Cái chết của George Floyd khiến toàn cầu "đảo ngoặt" thái độ với loạt nhân vật lịch sử quen thuộc

Sau cái chết của công dân da màu George Floyd do bị một cảnh sát da trắng ghì cổ trong nhiều phút, phong trào biểu tình nổ ra tại nhiều nơi trên toàn thế giới đã dẫn tới việc người phản đối bắt đầu kéo đổ nhiều bức tượng các nhân vật lịch sử như lái buôn nô lệ, nhà thám hiểm, người chinh phục…, trong đó có cả Christopher Columbus, Cecil Rohdes và Vua Bỉ Leopold II.

Các cuộc biểu tình và hành động phá hoại diễn ra ở nhiều thành phố như Boston, New York, Paris, Brussels, Oxford… Hãng tin AP đăng tải, các học giả đang bị chia rẽ xung quanh nhận định liệu chiến dịch hướng tới xóa bỏ lịch sử hay làm mới nó.

Hôm thứ 6 (12/6), thành phố lớn thứ tư của New Zealand là Hamilton đã dỡ bỏ một bức tượng đồng của Thuyền trưởng người Anh John Hamilton theo yêu cầu của một bộ lạc người Maori. John Hamilton bị cáo buộc đã giết chết nhiều người Maori trong những năm 1860. Chính quyền Hamilton xác nhận sẽ phá hủy bức tượng nhưng không có ý định đổi tên thành phố.

Tại Đại học Oxford, Anh, người biểu tình đẩy mạnh lời kêu gọi đã có từ lâu là dỡ bỏ một bức tượng của Rhodes – người từng đảm nhận vị trí Thủ tướng của Mũi Hảo vọng ở Nam Phi. Rhodes bị buộc tội làm giàu từ vàng và kim cương được khai thác bởi những lao động da đen phải làm việc trong điều kiện cực kỳ tàn khốc.

Trong một buổi phỏng vấn với BBC, phó hiệu trưởng Oxford Louise Richardson đã bác bỏ ý tưởng trên.

"Chúng ta cần phải đối mặt với quá khứ," bà Richardson nói. "Cách nhìn của tôi về vấn đề này là giấu đi lịch sử không phải là con đường khai sáng".

Gần Santa Fe, New Mexico, người biểu tình đang kêu gọi dỡ bỏ một bức tượng của Don Juan de Onate – một người Tây Ban Nha đi khai phá châu Mỹ nhưng lại bị phê phán vì những hành động nghiệt ngã đối với người bản xứ tại đây, đặc biệt là chỉ thị cắt bàn chân của hàng chục người. Những năm 1990, bàn chân phải của bức tượng cũng đã bị kẻ phá hoại cưa đứt.

Tại Bristol, Anh, cuối tuần trước, người biểu tình đã kéo đổ một bức tượng của người buôn nô lệ từ thế kỷ 17 Edward Colston. Chính quyền địa phương cho biết, họ sẽ đưa bức tượng vào trong bảo tàng.

Còn tại nhiều thành phố trên khắp nước Bỉ, những bức tượng của Vua Leopold II – vị vua cai trị Congo đã bị dỡ bỏ. Hơn một thế kỷ trước, Vua Leopold đã buộc người dân Congo phải vào rừng thu hoạch cao su, ngà voi và các nguồn tài nguyên khác để kiếm lời cho nhà vua. Giới chuyên gia nói khoảng 10 triệu người đã thiệt mạng dưới chế độ cai trị của ông.

"Người Đức không dựng tượng Hitler và hoan nghênh chúng", Mireille-Tsheusi Robert, một nhà hoạt động tại Congo chỉ ra. "Đối với chúng tôi, Leopold đã phạm tội diệt chủng".

Tại Washington, phát ngôn viên Nhà Trắng Nancy Pelosi cho hay, đã tới lúc dỡ bỏ các bức tượng của những nhân vật trong thời kỳ Liên minh Miền nam Hoa Kỳ tại Đồi Capitol cũng như dừng việc sử dụng tên của họ để đặt cho các căn cứ quân sự như Pháo đài Bragg, Pháp đài Benning và Pháo đài Hood.

Hôm thứ tư (11/6), Tổng thống Donald Trump bác bỏ ý tưởng đặt lại tên cho các căn cứ. Nhưng những nghị sĩ Cộng hòa tại Thượng viện lại không ủng hộ ông Trump lần này. Một ngày sau đó, một ủy ban tại Thượng viện đã thông qua kế hoạch xóa bỏ các tên liên quan tới Liên minh Miền nam Hoa Kỳ khỏi các cơ sở quân sự.

Tuy nhiên, những người ủng hộ các tượng đài của Liên minh Miền Nam cho rằng, đó là những di tích quan trọng gợi nhớ tới lịch sử, chứ không phải là vinh danh những người chiến đấu chống lại nước Mỹ để bảo vệ chế độ nô lệ.

Tượng đài Tổng thống Liên minh Miền nam Jefferson David và nhiều bức tượng khác trên khắp miền nam nước Mỹ được dựng lên nhiều thập kỷ sau khi Nội chiến Mỹ. Tối ngày 11/6, người biểu tình đã kéo đổ một bức tượng có tuổi đời một thế kỷ của Jefferson David tại Richmond, Virgina – nơi từng là thủ đô của Liên minh Miền nam.

Cái chết của George Floyd hôm 25/5 là khởi nguồn cho những nỗ lực xóa bỏ các biểu tượng của chế độ nô lệ và Liên minh Miền nam. Liên minh Miền nam là một chính phủ thành lập từ 11 tiểu bang miền nam nước Mỹ trong thời kỳ Nội chiến. Những bang này phản đối chính sách xóa bỏ nô lệ của Tổng thống Abraham Lincoln và tuyên bố li khai chính phủ liên bang để thành lập một chính phủ riêng do Jefferson Davis lãnh đạo.

Tuy nhiên, đối với những người biểu tình sau sự kiện George Floyd, các mục tiêu không chỉ dừng ở Liên minh miền Nam. Các bức tượng của Columbus cũng bị kéo đổ hoặc phá hỏng tại nhiều thành phố như Miami, Richmond, St Paul, Minnesota và Boston. Người biểu tình cáo buộc nhà thám hiểm người Italy mắc tội diệt chủng và lợi dụng người dân bản xứ.

Là một người Mỹ gốc Italy, thị trưởng TP New York Andrew Cuomo tuyên bố, ông phản đối việc dỡ bỏ tượng Columbus.

"Tôi hiểu những cảm xúc về Christopher Columbus và một số hành động của ông ấy vốn không được ai ủng hộ", ông Cuomo giải thích. "Nhưng bức tượng đã hiện diện và là biểu tượng cho sự cảm kích đối với những đóng góp của người Mỹ gốc Italy đối với New York. Vì vậy, tôi ủng hộ bức tượng".

Các sử gia thể hiện những cách nhìn khác nhau về chiến dịch.

"Thế nào là đi quá xa trong việc xóa bỏ một lịch sử để chúng ta sẽ không nhớ rằng nó bị sai – hoặc thật ra là không có cơ hội để nhớ về nó một chút nào?", giáo sư từ Đại học Kentucky Mark Summers nói. "Tôi luôn nghĩ vinh danh quá khứ không chỉ là có ít tượng đài và đài kỷ niệm đi, mà cần phải có nhiều hơn thế".

Còn chuyên gia lịch sử tại Đại học Carnergie Mellon Scott Sandage lưu ý, người Mỹ có truyền thống tranh cãi xung quanh các tượng đài và đài kỷ niệm. "Dỡ bỏ một tượng đài không xóa bỏ lịch sử. Nó tạo ra lịch sử mới", ông Sandage nói. "Và điều đó luôn xảy ra, cho dù các bức tượng được dựng lên, hạ xuống hay không".