Thời cơ rất đặc biệt để phát triển hệ thống đường sắt đô thị

Thời cơ rất đặc biệt để phát triển hệ thống đường sắt đô thị

Phát biểu tại phiên chuyên đề "Thu hút nguồn lực từ đất đai" trong khuôn khổ Hội thảo khoa học "Phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh" mới đây, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Hà Minh Hải cho biết, tại các phiên hội thảo trước, các chuyên gia trong và ngoài nước đã khẳng định rằng, với tình hình thực tế hiện nay, việc đẩy nhanh tiến độ xây dựng hệ thống đường sắt đô thị tại Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là công việc hết sức cấp thiết, nếu không tập trung triển khai, sẽ khiến các Thành phố thiệt hại lớn về kinh tế, xã hội và làm cản trở mục tiêu phát triển rất cao của hai thành phố.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội cho rằng phải có cách làm mới, phải có các cơ chế chính sách đặc thù thì mới có hi vọng thực hiện được mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội (có tính kết nối với vùng Thủ đô) và Thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2035 tại Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Theo ông Hà Minh Hải, Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh đang thực hiện đồng thời nhiều nhiệm vụ có tính pháp lý quan trọng liên quan đến phát triển hệ thống đường sắt, đó là cả 2 thành phố đều đang đồng thời lập Quy hoạch Thủ đô Hà Nội, Quy hoạch Thành phố Hồ Chí Minh, cùng việc điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô, Quy hoạch chung Thành phố Hồ Chí Minh; Hà Nội có điểm đặc thù hơn nữa là đang triển khai rà soát, điều chỉnh Luật Thủ đô.

"Có thể nói, đây là thời cơ rất đặc biệt để phát triển hệ thống đường sắt đô thị của hai thành phố. Các vấn đề mà các chuyên gia khuyến nghị như cần có tầm nhìn mới về quy hoạch không gian cho xây dựng hệ thống đường sắt cần mở rộng hơn; những thể chế, chính sách đặc thù để phát triển hệ thống giao thông công cộng nói chung, đường sắt đô thị theo định hướng TOD nói riêng, vấn đề phân quyền… đều có thể được xem xét, kịp thời đưa vào các văn kiện quan trọng trên, làm cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện. Do đó, những ý kiến thu được từ các phiên Hội thảo này là hết sức đáng quý", Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Hà Minh Hải nhấn mạnh.

Dẫn ý kiến của các chuyên gia khẳng định, một trong những yếu tố quan trọng nhất để triển khai xây dựng đường sắt đô thị, đó là nguồn lực tài chính. Đặc biệt, nhiều chuyên gia đã khuyến cáo cần tính đủ chi phí cho giao thông đường sắt, không chỉ trong giai đoạn xây dựng, mà còn cả suốt vòng đời của dự án, trong đó chi phí cho việc bảo trì, vận hành đường sắt không hề nhỏ. Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hà Minh Hải cho rằng đây là bài toán rất khó cần phải giải đối với 2 thành phố lớn của Việt Nam.

"Kinh nghiệm thế giới cho thấy, một nguồn lực quan trọng có thể huy động tài chính cho các dự án đường sắt đô thị chính là từ đất đai", ông Hà Minh Hải chia sẻ.

Phát triển các dự án TOD thông qua hình thức đầu tư tư nhân hay PPP là giải pháp hữu hiệu

Phát biểu tại phiên thảo luận, GS.TSKH Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, hai "siêu" đô thị của Việt Nam hiện nay là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đều chung ý định phát triển đô thị theo mô hình TOD dựa vào mạng lưới giao thông công cộng và tổ chức lại các đô thị tại các điểm nút giao thông công cộng.

Trong bối cảnh còn nhiều khó khăn trong việc khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai, phát triển các dự án TOD thông qua hình thức đầu tư tư nhân hay PPP được cho là giải pháp hữu hiệu.

Theo ông Andrew Hodgson, chuyên gia của Ngân hàng Thế giới, có nhiều cách tiếp cận khác nhau để cấp vốn cho đường sắt đô thị, nhưng mỗi cách đều cần phải chỉ rõ một kế hoạch khả thi.

Một số ý kiến khẳng định, giá trị đất đai đô thị luôn tăng thêm rất cao khi hạ tầng và dịch vụ công cộng được nâng cấp. Giá trị đất đai tăng thêm này sẽ là nguồn lực chính để tiếp tục đầu tư phát triển đô thị, rồi từ đó lại thu được giá trị đất đai tăng thêm mới. Đây là phương thức duy nhất để tổ chức không gian đô thị hợp lý và khả năng tạo vốn để tiếp tục đầu tư phát triển, và cũng là cách làm phù hợp với định hướng phát triển hệ thống đường sắt đô thị hiện nay.

Luật sư Lê Nết, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế Singapore (SIAC) và Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) cho rằng, phát triển các dự án cơ sở hạ tầng giao thông đòi hỏi một quy trình chi tiết, các quy định pháp lý và kế hoạch chiến lược để thu hút nhà đầu tư tư nhân.

Ngoài việc thu hút đầu tư tư nhân (100%) cho các dự án bất động sản xung quanh TOD, thì một khả năng khác là thu hút đầu tư dưới hình thức PPP (đối tác công – tư) vào các dự án TOD. Ví dụ, đối với tuyến đường sắt đô thị số 1 ở Thành phố Hồ Chí Minh, đoạn nối dài từ Suối Tiên đến sân bay Long Thành có thể kêu gọi đầu tư theo hình thức PPP. Nhà đầu tư bỏ vốn xây dựng đường sắt đô thị, Nhà nước trả tiền xây dựng bằng cách cấn trừ với tiền sử dụng đất mà nhà đầu tư phải trả cho các dự án đô thị xung quanh khu đường sắt đô thị đó.