(Tổ Quốc) - Những người đàn ông trong các bộ đồ công sở chen chúc trong các con tàu vào giờ đi làm đông đúc là những cảnh thường thấy ở Tokyo.
Cho đến vài tuần trước, Hideya Tokiyoshi, 52 tuổi, người đi từ Saitama ở ngoại ô vào trung tâm Tokyo để làm việc mỗi ngày, cũng nằm trong số đó.
Giáo viên dạy tiếng Anh này đã chuyển sang dạy học trực tuyến sau khi học sinh của ông lo lắng về đại dịch virus corona. Tokiyoshi, tuy nhiên, là một trường hợp hiếm.
Trong khi Thống đốc Tokyo Yuriko Koike đã thúc giục 13,5 triệu cư dân thành phố làm việc trực tuyến cho đến ngày 12/4, và các công ty lớn của Nhật Bản như Honda, Toyota và Nissan cũng đã yêu cầu nhân viên làm việc tại nhà thì nhiều nhân viên vẫn di chuyển vào thủ đô để đi làm và khiến các chuyến tàu điện ngầm tiếp tục đông đúc trong giờ cao điểm.
Đó là điều đang diễn ra trên khắp Nhật Bản, nơi khoảng 80% các công ty không có khả năng để nhân viên của họ làm việc từ xa, theo dữ liệu năm 2019 của chính phủ.
Và khi Thủ tướng Shinzo Abe trong tuần này từ chối tuyên bố tình trạng khẩn cấp, điều sẽ khiến các doanh nghiệp khó thực thi việc cách ly xã hội vì các công ty vẫn có thể hoạt động tại văn phòng một cách hợp pháp.
Người dân đứng tại khu vực đường dành cho người đi bộ ở Tokyo ngày 2/4. Ảnh: AP.
Duyên cớ của tình trạng này là văn hóa làm việc chăm chỉ nổi tiếng của Nhật Bản. Một nghiên cứu của chính phủ năm 2016 cho thấy 1/5 số nhân viên có nguy cơ tự buộc làm việc đến chết. Đất nước này thậm chí còn có một từ riêng cho tình cảnh này: "karoshi" - chết vì làm việc quá sức, được định nghĩa là nhân viên làm việc chăm chỉ đến nỗi họ chết vì các bệnh liên quan đến căng thẳng - hoặc trở nên chán nản đến mức họ tự sát.
"Thông tin (về virus corona) xuất hiện trong tâm trí của chúng tôi và chúng tôi sợ hãi nhiều hơn bạn nghĩ", Tokiyoshi tweet gần đây. "Nhưng thông thường đối với người Nhật, công việc luôn là ưu tiên cao nhất và là lý do lớn nhất".
"Trừ khi (chính phủ) đóng cửa tất cả các doanh nghiệp và chỉ để một vài sự miễn trừ, thì không ai sẽ chịu ở nhà. Chúng tôi là nô lệ của công việc."
Quen với thói quen cũ
Trong thực tế, người dân Nhật Bản thường quen với những điều truyền thống.
Ví dụ, dù máy fax thường là vật cố định trong nhiều văn phòng nhưng mọi người vẫn sử dụng tem của công ty để xác nhận cho các tài liệu chính thức. Tại Nhật Bản, tem cá nhân và công ty thường được sử dụng thay vì chữ ký điện tử hoặc viết tay.
Trong đại dịch Covid-19, nhiều công ty đa quốc gia đã chuyển sang phần mềm nhắn tin và tiến hành hội nghị qua video như Slack, Webex và Zoom để giữ liên lạc với các đồng nghiệp.
Nhưng Rochelle Kopp, một nhà tư vấn kinh doanh tại Công ty tư vấn đa văn hóa Nhật Bản, người đã kết nối Nhật Bản và Hoa Kỳ trong hơn ba thập kỷ, nói rằng các công ty Nhật Bản không đầu tư đủ vào CNTT.
Nhiều nhân viên không có máy tính xách tay để họ có thể mang về nhà, Kopp nói và các công ty không có VPN hay không thể hỗ trợ truy cập từ xa vào máy chủ của họ, có nghĩa là mọi thứ chỉ có thể được truy cập trực tiếp tại văn phòng.
Để thúc đẩy sự thay đổi khi cuộc khủng hoảng virus corona còn tiếp diễn, Bộ Lao động Nhật Bản đang cung cấp các khoản hỗ trợ lên tới 77 nghìn USD để giúp các công ty vừa và nhỏ chuẩn bị cho việc làm từ xa, Misaki Togoshi, phát ngôn viên của Hiệp hội Làm việc từ xa của Nhật Bản cho biết.
Tuy nhiên, rào cản vẫn còn. "Chúng tôi đã bắt đầu nhận được tới 25 đơn đăng ký mỗi ngày kể từ ngày 9/3 từ các công ty muốn áp dụng phương thức làm việc từ xa, nhưng kinh phí là hữu hạn nên không phải ai cũng sẽ nhận được", Togoshi nói.
Một rào cản khác là một phần tư dân số Nhật Bản có độ tuổi từ 65 trở lên. Nhiều người vẫn chiếm các vị trí cấp cao và thường không phải là người am hiểu về công nghệ. Chẳng hạn, năm 2018, cựu bộ trưởng an ninh mạng 68 tuổi của Nhật Bản thừa nhận ông chưa bao giờ sử dụng máy tính trong công việc.
"Ngay cả khi thiết bị phần cứng đã có sẵn, người già có thể không có kinh nghiệm hoặc kiến thức để thích nghi nhanh chóng", Hisakazu Kato, giáo sư kinh tế tại Đại học Meiji, Tokyo, nói. "Có một sự phân chia rõ ràng về kỹ thuật số ở Nhật Bản."
Văn hóa làm việc
Việc miễn cưỡng đóng cửa văn phòng và chưa quen với làm việc từ xa phần nào nói lên văn hóa làm việc của Nhật Bản, nơi các nhân viên thường sẽ làm việc trong nhiều giờ.
Jesper Koll, một nhà kinh tế và chiến lược tài chính tại Nhật Bản cho biết: "Một số công nhân sẽ ở lại văn phòng sau nhiều giờ vì họ nghĩ rằng ông chủ có thể sẽ quay lại sau bữa tối với các cộng sự của mình". "Tất cả những điều này là một phần rất thực của văn hóa doanh nghiệp Nhật Bản."
Văn hóa ra quyết định tập thể ở Nhật Bản cũng có thể khiến mọi người cảm thấy miễn cưỡng khi làm việc ở nhà, nơi họ sẽ không có các đồng nghiệp vây quanh.
Tình hình ở Nhật Bản hơi độc đáo so với các quốc gia khác, nơi mọi người có phong cách làm việc cá nhân hơn và dễ dàng chuyển sang làm việc từ xa hơn", Kato nói. "Ở Nhật Bản, một người không thể đưa ra quyết định quan trọng riêng lẻ tại nhà của họ - mọi người phải cùng nhau đưa ra quyết định."
Ngành công nghiệp dịch vụ
Hơn 70% lực lượng lao động của Nhật Bản đã được tuyển dụng trong lĩnh vực dịch vụ vào năm 2019, theo Cục Thống kê Nhật Bản. Đối với những người đó, gần như không thể làm việc từ xa, Kato nói.
Haru, một nhân viên trị liệu massage trong một trung tâm mua sắm ở Tokyo, vẫn bắt một chiếc xe buýt để đến nơi làm việc. Nhưng hiện tại, nhiều khách hàng đang hủy đặt chỗ của họ khi dịch bệnh Covid-19 tiếp tục lan rộng.
"Tôi lo lắng vì số người nhiễm bệnh liên tục tăng ở Tokyo và tôi muốn ở nhà. Nhưng tôi cảm thấy mâu thuẫn", Haru nói.
"Ngay cả khi ông chủ bảo chúng tôi đóng cửa hàng và ở nhà, chúng tôi không có nguồn tài chính nào để dựa vào. Cho đến nay, chính phủ chỉ nói với mọi người tránh các cuộc tụ họp công cộng và điều đó có nghĩa là chúng tôi sẽ có ít khách hàng hơn. Nhưng chính phủ không nói cụ thể họ sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp như thế nào", Haru chia sẻ.
Bebe Ishikawa điều hành một doanh nghiệp ở Tokyo cung cấp trái cây cho các cửa hàng bánh, khách sạn và địa điểm tổ chức đám cưới. Cô quản lý năm nhân viên và tất cả đều đến làm việc.
"Nếu họ đi tàu, tôi bảo họ đến muộn hoặc về sớm để tránh giờ cao điểm hoặc đi xe taxi đến và đi từ nhà của họ," cô nói.
Ishikawa cho biết, cô hiểu rằng cuối cùng có thể cần phải phong tỏa hoàn toàn để hạn chế sự lây lan của virus corona, nhưng cảnh báo rằng nhiều doanh nghiệp sẽ phá sản.
"Nếu chúng tôi ngừng phân phối sản phẩm của mình thì điều đó có nghĩa là khách hàng của chúng tôi không thể bán hàng hóa của họ. Theo đó, từng liên kết trong chuỗi cung ứng bị ảnh hưởng", cô nói.
Quay trở lại với Tokiyoshi, người chấp nhận làm việc từ xa và đang nhận thấy có nhiều thời gian hơn cho các đam mê cá nhân. "Trước đây, mọi người nghĩ rằng mọi người sẽ không thể làm việc tại nhà vì nhân viên có thể mất tập trung vào công việc. Nhưng bây giờ mọi người đang nhận ra họ có thể làm rất nhiều việc ở nhà", ông nói.
