Cố tác giả Hoàng Luyện- thuỷ chung với nghệ thuật truyền thống dân tộc

Tác giả Hoàng Luyện tên thật là Phạm Vũ La, sinh năm 1925 tại làng Thứa, Mỹ Hào, Hưng Yên. Ông là cán bộ Lão thành Cách mạng. Tham gia kháng chiến từ năm 1943, làm báo rồi cán bộ tuyên huấn tỉnh Hưng Yên. Vốn đam mê viết, ông đã sáng tác nhiều kịch bản ngắn phục vụ phong trào du kích ven tả ngạn sông Hồng. Thủ đô giải phóng, tác giả Hoàng Luyện về làm cán bộ Vụ nghệ thuật, Bộ Văn hóa thông tin (nay là Bộ VHTTDL), tham gia công tác đào tạo sân khấu Hà Nội. Là người con của đất chèo truyền thống, nhưng ông mê say Cải lương và thành danh với hàng loạt tác phẩm Cải Lương.

Kịch bản "Bà mẹ sông Hồng"- tác phẩm thành công nhất của ông, là kết quả của hàng chục năm hoạt động vùng tề bên kia sông Hồng, được chứng kiến biết bao chuyện đấu tranh anh dũng, những hy sinh tổn thất cùng các tấm gương kiên cường của những bà mẹ, những người chị là du kích, là cơ sở cách mạng... Đây cũng là vở cải lương đầu tiên có hình ảnh người nông dân vùng đồng bằng Bắc bộ.

Có thể nói kịch bản "Bà mẹ sông Hồng" của tác giả Hoàng Luyện là tác phẩm đậm đà bản sắc cải lương. Giải thưởng lớn Hội nghệ sĩ sân khấu Việt Nam trao tặng năm 1960 cho tác giả, là một ghi nhận. Và vở diễn của Đoàn cải lương Kim Phụng ngày ấy, không chỉ làm đổi thay cuộc đời một thế hệ nghệ sĩ sau những năm dài tạm chiếm mà còn là điểm xuất phát mạnh mẽ cho bộ môn nghệ thuật ca kịch này có gương mặt mới mẻ trên đất kinh kỳ. "Bà mẹ sông Hồng" đã gắn với Đoàn cải lương Kim Phụng ngót 20 năm với trên 2000 đêm diễn từ Bắc chí Nam.

"Hơn 40 diễn viên nghệ sĩ cải lương đoàn Kim Phụng hồi hộp từ ban chiều trong phòng hóa trang, đang hoàn tất những việc cuối cùng lên sàn. Nhiều vị lãnh đạo Thành phố, hội Sân khấu, ngành văn hóa cũng có mặt rất sớm, gương mặt tươi cười lạ thường. Còn Hoàng Luyện, tác giả kịch bản cùng người vợ thân yêu khiêm nhường, kín đáo ngồi hàng ghế phía cuối, ánh mắt rưng rưng. Màn mở, cảnh con sông đỏ phù sa dậy sóng, bóng một bà mẹ mải miết chèo thuyền, tới bãi lau rậm rạp. Hậu đài thấp thoáng bóng đồn bốt ẩn hiện trong ánh đèn pha quét sáng cả vùng quê. Dàn nhạc dào lên giai điệu "ca thu hồ" tha thiết theo mái chèo gấp gáp của mẹ Thảo" Dòng sông Hồng đỏ ngầu phù sa, bờ đẹp lúa xanh màu quê ta…" - bà mẹ sông Hồng... Không khí xúc động thấm đẫm tâm hồn người diễn, người xem hơn hai tiếng đồng hồ. Phút cuối cùng bỗng òa vỡ không thể kìm nén. Cả sàn diễn đầy hoa, nụ cười và những dòng nước mắt".... Mấy mươi năm sau, đạo diễn NSND Ngọc Dư vẫn không quên những giây phút ấy. Phút giây đó ông trốn mình sau cánh gà, nghe trái tim mình rạo rực. Và ngoài sân khấu, vợ ông, NSƯT Lệ Thanh, người thủ vai Bà mẹ sông Hồng cứ ngất ngây niềm cảm động chưa từng có trong suốt mười năm là "ngôi sao" cải lương đất Hà thành. Còn tác giả Hoàng Luyện cũng lặng đi, bềnh bồng trong miên man giữa dòng sông trí tưởng...

Vở "Nắng tháng Tám" đã khai thác thành công đề tài công nhân và đồng bào vùng than đấu tranh sống mái với bọn chủ mỏ và thực dân thống trị trong những năm tiền khởi nghĩa. "Nắng tháng Tám" đã được Đoàn cải lương Trung ương (nay là Nhà hát Cải lương Việt Nam) dàn dựng trong suốt những năm của thập kỷ 70. Có những thời điểm vở diễn đã được diễn cả tuần trên một sân khấu vậy mà đêm nào cũng chật ních người xem. Với 500 đêm diễn, "Nắng tháng Tám" cũng là vở diễn có xuất diễn đạt mức kỷ lục của Đoàn.

Là tác giả thuỷ chung với nghệ thuật truyền thống dân tộc nhưng ông không bao giờ cho rằng truyền thống là mô hình vĩnh cửu và bất biến. Điều này thể hiện rất rõ qua các tác phẩm của ông, mỗi vở ra đời đều thể hiện sự tìm tòi sáng tạo và cách tân.

Không chỉ là tác giả Cải lương, cố tác giả Hoàng Luyện còn là cây bút của làng chèo với hơn chục kịch bản lớn nhỏ về đề tài chiến tranh chống Mỹ: Trên đồi vinh quang, Nàng tiên thuở ấy, Bài thơ bên núi Cánh Diều, Cánh buồm nâu…

Cố tác giả Hoàng Luyện bên vợ và con gái

Năm 2021, vở diễn "Cây gậy thần" (Thiên duyên huyền tích) cũng được dàn dựng trong dự án Huyền sử Việt với sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật Xiếc và Cải lương do Bộ VHTTDL đặt hàng. "Cây gậy thần" khai thác về huyền tích Chử Đồng Tử - Tiên Dung, mối thiên duyên vô tiền khoáng hậu thể hiện khát vọng tự do và hạnh phúc của con người ấy cũng đã trở thành câu chuyện thấm đẫm chất thơ, nhiều chiêm nghiệm về triết lý nhân sinh và quen thuộc trong tâm thức của biết bao thế hệ người Việt.

Điều đặc biệt, dự án có sự tham gia của con gái và con rể cố tác giả, Thạc sĩ Xuân Hồng và Thạc sĩ Lê Thế Song. Theo chị Xuân Hồng, gia đình làm nghệ thuật, mẹ chị là giọng ca Cải lương có tiếng, còn chị cũng xuất thân từ Cải lương, nhưng có thời điểm, mẹ phải chuyển ra buôn bán lo kinh tế để bố chị toàn tâm toàn ý với nghệ thuật. Bản thân chị cũng gác lại đam mê sân khấu để học ngành phiên dịch. Nhưng nghệ thuật như một "thiên duyên" đối với chị. Như dòng sông, dẫu trải qua bao thác ghềnh rồi cũng về với biển cả, chị và chồng lại tiếp nối chặng đường của cha mình. Cả hai vợ chồng cùng đi học Lớp Biên kịch của Trường ĐH SK ĐA Hà Nội, rồi cùng nhau học Thạc sỹ NTSK tại đây. Bản thân chồng chị, tác giả Lê Thế Song là người đã chuyển thể nhiều kịch bản của cố tác giả Hoàng Luyện thành công và giành nhiều giải thưởng tại các liên hoan sân khấu.

Cảnh trong vở Thiên duyên huyền tích

Hai tác phẩm của ông là Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm; Thiên duyên huyền tích được Nhà hát Chèo Thái Bình dàn dựng để tham gia Liên hoan Chèo toàn quốc năm 2022 tại Hà Nam. Con rể ông, Ths NTSK, tác giả Lê Thế Song đã chuyển thể và biên tập lại 2 tác phẩm này của ông thành công. Vở "Thiên duyên huyền tích – Cây gậy thần" đã đoạt huy chương Vàng tại Liên hoan này.

Năm 2017, với những đóng góp xuất sắc của cố tác giả Hoàng Luyện cho sân khấu, ông đã được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Tác giả Hoàng Luyện sinh ra vào 3 tháng 4 năm 1925 rồi cũng mất vào ngày 28/4/2001 (28/3 âm lịch). Nhân ngày giỗ ông, chúng ta nhắc tới một cây bút đam mê và lặng lẽ với những tác phẩm còn mãi với thời gian như ông tâm sự với con gái Ths. Xuân Hồng: "Con nên học nghề viết kịch vì ai chết cũng giống nhau nhưng khác nhau là phần để lại, tác giả dù ra đi nhưng tác phẩm mãi còn đó cho đời"./.