Quảng Trị tháng 7 máu và hoa: Bài 2: “Đò lên Thạch Hãn xin chèo nhẹ…”

Du khách đến thăm Bảo tàng Thành cổ Quảng Trị đều rất ấn tượng trước những kỷ vật, những hình ảnh ghi lại trận chiến 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ. Trong số đó, nhiều người thường nán lại rất lâu trước bức ảnh một cụ già chèo đò với nụ cười hào sảng bên cạnh một thiếu nữ trẻ tay ôm chắc súng và hàng chục chiến sĩ bộ đội giải phóng tươi cười.

Xem ảnh, nhiều người không khỏi thắc mắc, sau trận chiến ác liệt năm 1972 đó, những người trong tấm hình ấy bây giờ ai còn, ai đã mất?. Sở dĩ chúng tôi nhắc đến câu thơ nổi tiếng “Đò lên Thạch Hãn xin chèo nhẹ..” của nhà thơ Lê Bá Dương là muốn tìm lại người lái đò đưa bộ đội sang sông năm ấy.

Bức ảnh hai cha con lão ngư dân Nguyễn Con chèo đò chở bộ đội qua sông do nhà báo Đoàn Công Tính chụp năm 1972.

Cô lái đò năm ấy…

Theo lời giới thiệu của nhân viên Bảo tàng, người lái đò với nụ cười hào sảng trong bức ảnh chính là cụ Nguyễn Con (quê ở làng Giang Hến, xã Triệu Giang, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị) và người thiếu nữ tay ôm súng là bà Nguyễn Thị Thu (SN 1954) – con dâu cụ Con. Bức ảnh được nhà báo Đoàn Công Tính  chụp vào thời điểm diễn ra cuộc chiến 81 ngày đêm mùa hè đỏ lửa năm 1972.

Lần theo những thông tin có được, chúng tôi được biết bà Nguyễn Thị Thu hiện vẫn sống tại làng Giang Hến nay là Tiểu khu 5, thị trấn Ái Tử, huyện Triệu Phong. 45 năm sau trận chiến ác liệt, cô du kích lái đò trẻ tuổi năm nào nay đã là bà nội, bà ngoại.

Tiếp chúng tôi trong căn nhà cấp 4 với đầy những giấy khen, hình ảnh chụp cùng các chiến sĩ bộ đội giải phóng tham gia trận chiến bảo vệ Thành cổ, bà Thu cho biết tuy bây giờ trí nhớ đã không còn như trước nhưng có những ký ức về trận chiến khốc liệt năm nào bà vẫn không thể nào quên.

Bà Nguyễn Thị Thu nhớ lại những lần vượt “mưa bom, bão đạn” chở bộ đội qua sông Thạch Hãn.

Năm 1972, với âm mưu “Bắc tiến” quân Mỹ dốc toàn bộ lực lượng với vũ khí hiện đại hòng chiếm lại Thành cổ trong 10 ngày. Để bảo vệ Thành Cổ, quân đội ta phải huy động lực lượng để đánh bật các đợt tấn công của quân địch. Thời điểm đó muốn đưa được bộ đội vào Thành cổ nhanh và an toàn chỉ có một con đường duy nhất là dùng đò vượt sông Thạch Hãn. Tuy vậy, việc làm này là hết sức khó khăn và nguy hiểm.

Bà Thu nhớ lại, khi đó bà chỉ mới 18 tuổi. Vừa vào du kích được khoảng 3 tháng thì nhận được nhiệm vụ làm giao liên, cùng cha chồng chèo đò chở bộ đội và vũ khí, lương thực vượt sông Thạch Hãn chi viện cho Thành cổ.

Tuy gọi là con dâu, nhưng thời điểm đó bà Thu và con trai “thuyền trưởng” Nguyễn Con chỉ vừa làm lễ dạm hỏi. Cụ Con thì vốn làm nghề cào hến nên thông thuộc mọi chỗ nông sâu ở khúc sông này. Hai cha con ông đã không ngại nguy hiểm nhận nhiệm vụ, khôn khéo chèo lái đò đưa bộ đội vượt sông.

“Ngày đó máy bay địch suốt ngày lượn ở trên sông. Nước sông Thạch Hãn lúc nào cũng vàng ố, đục ngầu cuộn chảy vì bom đạn trút xuống như mưa. Có lần đang làm nhiệm vụ thì bị địch phục kích, các chiến sĩ giục hai cha con nhảy xuống sông bơi vào chỗ an toàn. Nhưng hai cha con vẫn quyết bám đò để hoàn thành nhiệm vụ”, bà Thu kể lại.

Năm 1972 sông Thạch Hãn từng được ví là “dòng sông chết”.

Cứ vậy, giữa mưa bom, bão đạn suốt 81 ngày đêm, không biết bao nhiêu lần hai cha con ngư dân Triệu Phong cầm chắc tay chèo, băng trên con nước để đưa bộ đội, vũ khí sang sông tiếp tế cho Thành cổ. Xong lại quay ngược đò chở thương binh về lại hậu phương.

Trong khoảng thời gian đó, khúc sông Thạch Hãn đoạn từ xã Triệu Long, Triệu Giang, Triệu Thành đã trở thành tuyến đường huyết mạch đưa quân giải phóng vào chiến trường.

Trong những chuyến đò ngày ấy, đã có rất nhiều chiến sĩ của ta không may hy sinh khi vượt sông Thạch Hãn. Từng có lúc mọi người ví dòng sông này là “dòng sông chết”. Tận mắt chứng kiến bộ đội ta thương vong nhiều, bà Thu không khỏi day dứt và ám ảnh.

“Những chiến sĩ của ta ngày đó còn rất trẻ, có những chiến sĩ chỉ vừa mười tám đôi mươi. Tôi vẫn nhớ có một lần chở thương bệnh binh về tuyến sau, khi đò đã cập bến an toàn thì có một chiến sĩ trẻ chỉ kịp kêu lên một tiếng “mẹ ơi đau quá…” rồi trút hơi thở cuối cùng”, kể đến đây bà Thu giọng đượm buồn.

Những đóng góp của bà Thu với cách mạng được Đảng và Nhà nước ghi nhận.

Lặng lẽ đời thường

Giữa tháng 9/1972, trận chiến 81 ngày đêm Thành cổ kết thúc. Chiến thắng ở Thành cổ đã tạo đà lợi thế cho ta trên hội nghị đàm phán Hiệp định Pari năm 1973. Trong chiến thắng ấy có một phần đóng góp của hai cha con lão ngư dân Triệu Phong.

Đất nước thống nhất, hai cha con lão ngư Nguyễn Con quay lại cuộc sống đời thường, gắn bó với công việc cào hến mưu sinh trên sông Thạch Hãn. Năm 1976, bà Thu kết hôn với ông Nguyễn Câu (con trai cụ Nguyễn Con). Đến năm 1978, cụ Con vì tuổi cao sức yếu, bệnh tật nên qua đời.

Có một chi tiết đặc biệt được hai vợ chồng bà Thu kể lại. Những năm sau cuộc chiến, bà Thu không hề biết tấm ảnh có hình mình và cha chồng được in trên các báo. Sau này, qua một người cùng làng thì mới biết tấm hình đó được in lớn trên báo và cả sách, được treo trang trọng trong Bảo tàng Thành cổ. Gia đình biết cả việc chủ nhân bức ảnh đi tìm mình và những người trong hình nhưng hai vợ chồng “không dám” đến nhận bởi lẽ “nhận mình là người trong ảnh để làm chi?” - bà Thu khiêm tốn.

Hai vợ chồng bà Thu lặng lẽ cắt một tấm hình trên báo, đóng khung rồi treo trang trọng ở trong nhà vừa để làm kỷ niệm vừa làm ảnh thờ cho cha. Mãi đến năm 2007 khi nhà báo Đoàn Công Tính tìm gặp lại, hai người mới nhận ra nhau. Bức hình được ông Tính sang lớn rồi tặng cho gia đình. Đến nay cả hai tấm ảnh cũ và mới đều được gia đình treo ở trong nhà. Một cuộc “đoàn tụ” kỳ lạ kéo dài đến 35 năm dẫu khoảng cách từ thôn Giang Hến sang Thành cổ chỉ vỏn vẹn 4km.

Mái chèo, chân vịt thuyền máy, mảnh ván của những chiếc thuyền từng chở bộ đội, vũ khí vượt sông Thạch Hãn được trưng bày tại bảo tàng Thành cổ.

Nói về cuộc sống hiện tại, tuy trở về sống cuộc đời bình dị nhưng bà Thu vẫn hay bị ám ảnh bởi cảnh bom đạn, chết chóc. Trong chiến tranh, dù không bị thương nhưng nhiều lần bị sức ép của bom đạn đến bất tỉnh khiến sức khỏe và trí nhớ của bà cũng giảm sút đi nhiều.

“Nhiều đêm nằm ngủ bà ấy vẫn hay giật mình. Sức khỏe giờ cũng đã yếu nhiều nên ở nhà chỉ phụ giúp chăn nuôi lợn, gà. Cuộc sống của gia đình tôi cũng vất vả, phụ thuộc cả vào công việc cào hến may nhờ rủi chịu ở con nước trên sông Thạch Hãn”, ông Nguyễn Câu (chồng bà Thu) tâm sự.

Khó khăn là vậy, thế nhưng vượt qua tất cả hai vợ chồng bà Thu đã cùng nhau xây dựng gia đình. Đến nay cả hai đã có chung 4 người con. Các con của ông bà nay đã lập gia đình và có cuộc sống ổn định.

Bà Thu chia sẻ: “Cuộc sống của tôi tuy còn nhiều khó khăn, nhưng vẫn không thể nào so sánh được với những hy sinh, mất mát của các chiến sỹ đã ngã xuống vì đất nước. Tôi vẫn còn sống được đến ngày hôm nay đã là một điều may mắn rồi”.

Đức Hoàng - Thế Trung