Bảo tồn làn điệu dân ca Soọng Cô - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Hát Soọng cô của người Sán Dìu đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 3465/QĐ – BVHTTDL ngày 13/10/2015

Theo tiếng Sán Dìu thì Soọng có nghĩa là hát, còn Cô là ca. Lời ca và giai điệu của Soọng Cô không hề khô cứng mà mềm dẻo đầy sức lan tỏa, diễn tả tâm tư tình cảm của người hát, làm mê đắm lòng người.

Truyền thuyết kể lại rằng trời đất còn gần nhau, có một làng quê đông đúc trù phú soi bóng xuống dòng sông thơ mộng. Bỗng một hôm ông trời nổi giận cho nước sông dâng cao làm chết muôn loài. Trong làng có hai chị em họ nhanh chân chui vào quả bầu khô, nổi lên theo dòng nước nên sống sót. Khi nước rút vì trong vùng không còn ai nên họ đành lấy nhau sinh nhiều con cháu làm cho người Sán Dìu hồi sinh trở lại. Tuy làng đông người nhưng đều là con cháu cùng huyết thống không thể lấy nhau nên phải sang làng khác tìm hiểu. Để bạn tình ở làng bên rung động họ dùng tiếng hát để diễn tả lòng mình. Điệu hát Soọng Cô ra đời từ đó và tồn tại đến nay.

Trong mọi tình huống, người hát Soọng Cô cần có sự nhanh trí, tài ứng khẩu dựa trên việc nắm giữ, thuộc lòng rất nhiều ca từ. Trong khi hát, nếu một bên không thuộc những bài hát hoặc không kịp thời ứng tác để đối đáp thì coi như thua cuộc. Do đó, ai ai cũng cố gắng học thuộc thật nhiều các bài bản để khỏi hổ thẹn khi hát đối đáp giao lưu.

Soọng Cô là tiếng nói của người lao động nên ngôn ngữ ca từ mộc mạc, dân dã, thể hiện bản chất bình dị, chất phác, hồn nhiên của người nông dân. Soọng Cô cũng mang đậm phong cách dân ca qua cách sử dụng ngôn ngữ mang tính ước lệ, ẩn dụ với lối so sánh ví von phổ biến.

Tuy Soọng Cô chỉ có một làn điệu nhưng nội dung lời ca có 3 phần rõ rệt, đó là gọi, kể và đáp. Phần kể được thể hiện nhiều hơn so với phần gọi và phần đáp, với nhiều nội dung khác nhau như để giãi bày, thể hiện tâm trạng khát vọng để đạt được yêu cầu ước nguyện, nỗi lòng người hát. Nhịp trong hát Soọng Cô ổn định về trường độ, thường sử dụng nhịp 2/4, 4/4, đôi khi nhịp tự do với âm vực không quá lớn, quãng âm luôn kế tiếp nhau đều đều, ít lên bổng xuống trầm đột ngột, ít đột biến luyến láy. Đây chính là đặc trưng vốn có để phân biệt Soọng Cô với các loại dân ca của các dân tộc khác.

Do tính chất truyền khẩu, đối đáp ứng tác nên số lượng bài bản Soọng Cô rất phong phú và được các nghệ nhân cùng học trò ở các câu lạc bộ thường xuyên trình diễn, truyền dạy. Hát Soọng Cô là sinh hoạt văn hóa cộng đồng có ý nghĩa, mang lại niềm vui và hăng say trong lao động sản xuất, tạo nên tình cảm gắn bó với quê hương, làng bản và đồng bào người Sán Dìu.

Mới đây, đồng bào dân tộc Sán Dìu đến từ thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên đã giới thiệu tới du khách di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nghệ thuật diễn xướng dân gian hát Soọng Cô của dân tộc mình trong khuôn khổ Tuần "Đại đoàn kết các dân tôc - Di sản Văn hóa Việt Nam" năm 2018 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Điệu hát Soọng Cô được đồng bào Sán Dìu trình diễn trong Ngày hội giao lưu văn hóa các dân tộc Tây Bắc tổ chức tại không gian làng dân tộc Khơ Mú. Tại đây, đồng bào Sán Dìu đã thể hiện các làn điệu như: Người Sán Dìu ơn Đảng, Ca ngợi Bác Hồ, Ca ngợi quê hương Thái Nguyên, Chào mừng các dân tộc anh em,…

Hát Soọng Cô là di sản văn hóa phi vật thể mà đồng bào Sán Dìu đang gìn giữ để không bị mai một và truyền lại cho con cháu đời sau, điều đó càng ý nghĩa khi được trình diễn tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, nơi cộng đồng các dân tộc đang cùng nhau gìn giữ, bào tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống và là nơi chủ thể văn hóa tự giới thiệu tới du khách bản sắc độc đáo riêng có của dân tộc mình.