Đào tạo nhân lực văn học, nghệ thuật cần phải đặt trong bối cảnh của ngành công nghiệp văn hóa

Tọa đàm được tổ chức với mục tiêu bước đầu tổng kết hoạt động đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực nghệ thuật (bao gồm cả sáng tác và lý luận, phê bình) của những đại học vốn chỉ có truyền thống nghiên cứu khoa học cơ bản và đào tạo đa lĩnh vực.

Phát biểu đề dẫn, Ủy viên Hội đồng, Phó trưởng Tiểu ban Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trong nhà trường PGS.TS Nguyễn Thành cho biết, văn học, nghệ thuật là lĩnh vực được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm và đặt nhiều kỳ vọng, điều đó được thể hiện rõ trong hệ thống văn kiện của Đảng liên quan đến văn học, nghệ thuật, trong các nghị quyết Đại hội của Đảng và đặc biệt trong phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021.

Để văn học, nghệ thuật phát triển đúng với những kỳ vọng của Đảng và Nhà nước, tương xứng với vị thế quốc gia và đáp ứng được yêu cầu phát triển bền vững đất nước thì vấn đề đào tạo đội ngũ, đặc biệt là đội ngũ sáng tác và lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật được đặt ra một cách bức thiết.

Từ năm 2016, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt ban hành Đề án đào tạo nguồn nhân lực văn học, nghệ thuật ở nước ngoài đến năm 2030 và bắt đầu triển khai từ 2017. Trong đề án xác định rõ sáu lĩnh vực và một ngành được thụ hưởng gồm: Âm nhạc, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh, múa, xiếc, lý luận và sáng tác văn học (quyết định số 1437-QĐ/TTg ngày 19/7/2016). Điều đó cho thấy sự quan tâm và quyết tâm của Đảng và Nhà nước dành cho sự nghiệp phát triển nguồn nhân lực văn học, nghệ thuật là rất lớn.

Cũng theo PGS.TS Nguyễn Thành, trong lĩnh vực đào tạo ở Việt Nam khoảng 10 năm gần đây, đã có một sự biến đổi quan trọng theo hướng đa dạng hóa loại hình đào tạo. Các chương trình đào tạo sáng tác và lý luận, phê bình nghệ thuật bắt đầu được các trường đại học, cả trong và ngoài khối công lập triển khai xây dựng và tuyển sinh như việc giảng dạy điện ảnh, thiết kế, sáng tạo tại Đại học quốc gia Hà Nội; việc dạy nghệ thuật học ở Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, việc dạy sáng tác và phê bình văn học ở một số trường đại học nước ngoài trong đó có Fulbright và việc dạy điện ảnh, nghệ thuật thị giác ở nhiều trường đại học ngoài công lập.

"Thực tế cho thấy, nguồn nhân lực được đào tạo từ các trường đa ngành trong khối đại học đang có sự tham gia tích cực vào thị trường lao động, nhận được sự phản hồi tích cực từ phía nhà tuyển dụng,… Ngoài ra, việc đào tạo đó cũng là một khuynh hướng phổ biến trên thế giới và theo dự đoán, những năm tới và sẽ còn tiếp tục phát triển" - PGS.TS Nguyễn Thành khẳng định.

Tại tọa đàm các nhà khoa học, nhà nghiên cứu đã trình bày các tham luận tập trung vào phân tích, đánh giá việc triển khai đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực văn học, nghệ thuật trong nước.

Theo PGS.TS Phạm Quỳnh Phương (Khoa Các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định, từ điểm nhìn có tính lịch sử, có thể thấy việc đào tạo nhân lực văn học, nghệ thuật cũng cần phải được đặt trong một bối cảnh mới: bối cảnh của ngành công nghiệp văn hóa. Sự phát triển tri thức của ngành công nghiệp văn hóa – sáng tạo diễn ra trong bối cảnh nền công nghiệp 4.0 sẽ lần lượt tạo ra các nền tảng và thực tiễn mới, tạo nên những không gian thực hành nghề nghiệp vượt khỏi giới hạn của những bộ môn nghệ thuật truyền thống. Chính vì thế, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo đòi hỏi hệ thống giáo dục đại học phải đổi mới, trên cơ sở một tư duy mới mang tính liên ngành, đặt nền tảng trên tinh thần hiện đại và tính dân tộc.

"Các trường đại học đa ngành không chỉ giúp sinh viên nghệ thuật tiếp cận với nhiều ngành học thuật khác nhau, khơi dậy sự giao thoa sáng tạo; mà còn thúc đẩy sự hợp tác liên ngành, khuyến khích các nghệ sĩ thử nghiệm các kỹ thuật, công nghệ và ý tưởng mới. Sinh viên tốt nghiệp các trường đại học đa ngành cũng thường nổi lên như những nghệ sĩ toàn diện với kỹ năng và tư duy tốt,…" - PGS.TS Phạm Quỳnh Phương nói.

Khâu đào tạo nhân lực cho lĩnh vực nghệ thuật của các trường đa ngành còn tồn tại nhiều hạn chế, thách thức, Ủy viên Hội đồng, Trưởng Tiểu ban Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trong nhà trường PGS.TS Phạm Xuân Thạch chia sẻ: Cơ sở vật chất còn khó khăn; đội ngũ cán bộ giảng dạy nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực nghệ thuật không phải là thế mạnh; vấn đề tổ chức bộ máy còn ngăn cản tính đa ngành và tạo nên tình trạng xơ cứng, cô lập;…

Tuy nhiên, PGS. TS Phạm Xuân Thạch cho rằng, trong tương lai các mô hình đào tạo nhân lực văn học, nghệ thuật trong các trường đại học đa ngành ở Việt Nam, trong khối công lập cũng như khối tư thục hoặc có vốn đầu tư nước ngoài sẽ có xu hướng phát triển mạnh mẽ. Và để làm được điều đó, đòi hỏi các cấp quản lý có một sự đổi mới tư duy trong hệ thống quản lý, mở rộng của chính sách tạo sự bình đẳng giữa mô hình đào tạo này và mô hình đào tạo truyền thống, tận dụng được thế mạnh của mỗi mô hình để đóng góp vào sự phát triển của văn học, nghệ thuật cũng như của lĩnh vực công nghiệp văn hóa, đúng theo tinh thần Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương tổ chức.

Thông qua buổi tọa đàm, các nhà khoa học bước đầu đã đề ra một số giải pháp có tính khả thi về đào tạo đội ngũ sáng tác và lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trong các trường đại học đa ngành thời gian tới./.