Phát huy giá trị đình Yên Thái nơi thờ Nguyên phi Hoàng Thái hậu Ỷ Lan

Giá trị lịch sử quý của Đình Yên Thái

Đình Yên Thái (Quán Linh Từ) là một ngôi đình cổ, xưa thuộc thôn An Thái, tổng Thuận Mỹ, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, nay là số 8 ngõ Tạm Thương, phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Ngoài những giá trị về nghệ thuật kiến trúc, ngôi đình còn được biết đến cùng với câu chuyện về Nguyên phi Ỷ Lan - người được dân gian tôn làm Quốc mẫu. Đây là một trong những di tích tiêu biểu với những giá trị văn hóa - lịch sử mang đậm hồn cốt Thăng Long - Hà Nội còn được bảo tồn, lưu giữ cho đến ngày nay.

Sử sách chép rằng, Nguyên phi Ỷ Lan tên thật là Lê Thị Khiết, có nơi ghi là Lê Thị Yến (1044 - 1117), người trang Thổ Lỗi (làng Sủi, nay thuộc xã Phú Thị, huyện Gia Lâm, Hà Nội). Nguyên phi nổi tiếng là người con gái xinh đẹp, chăm ngoan, hiếu học và thông minh.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, năm Quý Mùi (1063), vua Lý Thánh Tông khi ấy đã 40 tuổi vẫn chưa có con trai nối dõi. Nhà vua đi khắp chùa chiền các nơi để cầu tự. Một lần, vua đến chùa Dâu Keo, khi ngự giá tới trang Thổ Lỗi, dân làng nô nức ra xem thì có một người con gái vẫn hái dâu bên cạnh gốc lan. Vua bèn truyền gọi nàng đến hỏi. Thấy nàng đối đáp linh hoạt, thông minh lại xinh đẹp, đoan trang, nhà vua bèn rước nàng về cung Động Tiên thuộc phường Kim Cổ, huyện Thọ Xương và đặt tên là Ỷ Lan.

Ít lâu sau, Ỷ Lan sinh con trai, được vua phong là Nguyên phi, còn Hoàng thái tử được đặt tên là Càn Đức. Với tài năng, đức độ hơn người, dù trên cương vị là Nguyên phi hay sau này là Thái hậu, bà Ỷ Lan hai lần thay vua nhiếp chính, lo công việc đất nước, tạo nên thời kỳ thịnh trị của triều Lý trong lịch sử nước nhà.

Sử sách cũng ghi Nguyên phi Ỷ Lan là người sùng đạo Phật, ưa làm việc thiện. Bà đã xây điện thờ Phật ở phường Kim Cổ và 72 ngôi chùa ở khắp nước. Ngày 25 tháng 7 năm Đinh Dậu (1117), bà mất, được "dâng thụy" (tên hèm sau khi qua đời) là Phù Thánh Linh Nhân Hoàng Thái hậu. Dân phường Kim Cổ sau đó chuyển điện Phật thành nơi thờ bà, coi bà như Thành hoàng và phụng thờ đời đời.

Thời gian ở cung Động Tiên thuộc phường Kim Cổ, bà Ỷ Lan còn dựng quán Đồng Thiên trong khu vực cung điện. Đến thời Tây Sơn, quán được dời sang thôn An Thái. Sau này, người dân xây dựng đình Yên Thái trên nền quán cũ. Đình có quy mô lớn, gian chính giữa thờ Phù Thánh Linh Nhân Hoàng Thái hậu Ỷ Lan, bên trái thờ Mẫu, bên phải thờ Phật. Hiện chưa tìm được tư liệu chính xác năm xây dựng đình Yên Thái, song căn cứ vào 7 đạo sắc phong trong đình, sắc có niên đại sớm nhất là Cảnh Hưng thứ 14 (1753), có thể ước lượng thời gian xây dựng đình Yên Thái trước đó hàng trăm năm.

Đình Yên Thái được xây dựng kiểu chữ "Công" với 3 gian tiền tế, một gian ngoại cung (ống muống) nối liền với 3 gian hậu cung. Ngôi đình có kiến trúc độc đáo, mang tính nghệ thuật cao, thể hiện ở 3 gian tiền tế với bộ khung vì kèo được làm theo kiểu “Thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ truyền” và nhiều bức chạm nổi, chạm lộng với đề tài tứ linh, rồng cuốn thủy... Trải qua bao thăng trầm lịch sử, đình nhiều lần được tu bổ và xây dựng thêm.

Đình Yên Thái có một bề dày lịch sử, trong đó còn lưu giữ một khối lượng lớn những di vật, phong phú về loại hình, đa dạng về chất liệu, nhiều về số lượng như bia đá, chuông đồng, kiệu gỗ, hoành phi, câu đối, đại tự, các đồ khí tự và đặc biệt di tích còn bảo lưu được 10 đạo sắc quý.

Với những giá trị văn hóa - lịch sử, năm 1995, đình Yên Thái đã được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Phát huy giá trị đình cổ trong cuộc sống

Ngày nay, đình Yên Thái đã trở thành một điểm đến quen thuộc với nhiều du khách trong và ngoài nước, gắn với đời sống tâm linh của cư dân khu vực phố cổ Hà Nội. Giữa những con phố nhỏ, ngõ nhỏ náo nhiệt, ồn ào, ngôi đình cổ kính như một nốt lặng đem đến cho du khách chốn dừng chân thanh tĩnh. Đây thực sự là một bất ngờ thú vị.

Từ phố Hàng Bông tấp nập rẽ vào ngõ Tạm Thương sẽ gặp đình Yên Thái nằm ngay cuối ngõ. Do diện tích hẹp nên du khách chỉ bước qua mấy bậc thềm đã tới cửa đình. Chính giữa là bức hoành phi sơn son thếp vàng đề bốn chữ “Lý đại mẫu nghi”, cho biết nơi đây thờ Mẫu Ỷ Lan. Bước vào bên trong là không gian thiêng với những công trình kiến trúc còn giữ được gần như nguyên vẹn vẻ đẹp ban đầu. Thế nhưng, ít ai biết rằng, vào những năm 2000 trở về trước, ngôi đình từng là nơi sinh sống của 4 hộ gia đình. Để bảo tồn, tôn tạo và giữ gìn giá trị di sản quý giá, quận Hoàn Kiếm đã giải phóng mặt bằng, di dời 4 hộ dân trong khu di tích và đầu tư hơn 12 tỷ đồng cho việc tu bổ, tôn tạo lại tổng thể di tích đình Yên Thái.

Nhờ vậy, đến nay đình Yên Thái không chỉ được bảo tồn tốt mà còn trở thành một trong những điểm đến được ưa thích trong chương trình tham quan phố cổ Hà Nội của nhiều du khách. Mỗi năm, nơi đây thu hút khoảng 15 nghìn lượt khách tham quan, chiêm bái.

Ngày 20/8/2022 (tức ngày 23 tháng 7 năm Nhâm Dần), UBND quận Hoàn Kiếm đã tổ chức Lễ dâng hương kỷ niệm 905 năm ngày viên tịch của Nguyên Phi Hoàng Thái hậu Ỷ Lan. Phó Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Nguyễn Quốc Hoàn bày tỏ, Lễ dâng hương để bày tỏ lòng thành kính, tri ân, tưởng nhớ đến công lao to lớn của Nguyên Phi Hoàng Thái hậu. Đây là hoạt động văn hóa truyền thống có ý nghĩa không chỉ của nhân dân phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm nói riêng mà còn là niềm tự hào của nhân dân Thủ đô trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc, tôn vinh những giá trị văn hóa lịch sử Khu phố cổ Hà Nội; là nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người dân quận Hoàn Kiếm, biểu hiện ước vọng, tình cảm, truyền thống đạo lý “Uống nước, nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam.

Lễ dâng hương hoạt động nằm trong Đề án Tổ chức lễ hội truyền thống trong Khu phố Cổ và xung quanh hồ Hoàn Kiếm của quận Hoàn Kiếm. Thông qua Đề án, quận Hoàn Kiếm muốn phục dựng lại Lễ hội Phố cổ nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc, đồng thời tuyên truyền, giáo dục trong nhân dân về truyền thống yêu nước, tôn vinh những giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể, hướng mọi người về với cội nguồn dân tộc.

Đây cũng là dịp để mỗi người bày tỏ tấm lòng thành kính đối với công đức của cha ông, tôn thờ những vị thần, anh hùng có công lớn trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước./.