết thúc tại đây. Mọi người tham gia vào bữa cơm cộng đồng và tiếp tục thi uống rượu cần, vui múa tăng bu thâu đêm suốt sáng.

Lễ hội Pang A đã hình thành rất lâu đời và được bảo tồn đến nay. Phần lễ tôn nghiêm, giàu bản sắc tộc người. Phần hội sôi động với các điệu múa gần gũi với cuộc sống hàng ngày, phản ánh các hoạt động trong lao động sản xuất, ẩn chứa ước nguyện cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, bản làng ít xảy ra tai ương dịch họa, dòng tộc phát triển hạnh phúc.

Khi buổi lễ đã gần kết thúc, thầy cúng khấn cho hồn về trời tại mâm lễ chính. Trong khi thầy cúng làm lễ các con nuôi lại diễn trò cày bừa lần cuối. Diễn xong mang cây móc và cây chuối chẻ ra (tượng trưng cho việc mổ trâu trắng và trâu đen), bóc lấy nõn (tượng trưng cho óc trâu trắng và ruột gan trâu đen) nấu thành một bát canh và nộm cùng với măng chua phơi khô. Đặt hai món đó lên mâm cùng với 8 chén rượu để thầy cúng mời các thần linh ăn. Phần lễ kết thúc tại đây. Mọi người tham gia vào bữa cơm cộng đồng và tiếp tục thi uống rượu cần, vui múa tăng bu thâu đêm suốt sáng.

Lễ hội Pang A đã hình thành rất lâu đời và được bảo tồn đến nay. Phần lễ tôn nghiêm, giàu bản sắc tộc người. Phần hội sôi động với các điệu múa gần gũi với cuộc sống hàng ngày, phản ánh các hoạt động trong lao động sản xuất, ẩn chứa ước nguyện cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, bản làng ít xảy ra tai ương dịch họa, dòng tộc phát triển hạnh phúc.