Shirley Verrett: Huyền thoại Opera da màu với giọng hát có một không hai

Opera trong nhiều thế kỷ dường như là sân chơi của các ca sĩ da trắng vì loại hình nghệ thuật hàn lâm này nảy sinh và phát triển tại châu Âu. Tuy nhiên, vẫn có một số ít nghệ sĩ da màu thành công rực rỡ, vượt qua rào cản về màu da, chủng tộc để vươn tới đỉnh cao nhờ tài năng, giọng hát của họ.

Prima Donna (nữ chính xuất sắc) da màu đầu tiên và cũng là vĩ đại nhất trong lịch sử Opera thế kỷ XX là Leontyne Price. Nhưng bên cạnh đó cũng có một giọng hát vô cùng xuất sắc, ấn tượng. Đó là Shirley Verrett.

Ai cũng biết Maria Callas từng là ngôi sao lớn nhất bầu trời Opera thế kỷ XX, đạt tới danh tiếng rực rỡ và sở hữu đông đảo người hâm mộ cuồng nhiệt.

Chính vì vậy, đến tận nhiều năm sau khi Callas từ giã sân khấu, tại nhà hát La Scala (nơi gắn bó nhất với sự nghiệp của Callas) luôn xuất hiện bộ phận những fan hâm mộ cực đoan.

Họ thường tỏ thái độ khó chịu, hiềm khích và cà khịa bất cứ giọng nữ chính nào dám hát lại những kịch mục Callas từng biểu diễn trước đây vì cho rằng không một ai thay thế được Callas. Nhiều buổi biểu diễn của các giọng nữ đàn em đã bị nhóm fan cực đoan quấy nhiễu, la ó dưới khán đài.

Ngay cả những Diva tầm cỡ như Monserrat Caballe hay Renata Scotto cũng từng gặp phiền phức khi hát La Scala vì khán giả cho rằng họ không bằng Callas.

Tuy nhiên, Shirley Verrett lại là ngoại lệ hiếm hoi không vướng phải bất cứ sự phản đối nào khi hát tại La Scala. Đơn giản vì bà quá tuyệt vời, dù là ca sĩ da đen gốc Phi chứ không phải da trắng thường thấy.

Shirley Verrett sinh năm 1931 trong một gia đình người Mỹ gốc Phi ở New Orleans , Louisiana , Verrett lớn lên ở Los Angeles , California. Ngay từ nhỏ, Verrett đã đi hát trong nhà thờ và sớm bộc lộ năng khiếu âm nhạc trời phú.

Dù ban đầu bị gia đình phản đối, nhưng bà vẫn được học thanh nhạc với những giảng viên có tiếng như Anna Fitziu và Marion Szekely Freschl tại Trường Juilliard ở New York. Từ đó, Verrett nuôi dưỡng niềm đam mê với âm nhạc cổ điển. Năm 1961, bà giành chiến thắng trong Cuộc thử giọng của nhà hát Opera Metropolitan (nhà hát lớn nhất nước Mỹ). Từ đó, bà có cơ hội dấn thân vào sân khấu nhạc cổ điển.

Ngay sau đêm diễn chào sân nhà hát La Scala bằng vai Macbeth (Verdi) năm 1975, Verrett đã gây được tiếng vang lớn. Nhiều nhà phê bình khó tính và khán giả cực đoan của La Scala cũng phải xưng tụng Shirley Verrett là "La Nera Callas" (Callas đen).

Lady Macbeth trở thành mốc son chói lọi của Verett và bản thu âm studio trọn vở Macbeth cho hãng DG với Maestro Claudio Abbado mà Verrett thực hiện năm 1976 luôn được coi là bản ghi âm mẫu mực của vở Opera này.

Thành công của Verrett thực sự là một kỳ tích vì ca sĩ da màu rất hiếm khi chen chân được vào sân khấu Opera (nơi vốn dành cho các nghệ sĩ da trắng vì Opera khai sinh từ châu Âu). Bà đã xóa tan ranh giới màu da để trở thành một trong hai Prima Donna da màu thành công nhất lịch sử (cùng Leontyne Price).

Điều ấn tượng nhất khi nhắc tới Shirley Verrett là chất giọng đặc biệt, độc đáo và hiếm có của bà, được xem là không kém cạnh gì giọng toàn năng Maria Callas.

Nhìn vào sự nghiệp biểu diễn và các bản ghi âm của Shirley Verrett, thật khó có thể xếp bà vào loại giọng gì. Verrett có thể đảm nhận tốt các kịch mục từ dramatic mezzo cho đến spinto soprano.

Bà đầy sức mạnh ở các note thấp đậm chất contraltoish, trung âm đầy đặn ấm mượt nhưng lại vươn tới  các note cao rắn rỏi, tươi sáng không thua kém một soprano nào cả.

Verrett không hẳn là một mezzo có khả năng hát note cao phát triển lên soprano (kiểu các giọng Wagnerian truyền thống), cũng không phải một soprano có âm vực rộng bẩm sinh vươn tới mezzo (như Callas, Dimitrova). Giới chuyên môn thường gọi bà là "weder Fisch noch Fleisch" - không phải cá cũng chả phải thịt, không phải mezzo cũng chẳng phải soprano, mà là ... ở giữa.  

Tính chất lai tạp trong giọng hát của Shirley Verrett khiến nhiều người xếp bà vào một loại giọng đặc biệt là Falcon Soprano. Đây là loại giọng cực hiếm, được đặt theo tên Cornélie Falcon - nữ ca sĩ Opera Pháp cuối thế kỉ XIX, một người cũng sở hữu giọng hát vừa có tính chất mezzo lẫn soprano như Verret. Sự phân loại này cũng gây khá nhiều tranh cãi. Chính Shirley Verrett cũng khước từ việc dán nhãn bản thân mình là một loại giọng cụ thể nào vì bà không muốn giọng hát của mình bị đem ra mổ xẻ quá nhiều.

Nhưng đối với công chúng, Verrett vẫn luôn gây ngạc nhiên về giọng hát của bà, khi xuống được quãng cực trầm, quãng trung dày và tối, lại lên cao vút rồi hát với âm sắc của soprano. Điều đặc biệt ở chỗ, giọng hát của Verrette là sự kết hợp giữa thiên phú bẩm sinh và luyện tập kỹ thuật chứ không chỉ đơn giản dùng kỹ thuật để mở rộng kịch mục. Âm sắc giọng của bà dù hát ở nữ trung hay nữ cao cũng đều tự nhiên như chính nguyên bản loại giọng đó, không một chút gượng ép.

Về bản thân mình, Verrett sớm có sự nhận thức về giọng hát đặc biệt ngay từ thời còn là sinh viên của nhạc viện Juilliard và những năm tháng đầu sự nghiệp. Bà tự luyện tập, tự thay đổi và phát triển giọng hát của mình.

Bà từng nói: "Ai có thể hiểu Verrett hơn chính Verrett? Tôi biết cơ thể mình muốn gì, những gì có thể làm được và tất cả về thanh đới của chính tôi" (Nguồn: Nhaccodien).

Ngay từ đầu, Verrett đã duy trì song song kịch mục của 2 loại giọng (một điều không mấy phổ biến ở thời điểm đó). Và Verrett đã chủ động lựa chọn con đường cho mình như thế, phá bỏ mọi rào cản, khuôn phép đã được định sẵn.

Tuy nhiên, trên thực tế, dù sở hữu một giọng hát tuyệt đẹp, nhiều sắc thái, kịch mục phong phú, kĩ thuật và khả năng trình diễn đều xuất sắc và được những tai nghe khó tính nhất ngợi ca, nhưng sự nghiệp của Verrett lại không có thành công tương xứng với loại giọng bà có. Verrett xứng đáng có được ánh hào quang lớn hơn trong sự nghiệp của mình.

Ngoài ra sức khỏe cũng cản trở con đường sự nghiệp của Verrett. Bà luôn được coi là một ca sĩ không ổn định, ngay cả trong thời kì hoàng kim, những cơn dị ứng khiến bà bị tắc cuống phổi và có nhiều buổi diễn thất bại hoặc buộc phải hủy bỏ.

Tuy vậy, những bản ghi âm tuyệt vời mà Verrett để lại đủ để những khán giả yêu Opera luôn nhớ đến bà như là một trong số những nghệ sỹ opera xuất chúng của thế kỷ.

Điển hình trong số đó là  aria Sapho: O ma lyre immortelle trích trong album Shirley Verrett in Opera"- một trong những studio recital album ít ỏi mà bà thực hiện trong thời kỳ hoàng kim.  Bản aria bộc lộ tất cả ưu thế của Shirley Verrett, khi toàn bộ quãng trung âm lộng lẫy, mịn màng của bà được thỏa sức bay lượn trong những tuyến giai điệu trữ tình, du dương và bung tỏa đầy mãnh liệt ở cao trào.

Thành công của Shirley Verrett và Leontyne Price đã mở đường cho nhiều ca sĩ gốc Phi tiến vào thánh đường Opera sau này. Danh ca Pavarotti rất ngưỡng mộ tài năng của Verrett và thân thiết với bà.

Sau nhiều cống hiến với nghệ thuật Opera, Verrett đã nhận được nhiều giải thưởng lớn như Giải thưởng William Matheus Sullivan, Giải thưởng Marian Anderson… Bà còn được nhận hai bằng tiến sĩ danh dự của trường Cao đẳng Holy Cross và Đại học Đông Bắc về âm nhạc. Tạp chí Essence vinh danh bà là Người phụ nữ Mỹ gốc Phi xuất sắc.