Vui buồn cùng Tiếng Việt

Tác giả Bùi Việt Bắc là một dịch giả, một biên tập viên kỳ cựu của Nhà xuất bản Kim Đồng. Hơn 30 năm miệt mài với công việc này, ông đã tích lũy cho mình một hành trang, vốn liếng về ngôn ngữ tiếng Việt.

Nền tảng chủ yếu của tập sách là những phát hiện và đi sâu vào mổ xẻ của tác giả về những từ sai mới xuất hiện trong tiếng Việt cũng như những từ có sẵn từ trước nhưng nay bị hiểu sai, được dùng trong một số bài báo đăng tải trong khoảng thời gian từ năm 2005-2021. Cuốn sách, đề cập khoảng 60 từ nhưng là 60 vấn đề phân chia theo 12 mục (đánh số La Mã), là 12 “nhóm vấn đề” mà tác giả “quan sát, chiêm nghiệm và nhận diện” trên quãng đường dài gần một phần ba thế kỉ.

Tác giả phát hiện ra sự nhầm lẫn tai hại của những từ tưởng như đã rất quen (tới mức gần như “đóng đinh”) trong sách báo tiếng Việt (bà đầm thép, khoa học viễn tưởng, nàng tiên cá, ngài, ốc đảo, vườn quốc gia, xúc tu…). Ông lên tiếng nhắc nhở về những từ ngữ cũ tiếng Việt “bị thất truyền” nay nên dùng lại thế nào cho phải khi dịch (công chúa, công nương, hoàng tử…). Ông lưu ý những người sử dụng tiếng Việt đừng quá dễ dãi khi chấp nhận những từ, những tổ hợp từ “tưởng dễ mà lại khó” (Chẳng hạn, cricket - môn thể thao chơi bằng gậy quen thuộc của người Anh lại dịch là “con dế”; (Нет), ничего! (tiếng Nga) trong ngữ cảnh nên dịch là “Tao có làm gì đâu!” lại dịch là “Không có gì!” – không sai nhưng “ngô nghê”). Chỉ riêng thuật ngữ “vi tính” đã thành một đề tài khai thác dài dài, càng đọc càng ngạc nhiên vì tính li kì, phức tạp của chữ nghĩa. Các chủ đề về từ Hán Việt, phương ngữ, thuật ngữ, ngôn ngữ truyền thông cũng được tác giả đề cập và trao đổi. Mỗi từ, mỗi ngữ, mỗi trường hợp liên quan tới dịch thuật đều có thể thành một câu chuyện ngôn từ. Với người đọc bình thường đã thú vị, nhưng càng thú vị hơn với những ai đang làm công việc viết lách, nghiên cứu, dịch thuật, v.v.

PGS.TS Nguyễn Xuân Hòa đánh giá cao công sức ghi chép, những trăn trở và tinh thần khoa học của tác giả. Như tiêu đề cuốn sách, “vui” vì viết đúng, viết hay; “buồn” vì viết chưa đúng, chưa chuẩn. Cuốn sách rất bổ ích và lý thú, có giá trị sử liệu về tiếng Việt, góp phần giúp mỗi người quan tâm, uốn nắn trong giao tiếp hằng ngày, để cùng nhau nói tiếng Việt đúng hơn và hay hơn.

Theo nhà văn Lê Phương Liên, cuốn sách đã đưa ra một vấn đề trong xã hội, làm cho người ta quan tâm đến ngôn ngữ, buộc phải tìm hiểu cách nói như thế nào là sai, như thế nào là đúng, đặc biệt trong bối cảnh ngày nay khi người dùng ngôn ngữ sử dụng mạng xã hội rất nhiều. Cuốn sách cũng nhắc nhở người trưởng thành khi nói trước trẻ em phải thận trọng vì ngôn ngữ có ảnh hưởng đến thế hệ trẻ./.