(Cinet) - Trong đời sống văn hoá tinh thần đồng bào Khmer xã Lộc Khánh (huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước), dàn nhạc ngũ âm được coi là tài sản quý giá nhất, bộ nhạc khí không thể thiếu mỗi khi tổ chức các lễ hội hay sự kiến lớn của địa phương.
(Cinet) - Trong đời sống văn hoá tinh thần đồng bào Khmer xã Lộc Khánh (huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước), dàn nhạc ngũ âm được coi là tài sản quý giá nhất, bộ nhạc khí không thể thiếu mỗi khi tổ chức các lễ hội hay sự kiến lớn của địa phương.
Người Khmer có một kho tàng nhạc cụ phong phú và đặc sắc. Nhạc cụ ngũ âm (Phlêng Pinpeat) là dàn nhạc truyền thống tiêu biểu của người Khmer Nam bộ. Nó có âm lượng lớn và thường được dùng trong các nghi lễ quan trọng tại các chùa Khmer và trong các ngày lễ hội. Trước đây, do đời sống còn khó khăn việc mua sắm một dàn nhạc ngũ âm chỉ những gia đình và chùa Khmer khá giả mới làm được. Vì thế, phổ biến nhạc ngũ âm đến nhiều người không được phổ biến, số người biết sử dụng chúng cứ thế lại càng ít.
Người Khmer có một kho tàng nhạc cụ phong phú và đặc sắc. Nhạc cụ ngũ âm (Phlêng Pinpeat) là dàn nhạc truyền thống tiêu biểu của người Khmer Nam bộ. Nó có âm lượng lớn và thường được dùng trong các nghi lễ quan trọng tại các chùa Khmer và trong các ngày lễ hội. Trước đây, do đời sống còn khó khăn việc mua sắm một dàn nhạc ngũ âm chỉ những gia đình và chùa Khmer khá giả mới làm được. Vì thế, phổ biến nhạc ngũ âm đến nhiều người không được phổ biến, số người biết sử dụng chúng cứ thế lại càng ít.
 |
| Những nhạc khí trong dàn ngũ âm. |
Trong một lần biểu diễn ngũ âm tại Bảo tàng Dân tộc học anh Lâm Tích, đến từ huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước kể lại, vào năm 2012 Sư thầy Thích Pháp Quyền- Thạch Nê, trụ trì chùa Sóc Lớn (Lộc Khánh) với mong muốn có một dàn nhạc ngũ âm truyền thống để phục vụ cho các dịp lễ hội cổ truyền hàng năm của người Khmer trong sóc, đã mua dàn nhạc ngũ âm từ Campuchia về. Sau khi đưa về, do người Khmer trong bon sóc không ai biết chơi dàn nhạc ngũ âm cho nên sư thầy đã mời nghệ nhân Lý Sa Thươl đến để truyền dạy cho các em thiếu niên trong bon sóc, đến nay về cơ bản các em đã đánh được một số bài nhạc như “Tiếng chày trên sóc Bom Bo”, “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”…
Giới thiệu về từng loại nhạc khí, anh Lâm Tích cho biết: Dàn nhạc ngũ âm được tổng hợp của 5 loại chất liệu gồm đồng, sắt, gỗ, da và hơi, thể hiện bằng 9 loại nhạc khí khác nhau như: Đàn thuyền (Rô- Niết ek, Rô- Niết- thung), bộ trống (Kha so- somphô, Sakho–thôm), đàn cò và bộ trống Sa dăm, bộ cồng lớn và nhỏ (Pét- Kuong- Thôn, Ro- Niết- Đek), đàn Tà-Khê, đàn Khưm, kèn Srô- lây (2 loại Srô- lây- Tôck (kèn nhỏ) và Srô- Lây- thung (khèn lớn).
Trong dàn nhạc ngũ âm, nhạc khí Rô- Niết- ek được xem là loại nhạc khí chủ đạo, nó còn có vai trò dồn bè. Phlang- Pưn- Piết (nhạc ngũ âm) có thể nói là dàn nhạc đạt đến mức độ hoàn chỉnh và ổn định nhất về âm thanh. Ngoài ra, nhạc ngũ âm còn phối hợp hài hoà với các nhạc cụ khác như đàn cò, đàn A dây hoặc có thể tách ra thành những nhạc cụ riêng lẻ để dễ thực hiện cho các điệu múa Sa dzăm, Rom Vong, Lam thone, múa Dzù kê…
Xét về mặt hình thức, nhạc ngũ âm được thiết kế đẹp và tinh xảo, mỗi nhạc khí được định âm một cách chính xác, đảm bảo các yếu tố hoà âm cho cả dàn. Nếu có đông người chơi nhạc, mỗi bộ trong dàn nhạc ngũ âm còn có thể có nhiều hơn. Khi biểu diễn, người chơi nhạc thường tách ra từng nhạc cụ để độc tấu nhằm khai thác tối đa tính độc đáo trong âm thanh của từng nhạc cụ cũng như khả năng biểu diễn của từng nhạc công.
Giới thiệu về từng loại nhạc khí, anh Lâm Tích cho biết: Dàn nhạc ngũ âm được tổng hợp của 5 loại chất liệu gồm đồng, sắt, gỗ, da và hơi, thể hiện bằng 9 loại nhạc khí khác nhau như: Đàn thuyền (Rô- Niết ek, Rô- Niết- thung), bộ trống (Kha so- somphô, Sakho–thôm), đàn cò và bộ trống Sa dăm, bộ cồng lớn và nhỏ (Pét- Kuong- Thôn, Ro- Niết- Đek), đàn Tà-Khê, đàn Khưm, kèn Srô- lây (2 loại Srô- lây- Tôck (kèn nhỏ) và Srô- Lây- thung (khèn lớn).
Trong dàn nhạc ngũ âm, nhạc khí Rô- Niết- ek được xem là loại nhạc khí chủ đạo, nó còn có vai trò dồn bè. Phlang- Pưn- Piết (nhạc ngũ âm) có thể nói là dàn nhạc đạt đến mức độ hoàn chỉnh và ổn định nhất về âm thanh. Ngoài ra, nhạc ngũ âm còn phối hợp hài hoà với các nhạc cụ khác như đàn cò, đàn A dây hoặc có thể tách ra thành những nhạc cụ riêng lẻ để dễ thực hiện cho các điệu múa Sa dzăm, Rom Vong, Lam thone, múa Dzù kê…
Xét về mặt hình thức, nhạc ngũ âm được thiết kế đẹp và tinh xảo, mỗi nhạc khí được định âm một cách chính xác, đảm bảo các yếu tố hoà âm cho cả dàn. Nếu có đông người chơi nhạc, mỗi bộ trong dàn nhạc ngũ âm còn có thể có nhiều hơn. Khi biểu diễn, người chơi nhạc thường tách ra từng nhạc cụ để độc tấu nhằm khai thác tối đa tính độc đáo trong âm thanh của từng nhạc cụ cũng như khả năng biểu diễn của từng nhạc công.
 |
| Dàn ngũ âm chùa Sóc Lớn biểu diễn tại Bảo tàng Dân tộc học Hà Nội. |
Hiện nay, tại chùa Sóc Lớn, đã có hai lớp học dạy nhạc ngũ âm. Em Thị Hoa, ấp Sóc Lớn, xã Lộc Khánh, chia sẻ trong bộ dàn nhạc ngũ âm em phụ trách nhạc khí Pét- Kuong- Thôn, ban đầu làm quen với nhạc khí này rất khó khăn, nhưng sau được sự hướng dẫn tận tình của thầy Lý Sa Thươl, giờ đây cơ bản em đã đánh được thành thạo, em thích nhất đánh bản nhạc “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”, một bàn nhạc rất vui nhộn.
Lớp học được duy trì hàng tuần, sau những buổi học ở trường các em thiếu nhi trong đội dàn nhạc ngũ âm lại tập trung tại chùa Sóc Lớn dưới sự quản lý của anh Huỳnh Thanh An, cán bộ văn hóa xã Lộc Khánh để tập luyện các bản nhạc cũ và bổ sung thêm những bản nhạc mới góp phần đưa vào phục vụ lễ hội.
Có thể thấy trong lễ hội của người Khmer, mặc dù quy tụ được nhiều nhạc cụ khác nhau nhưng âm thanh của nhạc ngũ âm vang lên luôn chiếm một vai trò chủ đạo làm thay đổi hẳn không khí và lôi cuốn mời gọi những đôi nam nữ nắm tay nhau, thể hiện các điệu múa duyên dáng làm say đắm lòng viễn khách. Dấu ấn truyền thống văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer rất đặc sắc, trong đó dàn nhạc ngũ âm luôn là biểu tượng không gian văn hóa sinh động, là linh hồn trong đời sống của người Khmer ở Nam bộ. Vì thế, tính tâm linh ở các Lễ hội trong đời sống văn hóa tinh thần của người Khmer qua âm thanh ngũ âm vang lên luôn được đồng bào gìn giữ và phát huy.
Lớp học được duy trì hàng tuần, sau những buổi học ở trường các em thiếu nhi trong đội dàn nhạc ngũ âm lại tập trung tại chùa Sóc Lớn dưới sự quản lý của anh Huỳnh Thanh An, cán bộ văn hóa xã Lộc Khánh để tập luyện các bản nhạc cũ và bổ sung thêm những bản nhạc mới góp phần đưa vào phục vụ lễ hội.
Có thể thấy trong lễ hội của người Khmer, mặc dù quy tụ được nhiều nhạc cụ khác nhau nhưng âm thanh của nhạc ngũ âm vang lên luôn chiếm một vai trò chủ đạo làm thay đổi hẳn không khí và lôi cuốn mời gọi những đôi nam nữ nắm tay nhau, thể hiện các điệu múa duyên dáng làm say đắm lòng viễn khách. Dấu ấn truyền thống văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer rất đặc sắc, trong đó dàn nhạc ngũ âm luôn là biểu tượng không gian văn hóa sinh động, là linh hồn trong đời sống của người Khmer ở Nam bộ. Vì thế, tính tâm linh ở các Lễ hội trong đời sống văn hóa tinh thần của người Khmer qua âm thanh ngũ âm vang lên luôn được đồng bào gìn giữ và phát huy.
