(Tổ Quốc) - Việt Nam đóng góp hơn 1/2 nguồn cung cà phê trên thế giới và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong nỗ lực giải cứu cà phê khỏi các tác động của biến đổi khí hậu.
Sự lan tỏa của cà phê Việt Nam ra thế giới
Theo trang Washington Post, trong nhiều thập kỷ qua, thế giới cà phê xoay quanh một ngôi sao duy nhất là hạt cà phê arabica. Loại hạt này cần thiết phải chế biến cẩn thận nhưng gần đây, các thách thức của biến đổi khí hậu đã làm giảm đi năng suất đáng kể. Loại cà phê arabica thường nhạy cảm trước sự dao động của nhiệt độ và đối mặt với viễn cảnh mờ mịt trong một thế giới nóng lên. Trong khi đó, loại cà phê robusta lại có thể phát triển mạnh mẽ trong điều kiện khắc nghiệt.
Ảnh minh họa. Nguồn: The New York Times
Dữ liệu của chính phủ cho biết Việt Nam đóng góp hơn 1/2 nguồn cung cà phê mạnh mẽ trên thế giới và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong nỗ lực giải cứu cà phê khỏi các tác động của biến đổi khí hậu. Các nhà khoa khẳng định cà phê robusta thường được trồng trên những ngọn đồi thoai thoải ở Tây Nguyên của Việt Nam, có khả năng phục hồi tốt hơn và cho năng suất cao hơn so với những nơi khác trên thế giới.
"Loại cà phê arabica giờ đây không còn đủ sức để đáp ứng khẩu vị đa dạng của những tín đồ cà phê trên thế giới. Và cà phê robusta của Việt Nam hiện đang vươn lên là số một thế giới", ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê và Ca cao Việt Nam cho biết trong một buổi chiều gần đây tại một khu phố đông đúc các quán cà phê thời thượng ở thành phố Hồ Chí Minh.
Định hướng chuyển sang trồng cà phê robusta là thực sự cần thiết trong bối cảnh thế giới chịu cảnh hưởng lớn bởi hiện tượng biến đổi khí hậu. Vào năm 2021, tình trạng sương giá nghiêm trọng ở Brazil đã gây thiệt hại tới 200.000 ha diện tích trồng chủ yếu là cà phê arabica và phải mất nhiều năm Brazil mới có thể khắc phục được tình trạng này. Những cơn bão liên tiếp đã tàn phá những cánh đồng cà phê arabica ở Hondurus trong khi những thay đổi khó lường về lượng mưa đã ảnh hưởng lớn đến những người nông dân trồng cà phê ở Columbia.
"Biến đổi khí hậu đã tạo ra rất nhiều vấn đề, chủ yếu là đối với các nước sản xuất cà phê arabica", Vanúsia Nogueira, Giám đốc điều hành của Tổ chức Cà phê Quốc tế thuộc hiệp hội liên chính phủ của các nước sản xuất cà phê có trụ sở tại London cho biết.
Năm ngoái, xuất khẩu cà phê Việt Nam đạt mức cao kỷ lục 4 tỷ USD, đạt hơn 30% so với năm trước. Hơn 93% cà phê Việt Nam sản xuất là cà phê robusta.
Những hạt cà phê robusta chất lượng
Theo Washington Post, cây cà phê robusta thông thường không được bảo vệ trước các ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, đặc biệt loại cây này rất nhạy cảm với hạn hán nhưng các nhà nông học đều nhất trí rằng loại cây này có khả năng chịu đựng trước biến động nhiệt độ, tốt hơn loại cà phê arabica. Gần đây, có rất nhiều các nghiên cứu quan trọng trên thế giới đang tập trung vào loại cà phê robusta.
Trang Washington Post cũng nhắc đến Bảo Lộc, một thị trấn nông nghiệp yên tĩnh cách thành phố du lịch Đà Lạt 2 tiếng lái xe, các nhà nghiên cứu Việt Nam và châu Âu đang phối hợp thử nghiệm cách nhân rộng các giống cà phê robusta, phát hiện ra khả năng chống chịu sâu bệnh và nắng nóng đặc biệt của loại cây này. Bên cạnh đó, những nông dân trồng cà phê địa phương cho biết họ đang chuẩn bị mọi thứ nhằm phát triển cà phê trong tương lai. Sử dụng kỹ thuật canh tác và chế biến mới để sản xuất một số loại cà phê robusta chất lượng cao đầu tiên. Những hạt cà phê sẽ được bán với giá cao gấp 3 lần so với giá thị trường, mang đến những loại cà phê có hương vị thanh mát trong lành, không có vị đắng và gắt. Những người hâm mộ cà phê ở Việt Nam, Pháp và Nhật Bản cũng sẽ góp phần tạo nên danh tiếng của cà phê robusta.
Sahra Nguyễn, nhà sáng lập người Mỹ gốc Việt thuộc chuỗi cung ứng cà phê Nguyên (Nguyen Coffee Supply) - công ty đã thúc đẩy các nhà bán lẻ như Whole Foods và Blue cho biết Việt Nam không chỉ đóng một vai trò quan trọng không chỉ trong việc sản xuất cà phê robusta mà còn truyền tải kinh nghiệm chế biến cà phê của Việt Nam ra thế giới. Theo Sahra Nguyễn, những người nông dân và nhà rang xay cà phê ở Việt Nam là "những người có trình độ học vấn cao nhất và sáng tạo nhất" khi nhắc đến cà phê robusta. Họ đã cải tiến các phương pháp chế biến bằng các chất tự nhiên như mật ong và đi tiên phong trong cách lên men cà phê trong điều kiện không có oxy để tạo ra hương vị mới.
Còn chuyên gia cà phê Brazil Nogueira thuộc Tổ chức Cà phê Quốc tế nhận định các nhà sản xuất cà phê ở những nơi khác ngày càng quan tâm đến việc học hỏi những kỹ thuật cà phê của Việt Nam, bao gồm cả ở Mỹ Latinh, nơi các quốc gia từ lâu tập trung vào cà phê arabica cũng đang bắt đầu thử nghiệm khả năng trồng cà phê robusta giống như Việt Nam.
"Tất nhiên vẫn có người trung thành trồng loại cà phê arabica, ngay cả ở Việt Nam, các cửa hàng cà phê đặc sản chủ yếu phục vụ loại cà phê này, và nhiều người tự hào nói rằng họ chỉ phục vụ cà phê Arabica. Tuy nhiên, hiện tại, điều mọi người nhận ra là họ sẽ cần một lựa chọn khác cho tương lai, ngoài Arabica", ông Nogueira nhấn mạnh.
Theo Washington Post, tại Bảo Lộc (Việt Nam), nỗ lực này đã được đền đáp, từ đó giống cà phê robusta bản địa ra đời mà người dân địa phương vẫn thường gọi là "cà phê xanh lùn". Nhắc đến loại cà phê này, người dân địa phương vẫn đặt tên là "Trường Sơn 5 (TS5)" vì hạt cà phê dày và chắc nịch, có khả năng chống chọi ngoan cường với các mối đe dọa từ môi trường, ký sinh trùng đến bệnh gỉ sắt trên lá cà phê hay những loại nấm tàn phá cây.
Không ngừng phát triển giống mới hiệu quả hơn
Theo trang Washington Post, vào năm ngoái, Liên minh Châu Âu đã xây dựng một dự án với nhà kinh doanh hàng hóa ECOM Agroindustrial để kiểm tra cách ghép gốc ghép từ TS5 và các giống cây khỏe khác vào các cây cà phê robusta yếu hơn để tìm ra các loại cà phê khác. Nhà nghiên cứu chính Thuan Sarzynski cho biết, mục tiêu là tạo ra một loại "siêu cà phê" có thể chịu được mọi mối đe dọa từ khí hậu. Ngoài cà phê robusta, dự án đang thử nghiệm với các loài cà phê khác, bao gồm cà phê liberica, loại cà phê có rễ ăn sâu nên có khả năng chống chịu hạn hán. Liberica chiếm chưa đến 2% sản lượng toàn cầu nhưng từ lâu đã được trồng với số lượng nhỏ ở Việt Nam. Ông Sarzynski cho biết, nhiều nông dân địa phương đã cố gắng tự ghép cà phê robusta với cà phê liberica và một trong những mục tiêu của dự án là nghiên cứu quy trình đó để xem liệu nó có thể tạo ra một loại cà phê năng suất cao, chịu hạn trong tương lai hay không.
Vùng Tây Nguyên của Việt Nam mát mẻ hơn so với phần còn lại của đất nước, nhưng đầu mùa hè có nghĩa là nhiệt độ vẫn cao. Các nhà nghiên cứu tin chắc rằng ở Việt Nam còn có nhiều giống Robusta chất lượng khác đáng để nghiên cứu. Nhưng để bảo vệ, nông dân cần ngừng khai thác quá mức đất đai để theo đuổi sản xuất nhiều hơn. Trong khi đó, những nhà phân phối cà phê đang hối thúc nông dân sản xuất nhỏ, cắt giảm sử dụng phân bón và trồng các loại cây khác - một phương pháp được gọi là xen canh - để tránh làm cạn kiệt đất đai.
Trong 5 năm qua, nông dân ở thị trấn Bảo Lộc đã khôi phục trang trại cà phê già cỗi, kiệt quệ về trạng thái tự nhiên hơn, giới thiệu các loại cây bản địa và để cỏ dại và dây tiêu đen mọc chen chúc trên thân cây cà phê. Canh tác theo cách này làm cho cà phê robusta mạnh hơn và cuối cùng là cà phê sẽ ngày càng ngon hơn./.
