Nghệ nhân ưu tú Phương Đông: 50 năm gìn giữ, phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu

Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Dương Thị Phương Đông sinh ra và lớn lên ở vùng đất có bề dày văn hóa lịch sử nổi tiếng của Kinh kỳ phố Hiến. Gia đình bà vốn giàu truyền thống cách mạng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Bà nội là Mẹ Việt Nam anh hùng, bố chồng là liệt sĩ CAND hi sinh trong thời kỳ chống thực dân Pháp. Chồng và các con của bà sau này cũng nối tiếp truyền thống cách mạng của gia đình nên đều nỗ lực học tập và rèn luyện để xứng đáng với sự hi sinh của cha ông. Chồng bà nguyên là Đại tá – Trưởng phòng Cảnh sát giao thông tỉnh Hưng Yên, các con của bà cũng là sĩ quan công tác trong lực lượng vũ trang công an nhân dân.

Thế nhưng cơ duyên lại đưa NNƯT Dương Thị Phương Đông đến với tín ngưỡng thờ Mẫu như một cái nghiệp. Bà tâm sự, mình được ví là con nhà nòi bởi mẹ bà là cựu đồng thầy Trần Thị Mười, một thanh đồng nổi tiếng với 73 năm hoạt động cho sự nghiệp này ở đất Kinh kỳ, Phố Hiến. Từ những năm tháng còn trẻ, bà đã được đi theo mẹ để cảm thụ; cùng với những năm tháng sau này bà luôn nỗ lực học hỏi, rèn luyện về hát, diễn xướng chầu văn. Cho đến nay bà đã có khoảng 50 năm gắn bó với thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, NNƯT Dương Thị Phương Đông không chỉ cống hiến, mà còn gìn giữ, góp phần phát huy giá trị tốt đẹp của di sản và bản sắc văn hóa Việt thêm đa dạng, phong phú. Nhờ đó, bà vinh dự được bầu làm Chủ nhiệm Câu lạc bộ Bảo tồn văn hóa đạo Mẫu tỉnh Hưng Yên, Phó trưởng ban Viện phát triển và Văn hóa Dân tộc và là Thủ nhang cung Mẫu của Chùa Văn Nhuế (Phường Bần, Yên Nhân, Thị xã Mỹ Hào, Hưng Yên).

Nghệ nhân chia sẻ: "Để được thực hành tín ngưỡng, bản thân mỗi người trước hết phải tu tâm dưỡng tính, giữ cho tâm luôn vững và sáng để vượt qua những cám dỗ vật chất. Luôn học hỏi cái hay cái đẹp, học cái nghĩa cái tình, tu dưỡng đạo đức. Ý thức dẫn dắt và định hướng đời sống tâm linh lành mạnh cho các học trò, các thành viên câu lạc bộ, để ai cũng hiểu được cái hay, cái đẹp của đạo Mẫu, sống tốt đời, đẹp đạo".

Ngoài ra NNƯT Dương Thị Phương Đông cũng là một trong rất ít người có thể trình diễn thuần thục 36 giá đồng, nhập vai bất cứ nhân vật nào đều biết vận dụng phù hợp, sử dụng vũ đạo trang phục từng giá đồng, hơn nữa bà còn thể hiện được thần thái của từng nhân vật. Mỗi giá đồng là một câu chuyện về một vị anh hùng, lúc sinh thời là người có đức độ, tài giỏi, có công với dân với nước, do đó được hầu cái bóng của các vị là niềm vinh dự, tự hào đối với nghệ nhân. Bên cạnh việc hầu Thánh, NNƯT Dương Thị Phương Đông còn truyền bá cho người dân biết về lịch sử, gốc tích của các vị Thánh để hiểu sâu sắc về ý nghĩa của từng giá đồng. Nghệ nhân mong muốn giúp thế hệ trẻ nhớ về cội nguồn và công lao của cha ông và giới thiệu về đất nước, con người Việt Nam tới bạn bè thế giới.

Vì vậy, năm 2014 NNƯT Dương Thị Phương Đông vinh dự được lựa chọn sang dự Festival Văn hóa Nghệ thuật Dân tộc Thế giới lần thứ 41 tổ chức tại Thành phố Gannat, Cộng hòa Pháp. Tại đây, bà đã trình diễn giới thiệu diễn xướng nghi lễ Chầu văn, để lại nhiều dấu ấn độc đáo trong lòng người dân Pháp và du khách bốn phương. Màn trình diễn của bà sau đó được chọn xuất hiện trên trang nhất của tờ báo lớn của Pháp La Montagne.

Bằng sự tâm huyết, nhiệt tình và trách nhiệm, cũng như sự yêu nghề, bà đã có rất nhiều đóng góp cho sự phát triển của tín ngưỡng văn hóa thờ Mẫu tại địa phương. Năm 2015 bà vinh dự được nhận bằng khen của Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và được tôn vinh Trí thức Việt Nam tiêu biểu vì sự phát tiển cộng đồng tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, Hà Nội.

Năm 2019 tỉnh Hưng Yên đã tổ chức Lễ công bố Quyết định của Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân Ưu tú" cho 4 nghệ nhân tiêu biểu, trong đó có bà Dương Thị Phương Đông. Đây là những người có nhiều đóng góp trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị Di sản Văn hóa phi vật thể tại cộng đồng, làm cho di sản thực sự có ý nghĩa với đời sống xã hội. Trước đó, bà đã vinh dự nhận danh hiệu Nghệ sĩ Dân gian do Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao tặng.

Ngoài ra còn rất nhiều Kỷ niệm chương, Bằng khen Cục Di sản (Bộ VHTTDL), Hội di sản và nhiều Giấy khen, Giấy chứng nhận vì đã đóng góp cho nhiều hội thảo, tọa đàm khoa học và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Không chỉ là người luôn gìn giữ và phát huy nét đẹp văn hóa tín ngưỡng của người Việt, nghệ nhân ưu tú Dương Thị Phương Đông còn là người tích cực với các hoạt động xã hội. Với quan niệm "Sống tốt đời đẹp đạo", bà luôn sẻ chia với các mảnh đời khó khăn, phát tâm công đức xây dựng đình chùa ở địa phương và nhiều nơi trên cả nước. Trong thời kỳ dịch bệnh Covid-19 diễn ra phức tạp, nghệ nhân cùng với các thành viên trong CLB Bảo tồn văn hóa đạo Mẫu tỉnh Hưng Yên đã làm nhiều việc có ý nghĩa, như vận động các hội viên tham gia đóng góp, chung tay cùng ủy ban mặt trận tổ quốc ở địa phương để ủng hộ ngành y tế tham gia chống dịch, trao quà cho người dân có hoàn cảnh khó khăn bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19.

Dù đã ở tuổi thất thập nhưng NNƯT Dương Thị Phương Đông vẫn vô cùng nhiệt huyết và đau đáu với việc gìn giữ tín ngưỡng thờ Mẫu. Mong muốn tới đây của NNƯT Dương Thị Phương Đông là đưa CLB Bảo tồn Văn hóa đạo Mẫu tỉnh Hưng Yên trở thành Hội Bảo tồn Văn hóa đạo Mẫu tỉnh Hưng Yên. "Với vai trò là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, Hội sẽ trở thành nơi tập hợp, đoàn kết hội viên, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của hội viên, hỗ trợ nhau hoạt động có hiệu quả. Vì thế, chúng tôi đã tiến hành làm hồ sơ để trình các cấp để Hội sớm được ra mắt vào thời gian tới đây. Nếu Hội Bảo tồn văn hóa đạo Mẫu tỉnh Hưng Yên được thành lập thì các hội viên sẽ có nhiều cơ hội hơn nữa để góp phần vào việc phát triển, gìn giữ tín ngưỡng thờ Mẫu của Hưng Yên nói riêng và cả nước nói chung", NNƯT Dương Thị Phương Đông nói./.