Vàng Thị Dế (SN 2002) là cô gái Gen Z sinh ra từ một bản Mông nghèo ở Đồng Văn, Hà Giang. Không giống bạn bè cùng trang lứa lấy chồng từ sớm, Dế đã "ngược chiều" để xuống Thủ đô học đại học.
Một lần về bản, Dế liều bán "của hồi môn" của gia đình qua mạng, không ngờ cơ duyên đó đã giúp cô tìm ra được hướng đi của cuộc đời.
3 lần bị mẹ ngăn cản không cho đi học
Với đồng bào người H’Mông, con gái đến tuổi thì phải lấy chồng. Đó là lý do nhiều bạn học của Dế chỉ học đến lớp 6, lớp 7 đã nghỉ học để làm vợ, làm mẹ. Dế thì khác, từ nhỏ cô gái Gen Z này đã học rất giỏi với ước mơ con chữ sẽ giúp mình bước chân ra khỏi bản làng để khám phá thế giới rộng lớn ngoài kia.
Dế không lấy chồng từ sớm mà quyết tâm học hành
Thế nhưng Dế học hết lớp 9 thì mẹ không cho đi học tiếp. Bà bảo với con gái: "Học cao thì làm được gì, cuối cùng cũng vẫn về lấy chồng thôi". Dế phải thuyết phục mãi mẹ mới đồng ý cho học tiếp.
Học hết cấp 3, Dế bị mẹ không cho thi đại học. Dế vẫn cương quyết thi và đỗ Đại học Văn hóa (Hà Nội). Biết con định xuống Hà Nội học, mẹ Dế ngăn cản quyết liệt vì "nhà nghèo, lo ăn còn chưa xong, tiền đâu học đại học". Dế nhìn mẹ với ánh mắt quyết tâm rồi bảo: "Nếu mẹ không cho đi, con vẫn sẽ đi".
Tại Thủ đô, Dế làm đủ thứ việc như phát tờ rơi, phục vụ quán ăn… để có tiền trang trải học hành. Biến cố xảy ra khi năm 2021, dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, Dế không thể đi làm thêm nên không kiếm được tiền. Sau một thời gian bị kẹt tại Hà Nội vì giãn cách xã hội, tháng 10 năm đó, cô gái trẻ trở về Hà Giang.
Liều mình bán "tấm vải lanh hồi môn"
Một buổi chiều muộn, mẹ bảo Dế lên dọn gác (kho). Trong lúc dọn dẹp, Dế thấy những tấm vải lanh rất đẹp. Đây là loại vải truyền thống của người H’Mông, đi lễ hội, về nhà chồng hay khi sang bên kia thế giới, người H’Mông đều mặc trang phục may bằng vải lanh.
Phụ nữ H’Mông tốn công sức cả năm trời mới dệt được 1 – 2 tấm vải lanh
"Vải lanh này mẹ có dùng để làm gì không?", Dế hỏi. "Đây là vải để dành khi chúng tao mất hoặc mày đi lấy chồng thì có vải làm váy", mẹ Dế đáp.
Thời điểm đó, kinh tế gia đình Dế rất khó khăn. Thế là Dế mạnh dạn hỏi mẹ: "Con bán những tấm vải lanh này được không?". "Mày bán đi thì lấy gì làm váy khi lấy chồng?", mẹ gắt. Dế ôn tồn thuyết phục: "Mẹ tin con đi, con bán nó rồi sau này sẽ mua về nhiều hơn".
Được mẹ đồng ý, Dế chụp ảnh những tấm vải lanh đăng bán trên Facebook cá nhân. "Em rất bất ngờ khi vừa đăng thì đã có một chị ở Sài Gòn hỏi mua một tấm. Đơn hàng đầu tiên có giá 560.000 đồng", Dế kể.
Sau khi nhận được hàng Dế gửi, vị khách rất ưng và sau đó mua hết số vải lanh mà Dế có. Thuận lợi bước đầu ấy đã khiến Dế nảy ra ý định kể những câu chuyện về vải lanh truyền thống của dân tộc mình nhằm quảng bá văn hóa, cũng như thông qua những vị khách hàng để đưa vải lanh đến mọi miền tổ quốc.
Đưa "bảo vật người H’Mông" vượt cao nguyên đá ra thế giới
Nghĩ là làm, Dế đến từng nhà trong bản, gom từng mét vải một. "Để cho ra đời một tấm vải lanh rất mất công sức và tốn nhiều thời gian nên phụ nữ H’Mông không dệt vải lanh để làm kinh tế. Các mẹ làm vải lanh để may váy cho mình, may áo cho chồng, làm của hồi môn cho con… Chỉ đến khi không đi làm kiếm tiền được, khi đã già, khi trên gác không có còn ngô thì các mẹ mới đem vải lanh đi bán để đổi lấy một ít tiền sinh hoạt. Vì được làm cho gia đình, tốn công sức cả năm trời mới tạo ra 1 – 2 tấm vải nên vải của các mẹ rất đẹp, đều là "gia bảo" cả", Dế kể.
Sau khi cần mẫn gom vải, chúng được Dế đăng trên Facebook cá nhân để "tìm chủ" mới. Qua một thời gian, cô gái H’Mông ấy đã thành công đưa vải lanh truyền thống của dân tộc mình theo chân các vị khách xuống miền xuôi, ra Nam, vào Bắc. Không chỉ vậy, Dế còn mang "bảo vật" ấy vượt cao nguyên đá Đồng Văn để vươn ra thế giới. Hiện nay, khách mua vải lanh của Dế chủ yếu là khách nước ngoài.
Vải lanh theo chân các vị khách nước ngoài đến nhiều nơi trên thế giới
Dế kể: "Từng có khách sống ở Mỹ đặt em đơn hàng vải lanh giá trị lên tới hơn 50 triệu đồng. Em vui mừng lắm nhưng cũng lo vì không biết lấy đâu ra vốn để nhập hàng, rồi giao hàng ra nước ngoài bằng cách nào em cũng không biết. Rất may là sau đó chị khách chủ động nhắn tin cho em xin chuyển tiền cọc trước và liên lạc với người thân ở Việt Nam nói chuyện trực tiếp với em nên đơn hàng tưởng là khó khăn đó lại vô cùng thuận lợi".
Tuy nhiên, cũng có đơn hàng lớn từ nước ngoài khiến Dế lao đao. Đó là lần cô gái gen Z này phải vay 40 triệu đồng, rồi mất 2 tuần liền đi khắp các nhà thu mua vải gửi cho khách. Vậy mà đơn hàng ấy bị hoàn lại, Dế phải thanh lý lỗ rồi xoay xở đủ cách mới trả được khoản vay.
"Tín hiệu từ vũ trụ để quảng bá vải lanh truyền thống"
Bên cạnh những kỷ niệm không vui cũng có rất nhiều điều tuyệt vời khiến Dế nhớ mãi. Đó là khi nhận được lời khen từ những vị khách hàng khó tính, hay đơn giản chỉ là nhìn thấy nụ cười tươi rói của những người phụ nữ H’Mông khi có thêm thu nhập.
Trân quý những giá trị truyền thống của dân tộc mình, nhưng cũng lo lắng trước những mai một của nghề dệt lanh truyền thống, Dế luôn trăn trở làm sao để "bảo vật của người H’Mông" có thể trở thành hàng hóa mang lại thu nhập cải thiện đời sống cho bà con dân bản.
Vì thế, Dế đã "khai sinh" dự án Hemp Hmong Việt Nam nhằm cung cấp vải lanh thô cho các cá nhân, cửa hàng thời trang, nhà thiết kế… yêu thích loại vải đông ấm, hè mát này. Đồng thời, thiết kế những sản phẩm thời trang từ chất liệu vải lanh như túi, khăn, áo… dựa trên sự kết hợp tính truyền thống và hiện đại để ứng dụng trong cuộc sống hàng ngày. Ngoài ra, Hemp Hmong Việt Nam còn nhận thiết kế sản phẩm theo yêu cầu riêng của khách hàng.
Dế hạnh phúc khi vừa quảng bá được vải lanh truyền thống của dân tộc mình vừa giúp bà con có thêm thu nhập
Dế luôn tin rằng "chính vũ trụ đã gửi tín hiệu để em thực hiện sứ mệnh quảng bá vải lanh truyền thống của dân tộc mình". Nhờ những tấm vải lanh mẹ cất giữ, gia đình Dế đã vượt qua giai đoạn khó khăn về kinh tế. Cũng chính nhờ vải lanh mà Dế đã giúp nhiều gia đình H’Mông tăng thêm thu nhập. Thay vì mỗi nhà chỉ làm 4 – 5 cuộn lanh/năm, giờ họ đã làm 10 - 15 cuộn, có thêm khoảng 10 triệu đồng/năm. Đây là số tiền nhỏ với người miền xuôi nhưng lại là khoản tiền lớn với những người phụ nữ H’Mông vốn chỉ quanh năm cặm cụi trên nương rẫy.
Dự định của Dế là sau khi tốt nghiệp đại học sẽ trở về quê hương để khởi nghiệp, thành lập một hợp tác xã nhỏ kết hợp làm du lịch, vừa giúp quảng bá văn hoá địa phương vừa tạo công ăn việc làm nhiều hơn cho bà con quê hương.
