Bài 3: Cần chuyên nghiệp hóa đội ngũ tu bổ di tích

Năm 2012, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Thông tư số 18/2012/TT-BVHTTDL quy định chi tiết một số quy định về bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích. Thông tư quy định rõ tổ chức, cá nhân tham gia công tác bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích phải có chứng nhận và chứng chỉ hành nghề.

Ngày 01 tháng 7 năm 2016, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 61/2016/NĐ-CP Quy định điều kiện kinh doanh giám định cổ vật và hành nghề bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, trong đó quy định khá đầy đủ và chi tiết về Điều kiện cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện hành nghề tu bổ di tích nhằm chuyên nghiệp hóa đội ngũ thực hiện công việc này. Tuy nhiên, từ đó đến nay, vẫn còn rất nhiều địa phương, nhiều di tích "bị" tu bổ theo kiểu đập cũ làm mới.

Theo GS.TSKH Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, hiện tượng nơi này, nơi kia vẫn còn để xảy ra tình trạng làm sai lệch giá trị vốn có của di tích, bỏ di tích gốc để xây dựng công trình mới hơn, hoành tráng hơn, thậm chí xây dựng không phép giữa vùng lõi của Di sản Thế giới. "Những sai phạm này làm phương hại, làm nghèo đi giá trị di tích, ảnh hưởng đến phát triển bền vững trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa"- GS.TSKH Lưu Trần Tiêu nhận xét.

GS.TSKH Lưu Trần Tiêu lý giải: "Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc di tích bị biến dạng, hư hại và mất mát giá trị trong quá trình thực hiện các hoạt động bảo tồn, trùng tu. Sau các sự cố đáng tiếc đã xảy ra, có thể thấy trong từng trường hợp, trách nhiệm trực tiếp thuộc về chính quyền địa phương, chủ đầu tư, ban quản lý di tích, đơn vị tư vấn, nhà thầu hay thợ nghề. Như vậy, sai lầm của nhiều khâu đã gây hại cho di tích".

Đồng quan điểm, KTS Lê Thành Vinh- Nguyên Viện trưởng Viện Bảo tồn Di tích (Bộ VHTTDL) cho rằng, hoạt động bảo tồn di tích, di sản ở Việt Nam hiện còn nhiều bất cập. Để cải thiện thực trạng này, có nhiều việc phải làm nhưng trong đó vấn đề thay đổi và nâng cao nhận thức của cả các cấp quản lý và những người thực thi là tối quan trọng.

KTS Lê Thành Vinh cho rằng, công tác xây dựng, đào tạo đội ngũ làm công tác trùng tu di tích cũng như chuyên nghiệp hóa đội ngũ này đang làm là việc cấp thiết hiện nay. "Việc bảo tồn di tích thực ra là việc phức tạp, đôi khi người dân có ý thức tốt nhưng không phải ai cũng có đủ năng lực để làm, vì vậy, việc trùng tu di tích phải giao cho những người thực sự có nghề thì mới tránh được trùng tu sai lệch, đấy mới là cốt lõi của vấn đề. Khi không trân trọng những giá trị của di tích, coi việc bảo tồn chúng là mục đích tối thượng, cẩu thả trong thực hiện thì sự cố xảy ra là điều khó tránh khỏi và tái diễn hết lần này đến lần khác"- KTS Lê Thành Vinh nhận định.

Cũng theo ông Lê Thành Vinh, một đơn vị trùng tu di tích chuyên nghiệp là phải có đội ngũ chuyên nghiệp, tức là có cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật và thợ chuyên ngành được trang bị kiến thức đầy đủ, có năng lực vận hành những kiến thức đó vào công việc và có kinh nghiệm thực tế trong lĩnh vực này. Trên thực tế, nhân lực chuyên nghiệp đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ bảo tồn, trùng tu di tích còn rất mỏng, chưa đáp ứng được nhu cầu xã hội. Nhiều tổ chức có đủ điều kiện hành nghề trùng tu di tích, nhưng không thực sự chuyên nghiệp lại vẫn đã và đang là các nhà thầu nhận nhiệm vụ trùng tu di tích, vì thế mới xảy ra những hệ quả đáng tiếc như đã nêu.

"Mong ước của tôi là vấn đề đào tạo chuyên ngành bảo tồn di tích phải được nhìn nhận một cách đúng đắn và đầy đủ hơn. Chỉ khi có sự đầu tư thích đáng, tổ chức thực hiện nghiêm túc, bài bản về đào tạo thì mới có thể cải thiện và nâng cao nhận thức của xã hội về lĩnh vực này, một điều kiện tiên quyết để hoạt động bảo tồn di tích ở Việt Nam đi vào đúng quỹ đạo của nó và có hiệu quả tốt trong sự phát triển chung của đất nước. Với lực lượng di tích và nhu cầu trùng tu nhiều như hiện nay thì lực lượng nhân lực của chúng ta còn thiếu và yếu. Nhưng theo tôi, thà rằng chúng ta có thể giảm đi một chút cường độ, giảm đi một chút khối lượng công việc mà chúng ta đang nỗ lực để tiến hành các việc trùng tu để tập trung vào những cái trọng điểm như là xây dựng đội ngũ chuyên nghiệp về công tác bảo tồn trùng tu. Còn hơn chúng ta cố gắng đạt được những mức độ nào đó như mong muốn đặt ra nhưng thực tế hiệu quả không tốt"- KTS Lê Thành Vinh cho biết.

Hướng dẫn thực hiện Công ước Di sản Thế giới, UNESCO xác định, Di sản văn hóa và thiên nhiên là những tài sản vô giá và không thể thay thế được, không chỉ của một dân tộc mà còn là của nhân loại nói chung. Bất kỳ di sản nào trong số đó nếu biết mất, do xuống cấp hoặc bị hủy hoại, cũng sẽ làm nghèo đi kho tàng di sản của tất cả các dân tộc trên thế giới./.