Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa và nghệ thuật truyền thống dân tộc

(Cinet)- Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá, nghệ thuật là di sản phi vật thể quý báu và là ánh sáng soi đường để những thế hệ mai sau tiếp tục gìn giữ và phát huy.



Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành nhiều tình cảm và sự quan tâm đến đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ nước ta. Người luôn đề cao vai trò, trân trọng và động viên đội ngũ này đóng góp vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Người khẳng định: “… Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Chính những sự quan tâm sâu sắc đó đã dẫn đắt đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ đi theo cách mạng, đem trí tuệ, tài năng và nhiệt tình cống hiến cho đất nước, dân tộc.



Sau đây chúng ta cùng đọc lại những câu chuyện kể, những dòng hồi ký để hiểu sâu sắc hơn về tình cảm, sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ và sự ngưỡng mộ, trân trọng, lòng tôn kính sâu sắc của trí thức, văn nghệ sĩ đối với Bác:



Năm 1946, Ban Trung ương vận động Đời sống mới đề nghị Chủ tịch Hồ Chí Minh cho một khẩu hiệu để động viên cho phong trào. Không phải nghĩ lâu, Người chậm rãi đọc : “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Đồng chí phụ trách Ban vận động băn khoăn: “Thưa Cụ, câu này hơi cũ, xin Cụ cho câu khác”. Thấy vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh ân cần giải thích: “Hàng ngày ta phải ăn cơm, uống nước, phải thở khí trời mà sống. Những việc đó ngày xưa cha ông ta phải làm, bây giờ chúng ta phải làm, con cháu ta sau này cũng phải làm. Vậy ăn cơm, uống nước và thở khí trời để đem lại cuộc sống cho con người, thì đó là những việc không khi nào trở thành cũ cả. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư - đối với Đời sống mới cũng vậy.”(1).

Ảnh tư liệu

Tháng 3 năm 1947, khi viết cuốn “Đời sống mới”, Chủ tịch Hồ Chí Minh  nói rõ hơn: “Đời sống mới không phải cái gì cũ cũng bỏ hết, không phải cái gì cũng làm mới. Cái gì cũ mà xấu, thì phải bỏ… Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức, thì phải sửa đổi lại cho hợp lí… Cái gì cũ mà tốt, thì phải phát triển thêm… Cái gì mới mà hay thì ta phải làm…(2).

Như vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy rất rõ rằng: Sáng tạo là nhạy cảm với cái mới, khát khao tìm hiểu và áp dụng cái mới, song nhanh nhạy với cái mới, không có nghĩa là vứt bỏ tất cả những cái cũ, cách ứng xử hợp lí nhất như chính Người đã viết ở trên. Việc duy trì và phát huy nghệ thuật truyền thống của dân tộc, cũng được Chủ tịch Hồ Chí Minh ân cần chỉ bảo rất cụ thể, thiết thực.



Nghệ sĩ Ngô Thị Liễu vốn là diễn viên của Đoàn Tuồng khu V tập kết ra Bắc năm 1954. Bà và các đồng nghiệp đã có vinh dự 2 lần diễn  trích đoạn tuồng để Bác xem trong các năm 1954, 1959. Nghệ sĩ kể: “… năm 1959, chúng tôi lại được Bác gọi lên lần nữa. Lần này ông Tảo và tôi diễn lớp Trại Ba níu chồng là Địch Thanh. Theo lời đồng chí Lê Văn Hiến kể lại thì Bác thích lớp tuồng này lắm. Diễn xong, tôi được nắm tay Bác và được nghe lời Bác dạy. Tôi quên sao được cái nhìn trìu mến như cha nhìn con, tiếng nói đượm hơi ấm tình thương của Bác: “Hay lắm! Nghệ thuật của cha ông để lại hay lắm. Phải giữ cho được, nhưng chớ gieo vừng ra ngô!” (3).



Vì lời Bác nói trực tiếp với các nghệ sĩ, không có văn bản lưu hay băng ghi âm, nên ở chỗ này, chỗ khác nhiều người dẫn lại câu nói của Bác không hoàn toàn chính xác. Tuy vậy, mọi người đều thống nhất hàm ý Bác dặn, đó là: cần giữ lấy bộ môn hát truyền thống này và nếu có cải tiến cũng cần hết sức thận trọng, đừng có làm thay đổi nghệ thuật và giá trị truyền thống, theo kiểu: “gieo vừng ra ngô”.

Ảnh tư liệu

Năm 1966, một đoàn văn công của ta được mời sang biểu diễn ở Pháp. Với ý nghĩ tốt đẹp nhân dịp này đem nghệ thuật truyền thống của ta giới thiệu với khán giả Châu Âu, đoàn đã chọn hai tiết mục chèo đang “ăn khách” lúc đó là “Đường về trận địa” và trích đoạn chèo “Súy Vân giả dại”. Rất may là trong quá trình tập luyện, một ai đó đã có sáng kiến: nên xin ý kiến Bác, vì Bác hiểu văn hóa Châu Âu, Bác sẽ gợi ý cho nên lựa chọn tác phẩm nào? Thông qua đồng chí Thư kí Vũ Kỳ, đồng chí Trưởng đoàn đã được báo cáo với Bác. Nghe đồng chí Trưởng đoàn trình bày xong, Bác nói (đại ý): các cô chú chọn nghệ thuật chèo đi giới thiệu với nhân dân Pháp là tốt. Nhưng chọn tiết mục nào phải cân nhắc. Người Paris quen xem opera, mỗi tiết mục chỉ 5 đến 10 phút. Nay vở chèo Đường về trận địa dài tới 45 phút, liệu người ta có hào hứng xem hết? Lại nữa, ở Việt Nam bao nhiêu phụ nữ sản xuất, chiến đấu giỏi, sao lại đưa người giả dại đi quảng bá, khán giả Pháp sẽ hiểu phụ nữ Việt Nam như thế nào, vì người Pháp liệu mấy ai biết gốc gác trích đoạn chèo này? (4). Nghe lời Bác, đoàn đã chọn tiết mục khác và rất được nhân dân Pháp và kiều bào ta hoan nghênh. 

Đã 49 năm từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đi xa, nhưng những lời dạy của Người vẫn còn nguyên giá trị thực tiễn. Đó cũng chính là điểm tựa cho sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.



Tài liệu tham khảo 

1. Chu Đức Tính ghi lời kể của đồng chí Vũ Kì. Lưu tư liệu Bảo tàng Hồ Chí Minh.

2. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.112,113

3. Bác Hồ sống mãi với chúng ta, Hồi ký, nhà xuất bản Chính trị quốc gia, tập 2, H, 2005. Tr. 560.

4. PGS.TS.Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch Sử Đảng thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, bài nói tại lớp Nghiên cứu Chỉ thị 05 ngày 15.5.2016 của Bộ Chính trị, tại Bảo tàng Hồ Chí Minh năm 2016.

TS.Chu Đức Tính - Nguyên Giám đốc bảo tàng Hồ Chí Minh