Thực hư hồ sơ mật về chiến lược sức mạnh Nga tại lục địa đen?

Nga đang tìm cách tăng cường sự hiện diện của mình tại ít nhất 13 quốc gia trên khắp châu Phi, nhiều tài liệu bị rò rỉ cho biết.

Trung tâm Dossier một đơn vị điều tra có trụ sở tại London đã tiếp cận được những tài liệu này. Trung tâm này được tài trợ bởi Mikhail Khodorkovsky, doanh nhân người Nga và là một nhà phê bình Kremlin lưu vong.

Yevgeny Prigozhin đóng vai trò gì?

Nhiệm vụ tăng cường ảnh hưởng của Nga đối với lục địa này đang được dẫn đầu bởi Yevgeny Prigozhin, một doanh nhân ở St Petersburg và cũng là một đồng minh thân cận của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Một mục tiêu của nhiệm vụ này là đẩy các thế lực mạnh mẽ của Mỹ và các cường quốc thực dân cũ Anh và Pháp ra khỏi khu vực. Thêm vào đó là theo dõi các xu hướng "thân phương Tây" ở đây, theo các tài liệu trên.

Nga được cho là đang muốn tăng cường ảnh hưởng tại châu Phi. (Nguồn: Getty)

Năm 2018, luật sư đặc biệt của Hoa Kỳ Robert Mueller đã truy tố Prigozhin, người được biết đến với cái tên "đầu bếp của Putin" vì những thỏa thuận được cho là phục vụ cho Điện Kremlin. Ông Mueller cáo buộc ông Prigozhin đã điều hành một chiến dịch truyền thông xã hội rộng rãi vào năm 2016 để giúp bầu cho ông Donald Trump. Và nhóm Wagner - một nhà thầu quân sự tư nhân liên kết với Prigozhin - đã cung cấp lính đánh thuê để chiến đấu ở Ukraine và Syria.

Còn các tài liệu mà The Guardian tiếp cận được cho thấy quy mô các hoạt động gần đây liên quan đến Prigozhin ở châu Phi và tham vọng của Moscow biến khu vực này thành một trung tâm chiến lược. Nhiều công ty liên kết với nhà tài phiệt này, bao gồm Wagner, được các nhân viên gọi là "Company". Các hoạt động của họ được phối hợp với các quan chức cấp cao trong Bộ ngoại giao và quốc phòng của Nga.

Ông Putin ít quan tâm đến châu Phi trong những năm 2000. Nhưng các lệnh trừng phạt của phương Tây áp đặt vào năm 2014 đối với việc sáp nhập Crimea đã thúc đẩy Moscow tìm kiếm những người bạn địa chính trị và cơ hội kinh doanh mới.

Nga có sự hiện diện quân sự và sứ mệnh gìn giữ hòa bình ở Cộng hòa Trung Phi CAR. Nước này được mô tả là "một chiến lược quan trọng" và là "vùng đệm giữa vùng phía bắc Hồi giáo và miền nam Kitô giáo. Nơi này sẽ cho phép Moscow mở rộng sự hiện diện trên khắp lục địa, và các công ty Nga đạt được các thỏa thuận sinh lợi về khoáng sản, các tài liệu này cho hay.

Vào ngày 24 tháng 5, Điện Kremlin tuyên bố họ đang phái một nhóm chuyên gia quân sự đến Cộng hòa Dân chủ Congo láng giềng. Theo phát ngôn viên Dmitry Peskov, họ sẽ giải quyết vấn đề về các thiết bị quân sự do Nga sản xuất. Cho đến nay, Moscow đã ký thỏa thuận hợp tác quân sự với khoảng 20 quốc gia châu Phi.

Năm ngày sau đó, Điện Kremlin cho biết họ sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh Nga-Châu Phi đầu tiên vào tháng 10 tại khu nghỉ mát ở Biển Đen của Sochi. Tổng thống Putin và người đồng cấp Ai Cập Abdel Fatah al-Sisi, sẽ chủ trì sự kiện này. Khoảng 50 nhà lãnh đạo châu Phi sẽ tham dự. Mục đích là để thúc đẩy hợp tác chính trị, kinh tế và văn hóa.

Chi tiết kế hoạch Nga?

Một bản đồ từ tháng 12 năm 2018 mà The Guardian thấy được đã cho thấy mức độ hợp tác giữa Company và các chính phủ châu Phi. Các biểu tượng mô tả mối quan hệ quân sự, chính trị và kinh tế, đào tạo cảnh sát, các dự án truyền thông và nhân đạo, và sự cạnh tranh với Pháp. Năm là mức cao nhất, một là thấp nhất.

Các mối quan hệ gần nhất của Nga là với CAR, Sudan và Madagascar - tất cả được đặt ở mức năm. Libya, Zimbabwe và Nam Phi được liệt kê là bốn, với Nam Sudan là ba, và DRC, Chad và Zambia ở mức hai.

Các tài liệu khác trích dẫn Uganda, Equatorial Guinea và Mali là "các quốc gia nơi chúng tôi dự định làm việc". Libya và Ethiopia được gắn cờ là "nơi có thể hợp tác với nhau". Điện Kremlin gần đây đã đẩy mạnh hoạt động trên chiến trường ở Libya. Tháng 11 năm ngoái, chỉ huy Libya Khalifa Haftar đã tới Moscow và gặp Bộ trưởng quốc phòng Sergei Shoigu. Prigozhin được cho là đã xuất hiện tại các cuộc đàm phán này. Còn Ai Cập được cho là "có sự ủng hộ một cách truyền thống."

Đồ họa cung cấp một cái nhìn tổng quan về các hoạt động và thành tích của Công ty tại CAR, Madagascar, Sudan, cũng như tìm cách khai thác một cuộc tranh chấp lãnh thổ kéo dài ở Comoros.

Các đề xuất khác trong các tài liệu bao gồm các đề án xây dựng đường bộ và đường sắt xuyên châu Phi. Một tuyến đường sắt có thể được xây dựng nối liền Dakar ở Sénégal với Cảng Sudan ở Sudan, dọc theo "tuyến đường [hành hương] hajj cũ". Một con đường thu phí riêng 2.300 dặm (3.700km) đã được đề xuất kết nối Cảng Sudan với Douala ở Cameroon. Nhưng chưa có động thái nào trong tài liệu này diễn ra.

Tài liệu cũng đề cập tới một ý tưởng có sự liên quan với Russkiy Mir, hay thế giới Nga. Khái niệm này đã trở thành mốt dưới thời ông Putin về việc thể hiện sức mạnh và văn hóa Nga vượt ra ngoài biên giới hiện tại.

Một bài viết có tiêu đề là "thế giới của Châu Phi", kêu gọi phát triển "bản sắc châu Phi", khuyến nghị thu thập cơ sở dữ liệu về những người châu Phi sống ở Mỹ và châu Âu để có thể làm nền tảng xây dựng cho các nhà lãnh đạo tương lai. Mục tiêu cuối cùng là "xây dựng một chuỗi đại diện châu Phi trung thành" trên toàn lãnh thổ Châu Phi, tài liệu hồi tháng 3 năm 2018 cho biết.

Các biện pháp thực tế xây dựng trong tương lai gần bao gồm thiết lập các tổ chức phi chính phủ do Nga kiểm soát tại các quốc gia châu Phi và tổ chức các cuộc họp địa phương.

Không rõ có bao nhiêu sáng kiến do ông Prigozhin đề cập đã thực sự được thúc đẩy. Có bằng chứng cho thấy các dự án truyền thông được đề cập trong các tài liệu hiện đang hoạt động - mặc dù tác động còn chưa rõ. Chúng bao gồm một trang web, Tiếng nói hàng ngày của Châu Phi, với trụ sở chính ở Ma-rốc và một cơ quan tin tức bằng tiếng Pháp, Afrique Panorama, có trụ sở tại thủ đô Madagascar, Antananarivo.

Tài liệu cũng tiết lộ ý tưởng của các nhân vật trong chiến lược này về chính trị toàn cầu. Một bài viết chính sách, có tiêu đề ảnh hưởng của Nga ở Châu Phi, nói rằng Moscow cần tìm các đối tác đáng tin cậy ở các quốc gia châu Phi, và nên thành lập các căn cứ quân sự.