Phát triển du lịch cộng đồng tạo sinh kế bền vững cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Du lịch cộng đồng tạo sinh kế bền vững

Hiện nay, du lịch cộng đồng ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số đang được chú trọng phát triển, nhiều cộng đồng dân tộc vẫn giữ được bản sắc riêng từ trang phục, ẩm thực, sinh hoạt, lễ hội truyền thống của dân tộc mình. Đây được coi là nguồn tài nguyên du lịch quan trọng, là tiềm năng, lợi thế trong phát triển du lịch của cả nước.

Theo ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á (ATI), Chủ tịch Hội Du lịch cộng đồng Việt Nam (VCTC) cho biết: "Việt Nam có giá trị cảnh quan thiên nhiên quá đẹp. Đó là lợi thế vô giá. Ngoài ra, lợi thế lớn của chúng ta là có tới 54 dân tộc anh em với những giá trị văn hóa bản địa khác biệt hoàn toàn thì chắc chắn đây là nguồn lực quan trọng trong phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch cộng đồng. Du lịch cộng đồng được hình thành và phát triển từ giữa thập kỷ 90 của thế kỷ XX, bắt đầu từ vùng người Thái ở Bản Lác (huyện Mai Châu, Hòa Bình).

Sau gần 30 năm phát triển, đến nay sức thu hút của du lịch ở vùng dân tộc thiểu số đang từng bước tăng lên, giá trị và sức sống tiềm tàng của nhiều tài nguyên du lịch được khai thác mạnh mẽ. Và có thể khẳng định, du lịch cộng đồng đã trở thành một trong những loại hình du lịch được yêu thích nhất của du khách khi đến với các tỉnh vùng núi phía Bắc như Lào Cai, Hòa Bình, Sơn La, Hà Giang, Yên Bái, Thái Nguyên…".

Với sự phát triển mạnh mẽ của du lịch cộng đồng hiện nay thì mô hình này không chỉ góp phần phát triển du lịch trong cả nước mà còn góp phần tạo sinh kế cho người dân. "Du lịch cộng đồng đã góp phần đem lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho nhiều địa phương, nhiều doanh nghiệp. Đặc biệt tạo sinh kế, cải thiện đời sống của bà con dân tộc thiểu số tại các địa phương. Mô hình du lịch sinh thái cộng đồng ở các bản làng sẽ góp phần đánh thức, khôi phục, khai thác đúng cách kho báu văn hóa, kết hợp với phát triển du lịch sinh thái... Từ đó, nhờ vào du lịch họ đã bắt đầu phát triển sinh kế thông qua các dịch vụ mà du khách đến trải nghiệm. Bà con thu lại những nguồn lợi từ du lịch, và gắn kết cộng đồng với nhau.

Hơn nữa, du lịch cộng đồng không chỉ đem lại nhiều lợi ích về kinh tế, xã hội cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số mà còn có ý nghĩa to lớn trong công cuộc xóa đói giảm nghèo của Đảng và Nhà nước, hỗ trợ phát triển kinh tế, đảm bảo sự cân bằng, tính bền vững về tài chính và xã hội của đất nước. Điều này có nghĩa là với các nước đang phát triển, đặc biệt, ở Việt Nam có nhiều nhóm dân tộc thiểu số, xây dựng và phát triển du lịch cộng đồng có thể đảm bảo một bước đột phá cho thành công du lịch trong tương lai" – Ông Phạm Hải Quỳnh nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, các mô hình du lịch cộng đồng cũng góp phần nâng cao ý thức xây dựng môi trường văn hóa, cảnh quan văn minh, sạch sẽ, đóng góp tích cực cho việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Tạo điểm khác biệt để thu hút du khách tới các địa phương miền núi, hải đảo. Phát huy những giá trị văn hóa bản sắc truyền thống của các đồng bào dân tộc thiểu số qua các lễ hội, trang phục, ẩm thực... nhằm mang đến cho công chúng và du khách những trải nghiệm đặc sắc.

Muốn phát triển du lịch, cộng đồng phải đoàn kết

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai đó gặp rất nhiều khó khăn, như việc nhiều chính quyền địa phương chưa hiểu thế nào là du lịch cộng đồng dẫn đến một số nơi làm theo phong trào để lấy thành tích. Có nơi thì bắt chước chỗ khác hoặc xây dựng mô hình nhưng không cần biết quy chế, quy chuẩn hoặc những điều cần thiết để phát triển du lịch.

Theo ông Phạm Hải Quỳnh cho biết: "Có rất nhiều mô hình du lịch phát triển tại nhiều tỉnh thành nhưng không phải mô hình nào cũng được gọi là mô hình du lịch cộng đồng. Hiện nay, ở nhiều địa phương, người dân mở ra các homestay, các khu lưu trú cá nhân rồi cho rằng như thế là đang làm du lịch cộng đồng. Hay nhiều người gọi các chuyên gia đến tư vấn cho làm du lịch cộng đồng mà chủ đầu tư, chủ cộng đồng chỉ có 1 người. Từ đó cho thấy rất nhiều người đang chưa hiểu định nghĩa của mô hình du lịch cộng đồng nên sẽ có những phương pháp làm sai, dẫn đến không phát triển được. Có thể, số lượng các làng thật sự đạt chuẩn và cộng đồng làm chủ, cộng đồng kinh doanh nhưng hưởng lợi không nhiều.

Bên cạnh đó, nhiều người dân ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số không hiểu rằng trong du lịch cộng đồng văn hóa bản địa là chìa khóa nên họ phá hết các cảnh quan văn hóa của dân tộc mình. Họ xây dựng rất nhiều mô hình bungalow, bê tông hóa cả những ngôi nhà Mông… Họ phá vỡ hết các giá trị gốc, cảnh quan tự nhiên, thậm chí bê cả nhà Thái về khắp các bản làng, cộng đồng. Trong khi đó, làm du lịch cộng đồng vừa là bảo tồn văn hóa, vừa phát huy các giá trị vốn có của từng đồng bào, từ đó mới tạo sinh kế bền vững".

Trước thực trạng đó, để phát triển du lịch cộng đồng gắn với phát triển sinh kế bền vững, ông Phạm Hải Quỳnh cho rằng: "Muốn phát triển du lịch cộng đồng bền vững, mỗi địa phương phải có định hướng rõ ràng, nghiên cứu, phân tích, lựa chọn những giá trị văn hóa đặc trưng của từng dân tộc gắn với phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo. Bên cạnh đó, cần có lộ trình thực hiện cụ thể, huy động sự đóng góp của các chuyên gia chuyên sâu về du lịch cộng đồng trong công tác tư vấn, đào tạo nhân lực, xây dựng cảnh quan bản làng và các sản phẩm du lịch đáp ứng nhu cầu của du khách trong và ngoài nước.

Đồng thời, phát triển du lịch cộng đồng cần phải đúng vai trò, trách nhiệm và tất cả chính quyền các sở, ban, ngành cũng như địa phương phải chung tay để thấy sự cần thiết của một tiêu chí quốc gia về phát triển du lịch cộng đồng. Từ đó chúng ta phân vai, nhiệm vụ cho từng bên, có lộ trình rõ ràng là phát triển cái gì, bảo tồn cái gì, hạn chế cái gì… Làm được như vậy, tôi nghĩ sản phẩm du lịch cộng đồng của từng địa phương mới đủ tiềm lực, sức mạnh tập thể và sức thuyết phục để phát triển".

Bên cạnh đó, để du lịch cộng đồng ngày càng thu hút được khách du lịch thì cộng đồng phải đoàn kết cùng phát triển, theo ông Phạm Hải Quỳnh, muốn phát triển được du lịch cộng đồng thì cần nhìn nhận rõ nhất giá trị của cộng đồng. Trong quá trình xây dựng các làng du lịch cộng đồng, chúng ta cần căn cứ trên giá trị vốn có của cộng đồng từng địa phương để khai thác và dần đưa cộng đồng tham gia vào du lịch. Từ đó lựa chọn ra giá trị để khai thác và tạo sản phẩm du lịch.

Và tiêu chí để một mô hình du lịch cộng đồng thu hút du khách chính là mô hình đó ngoài việc lựa chọn, khai thác giá trị văn hóa, giá trị lịch sử, giá trị vùng miền thì còn phải lựa chọn khai thác còn được gắn kết với giá trị cảnh quan thiên nhiên của vùng miền đó, từ đó sẽ phân định được nguồn khách chủ chốt và nguồn khách hướng tới. Đặc biệt hơn nữa chính là cộng đồng phải đoàn kết cùng phát triển. Song hành với việc đó, chính là giải quyết các mâu thuẫn trong cộng đồng, để phát triển bền vững cũng như định hướng cộng đồng làm du lịch bài bản.

Qua đó, có thể khẳng định, du lịch cộng đồng tại khu vực đồng bào dân tộc thiểu số luôn có sức hấp dẫn lớn đối với du khách. Phát triển du lịch cộng đồng từ sản phẩm văn hóa còn góp phần bảo vệ, phát huy di sản văn hóa dân tộc, tạo nguồn lực phát triển kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân./.