Cuộc chơi nguy hiểm Nga, NATO tại Baltic

Ngày càng nhiều các chuyến bay và các vụ ngăn chặn sát nhau giữa Nga và NATO gia tăng lo ngại về các vụ tai nạn và leo thang đối đầu.

Theo tờ Wall Street Journal (WSJ) các phi công của NATO và Nga đang dấy lên sự căng thẳng như thời Chiến tranh Lạnh, gia tăng nguy cơ các cuộc chạm trán sát nhau trên không trung cũng như có thể dấy lên một cuộc xung đột.

Trong ba năm qua, số lượng các chuyến bay đối kháng tiến sát máy bay và tàu chiến phía đối phương, động thái thường được coi là nhằm thể hiện sức mạnh hoặc thử nghiệm các chiến thuật, giữa Nga và NATO đã tăng lên đáng kể.

Global Zero, một nhóm nghiên cứu và vận động phản đối vũ khí hạt nhân, đã phân tích 97 cuộc đối đầu giữa các máy bay quân sự của Nga và phương Tây tại Baltic từ tháng 3/2014 – 4/2017- chiếm hơn 2/3 tổng số lần ngăn chặn nhau trên không của toàn thế giới trong giai đoạn đó. Trước khi Nga sáp nhập Crimea vào đầu năm 2014, những cuộc đối đầu như vậy hiếm hơn.

Một chiếc Sukhoi SU-24 của Nga bay gần sát tàu sân bay USS Donald Cook của Mỹ tại Biển Baltic năm 2016. (Nguồn: US Navy,Reuters)

Cuộc chơi nguy hiểm

Đó là một cuộc chơi nguy hiểm: Máy bay đôi khi phải tránh những va chạm hẹp trên không trung, và các con thuyền thỉnh thoảng va chạm nhau trên biển. Các quan chức NATO hiện tại đang lo ngại về một giai đoạn mới của “cuộc chơi” thiếu thận trọng hiện tại và hậu quả của nó.

Lo ngại này đã gia tăng đến mức giờ đây đã có những cuộc đối thoại lớn giữa NATO và Nga. Hội đồng NATO - Nga, một cơ quan được thành lập vào năm 2002 để khuyến khích hợp tác và tham vấn giữa Moscow và liên minh NATO, chuẩn bị nhóm họp trong ngày 13/7 để thảo luận về các cuộc tập trận quy mô lớn của Nga vào tháng 9. Các quan chức phương Tây lo ngại các cuộc diễn tập này có thể dẫn đến một sự gia tăng mới trong các sự cố trên không.

Biển Baltic đã trở thành tiêu điểm cho các vụ “đấu sức” địa chính trị mới. Khẩu chiến đang gia tăng tại khu vực này khi các thành viên NATO (gia nhập sau) nằm sát biên giới Nga ngày càng lo ngại về sức mạnh của Moscow trong khi quân đội Nga đang tỏ ra sẵn sàng sử dụng các vụ ngăn chặn máy bay như những thông điệp chính trị, WSJ nhận định.

Các quan chức NATO và Mỹ cũng tin rằng một vụ va chạm không đối không ngẫu nhiên, hoặc máy bay rơi vào tàu, là một trong những mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với liên minh này. Một tai nạn chết người có thể dẫn đến sự leo thang –khi cả hai bên sẽ cáo buộc bên kia khiêu khích với mỗi bên buộc tội người khác khiêu khích.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cho biết: "Những gì chúng ta đang nhìn thấy ở biển Baltic là sự tăng cường hoạt động quân sự - trên đất liền, trên biển và trên không. Và điều này chỉ nhấn mạnh thêm tầm quan trọng của sự minh bạch và khả năng dự đoán trước để ngăn ngừa sự cố và tai nạn. "Và nếu điều đó (sự cố và tai nạn) xảy ra, điều quan trọng là đảm bảo rằng những diễn biến đó không vượt ra ngoài tầm kiểm soát và tạo ra các tình huống nguy hiểm."

Nguy cơ gia tăng

Vấn đề an toàn trên không đã được thảo luận trong diễn đàn NATO- Nga trước đó, tuy nhiên lại đang trở thành vấn đề cấp thiết vì các cuộc diễn tập sắp tới và một số vụ áp sát nhau năm nay.

Tín hiệu đang ngày càng căng thẳng. Gần đây, Hoa Kỳ cáo buộc một máy bay chiến đấu Su-27 của Nga đã ngăn chặn một chiếc máy bay do thám của Mỹ vào ngày 19/6 và bay gần nó một cách bất thường.

Hai ngày sau đó, truyền hình Nga đăng tải hình ảnh cho thấy chiếc F-16 của Ba Lan đang tiến gần đến chiếc máy bay có Bộ trưởng quốc phòng Nga. Kênh truyền hình này cũng dẫn lời chuyên gia quân sự Nga Alexander Zhilin nói rằng các phi công của NATO "đang tiến hành các chuyến bay đơn giản giống như những kẻ cướp."

Ba Lan cho hay máy bay của họ đang thực hiện nhiệm vụ tuần tra của NATO khi họ chặn máy bay của Nga. Các quan chức NATO đã nói rằng không có gì là không chuyên nghiệp đối với hành động ngăn chặn này.

Trong khi đó, các quan chức phương Tây và Global Zero đều nói rằng chính các phi công Nga mới thường xuyên thực hiện các vụ ngăn chặn không an toàn. Một số vụ, được NATO cho là do tai nạn, một số vụ là sơ suất, và một số vụ khác được cho là cố ý thể hiện sức mạnh.

Lukasz Kulesa, giám đốc nghiên cứu của Mạng lưới Lãnh đạo châu Âu, một cơ quan nghiên cứu có trụ sở tại London cho hay, một số sự cố gần đây nhất dường như có liên quan đến việc gửi thông điệp tới phía bên kia.

Ông Kulesa lưu ý rằng việc máy bay Nga đã tiếp cận máy bay do thám của Mỹ trên biển Baltic ngay sau khi có sự leo thang đối đầu giữa liên minh do Mỹ dẫn đầu và chính quyền Syria, dẫn tới việc Mỹ bắn hạ một máy bay không người lái và máy bay chiến đấu Syria.

"Đó là một cách để nói rằng chúng tôi, người Nga, không hài lòng với hành vi của bạn," ông Kulesa nói.

Một số các quan chức Mỹ  và NATO tin rằng chính phủ Nga sử dụng các cuộc đối đầu trên biển để điều chỉnh tăng hoặc giảm sức ép tại khu vực này vì các lợi ích địa chính trị, ra lệnh các phi công phải thận trọng hoặc tiếp cận sâu hơn.

Moscow bác bỏ điều này cũng như lập luận cho rằng các phi công của họ là có lỗi, nói rằng phương Tây đang xóa mờ ranh giới an ninh bằng cách xây dựng quân đội của mình trên biên giới của Nga.

Hiệu quả giải quyết?

Các quan chức cho hay, NATO dự kiến sẽ đưa ra vấn đề các vụ ngăn chăn nhau này tại cuộc họp ngày 13/7. Các quan chức liên minh cho biết, nguy cơ ở biển Baltic là một mối lo ngại, đặc biệt theo như một quan chức NATO nói rằng đây là "hành vi không an toàn và không chuyên nghiệp của các phi công Nga".

NATO và Nga đang nỗ lực đạt được sự nhất trí về các biện pháp "giảm rủi ro" ở khu vực Baltic. Các quan chức phương Tây và Nga cũng nói sự tiến bộ về vấn đề này sẽ là phép thử về sự nghiêm túc của các bên trong đối thoại dù có nghi ngờ sâu sắc.

Alexander Grushko, Đại sứ Nga tại NATO, cho biết: "Chúng tôi chia sẻ quan điểm rằng đối thoại là rất quan trọng. "Việc ngăn ngừa sự cố quân sự đòi hỏi ... liên lạc có hệ thống giữa hai quân đội, và các cuộc thảo luận của các chuyên gia quân sự."

Phần Lan đã tổ chức một cuộc thảo luận giữa NATO và Nga về các biện pháp an toàn và đề xuất yêu cầu tất cả các máy bay sử dụng transponder (Hệ thống nhận và phát tín hiệu lại). Các quan chức NATO đã phản ứng một cách hoài nghi về giải pháp sử dụng transponder và nói rằng nhiều máy bay quân sự của Nga không được trang bị hệ thống này. Ngay cả máy bay trinh sát Mỹ cũng không phải lúc nào cũng hoạt động với hệ thống nhận và phát tín hiệu lại.

Hiện tại, nhiều quan chức phương Tây cũng đang lo ngại các cuộc tập trận quân sự lớn, mà Nga và Belarus đang lên kế hoạch cho mùa thu, sẽ gia tăng nguy cơ xảy ra các sự cố ngăn chặn nhau. Trong một tín hiệu lo ngại về những lời khiêu khích tiềm ẩn của Nga, Hoa Kỳ đã điều chỉnh luân chuyển các máy bay chiến đấu để thực hiện sứ mệnh kiểm soát không phận của NATO ở Baltic. Động thái này sẽ tập trung nhiệm vụ cho các máy bay này thay vì các phi công ít kinh nghiệm từ các nước NATO khác để nhận tín hiệu cảnh báo về các cuộc tập trận trên.

Khi Nga bắt đầu cuộc tập trận chính, được gọi là Zapad tại vùng trời Baltic vào tháng 9, Thụy Điển cũng sẽ tiến hành chiến dịch riêng của họ, được gọi là Aurora, tham gia cùng với một số nước của NATO.

"Chúng tôi hy vọng mọi người đều bình tĩnh," Bộ trưởng Quốc phòng Phần Lan Jussi Niinistö nói.

(Theo WSJ)