Trở lại vùng đất bị lãng quên: Thế lực Nga đảo chiều phương Tây và Trung Quốc

Tăng cường hợp tác quân sự, thực hiện vai trò “người hướng dẫn”, tiến hành các thương vụ vũ khí và đầu tư, Nga đang trở lại châu Phi sau nhiều năm lãng quên và hiện đang nhắm đến việc cạnh tranh với các nước châu Âu và thậm chí là cả Trung Quốc, theo các nhà phân tích.

Moscow đã có nhiều động thái trong ba năm qua để tăng cường vị thế ở châu Phi, trong đó tốc độ dường như đã không ngừng gia tăng trong những tháng gần đây, những chuyên gia này cho hay.

Đẩy nhanh tăng cường vị thế tại châu Phi

Nỗ lực của Moscow đáng kể nhất là ở Cộng hòa Trung Phi (CAR), một đất nước nghèo và bất ổn- trước đó thường trông đợi vào sự hỗ trợ của Pháp.

Kể từ đầu năm nay, Nga đã cung cấp vũ khí cho quân đội CAR sau khi được LHQ cho phép, và cung cấp bảo đảm an ninh cho Tổng thống CAR Faustin-Archange Touadera, người cũng có cố vấn an ninh là người Nga.

Công ty tư nhân an ninh Sewa đang cung cấp an ninh, bảo vệ chặt chẽ cho Tổng thống Touadera. (Nguồn: AFP)

Moscow cũng đã gửi đi năm sĩ quan quân sự và 170 thường dân đóng vai trò là "người hướng dẫn" cho lực lượng vũ trang CAR, mặc dù quân đội của nước này vốn do Liên minh châu Âu EU đào tạo.

Các chuyên gia tin rằng "những người chỉ dẫn" này có thể đến từ một nhóm lính đánh thuê tên là Wagner. Trước đó, Wagner cũng được cho là đã đưa lực lượng tới tham chiến ở Syria.

Ở những quốc gia châu Phi khác, Nga đang vận chuyển vũ khí đến Cameroon để chiến đấu với nhóm cực đoan Boko Haram và tăng cường quan hệ đối tác quân sự với Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), Burkina Faso, Uganda và Angola, cũng như hợp tác về điện hạt nhân với Sudan.

Nga cũng đang làm việc với các ngành công nghiệp khai thác mỏ của Zimbabwe và Guinea - các lĩnh vực mà Trung Quốc là một thế lực mới nổi ở châu Phi.

Theo ông Dmitry Bondarenko- một chuyên gia thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga, châu Phi vẫn "ở dưới đáy" trong các ưu tiên chính sách đối ngoại của Nga, tuy nhiên, "đang bắt đầu có tầm quan trọng hơn".

"Từ năm 2014 và sau việc sáp nhập Crimea, Nga đang đối đầu với phương Tây và công khai thể hiện mong muốn trở thành một cường quốc toàn cầu một lần nữa. Do đó, Moscow không thể bỏ qua khu vực này của thế giới."

Nhưng sự quan tâm này, theo ông nhận định, ít tập trung vào tăng cường kinh tế mà chú ý nhiều hơn tới "tiến bộ chính trị".

Thay đổi chiến lược

Liên bang Xô viết đã duy trì một sự hiện diện rất mạnh ở châu Phi như là một phần của cuộc chiến ý thức hệ chống lại phương Tây, ủng hộ phong trào giải phóng châu Phi và gửi hàng chục ngàn cố vấn tới các quốc gia để đi tới kết thúc của chế độ thực dân.

Nhưng sau khi Liên Xô tan rã, các vấn đề kinh tế và căng thẳng nội bộ ở nước Nga trong những năm 1990 đã khiến Moscow từ bỏ các dự án châu Phi của mình.

Thiếu tiền có nghĩa là nhiều đại sứ quán và lãnh sự quán đã đóng cửa, các chương trình viện trợ bị cắt ngắn và các mối quan hệ giảm đi đáng kể.

Một thập kỷ trước đây, Điện Kremlin đã bắt đầu xây dựng lại các mạng lưới đối tác của mình và dần dần quay trở lại lục địa này, đồng thời tìm kiếm các đối tác mới, mở rộng các thỏa thuận và thương vụ vũ khí.

Tổng thống Vladimir Putin đã bắt đầu quá trình này với các chuyến thăm Algeria, Nam Phi và Morocco -  những quốc gia, cùng với Ai Cập, theo truyền thống có quan hệ chặt chẽ với Nga.

Người kế nhiệm ông Putin trong một nhiệm kỳ, Tổng thống Dmitry Medvedev, đã tới thăm Angola, Namibia và Nigeria, tập trung thúc đẩy hợp tác kinh doanh với một đoàn đại biểu khoảng 400 người.

Năm nay, Ngoại trưởng Sergei Lavrov đã công du năm quốc gia châu Phi, ông Putin đã bay tới Johannesburg để tham dự hội nghị thượng đỉnh BRICS. Sự kiện này cũng có sự tham gia của Angola, Rwanda, Senegal và Uganda, và Nga cũng đã giới thiệu về các doanh nghiệp châu Phi tại Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St Petersburg.

Sự lựa chọn không thể bỏ qua

Đối với một số nước châu Phi, việc cải thiện được mối quan hệ với Nga là hấp dẫn, cho phép họ có thể có những lựa chọn khác với châu Âu và Trung Quốc, các nhà bình luận nói.

Tín hiệu từ Nga có nghĩa là, châu Phi "có một đối tác khác, một kênh khác để đầu tư và phát triển, đồng thời có sự ủng hộ của một quốc gia mạnh mẽ trên trường quốc tế", chuyên gia chính trị Yevgeny Korendyasov, một cựu đại sứ từ thời Xô Viết và của nước Nga tại một số nước châu Phi cho biết.

Ngoài ra, Nga cũng không có vấn đề về thuộc địa ở châu Phi – như một số nước châu Âu đang có. Điều này có thể hấp dẫn với các quốc gia châu Phi, nơi nhiều quan chức hàng đầu đã nhận được giáo dục đại học ở Liên Xô.

CAR dường như là ví dụ đầu tiên về những lợi ích từ sự chuyển đổi chiến lược mà Nga và ông Putin đem lại.

Trong Chiến tranh Lạnh, CAR chưa bao giờ gần gũi Điện Kremlin, nhưng hiện tại, họ hướng đến Nga để giúp quân đội của mình đối phó lại các lực lượng dân quân đang kiểm soát hầu hết lãnh thổ của đất nước.

"Trước đây, các nước mà phương Tây không muốn hợp tác cùng, như Sudan hay Zimbabwe, chỉ có thể chuyển hướng sang Trung Quốc", Bondarenko nói.

"Bây giờ Nga đang cho thấy họ là một phương án thay thế hữu hình."

Tình huống mới này "có thể thay đổi đáng kể trật tự địa chính trị trên lục địa (châu Phi)."