Hiệp ước nóng hổi Đức – Pháp giữa "sóng dữ" châu Âu

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Angela Merkel sẽ ký một thỏa thuận song phương mới về thúc đẩy chính sách đối ngoại, kinh tế, quốc phòng và an ninh, văn hóa, giáo dục và hợp tác khí hậu song phương trong ngày 22 tháng 1 tại thành phố Aachen của Đức.

Cùng với nhiều nội dung khác, tài liệu này vạch ra các cuộc đàm phán về cải cách Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và sự hỗ trợ của Pháp cho Đức trong việc ứng cử tư cách thành viên thường trực tại cơ chế này.

Thỏa thuận mới sẽ dựa trên nền tảng của Hiệp ước Elysee năm 1963 – đã có đóng góp to lớn cho sự hòa giải lịch sử giữa Pháp và Đức.

Hiệp ước Elysee được ký vào ngày 22 tháng 1 năm 1963, tại Paris giữa Tổng thống Pháp lúc bấy giờ là Charles de Gaulle và Thủ tướng Đức lúc đó là Konrad Adenauer. Văn bản này quy định chính quyền của cả hai nước phải tổ chức các cuộc tham vấn thường xuyên về các vấn đề chính sách và an ninh đối ngoại quan trọng, cũng như chính sách của giới trẻ và văn hóa.

Năm 1988, Thủ tướng Đức lúc đó là Helmut Kohl và Tổng thống Pháp lúc đó là Francois Mitterrand đã thành lập các hội đồng quốc phòng và an ninh, cũng như các hội đồng về các chính sách kinh tế, tài chính và tiền tệ bên ngoài Hiệp ước Elysee.

Mục tiêu của hiệp ước mới, mà bà Merkel và ông Macron dự kiến ký trong ngày thứ ba tại Aachen, là đưa hai nước xích lại gần nhau hơn và chuẩn bị cho họ những thách thức mà họ phải đối mặt trong thế kỷ 21. Hiệp ước, với văn bản được cơ quan báo chí Điện Elysee đăng tải, bao gồm 13 trang, có bảy chương và 28 điều.

Không trông chờ đột phá?

Tuy nhiên, trang Thời báo tài chính FT dẫn nhận định nhiều nhà phê bình cho rằng, hiệp ước Aachen không có quá nhiều đột phá. Bất cứ ai hy vọng về một liên minh mới, chặt chẽ hơn giữa Pháp và Đức, và vì những dấu hiệu cho thấy hai nước có thể một lần nữa thúc đẩy hội nhập châu Âu, sẽ thất vọng.

Liệu bà Merkel và ông Macron có cần làm nhiều hơn là khẳng định lại cam kết của họ. (Nguồn: Bloomberg/AFP/Getty)

Về mặt này, hiệp ước này sẽ rất giàu tính biểu tượng thể hiện trục Merkel-Macron. Trước đó, một mối quan hệ đã từng hứa hẹn là một khởi đầu mới cho châu Âu đã bị bao vây bởi những thất vọng, căng thẳng lẫn nhau và những kỳ vọng không ăn khớp.

"Không có gì trong hiệp ước này cho thấy Pháp và Đức muốn mở ra một chương mới trong mối quan hệ của họ", ông Josef Janning, một chuyên gia chính sách cao cấp của Hội đồng đối ngoại châu Âu, nói. Đây không phải là sự thay thế cho hiện trạng.

Ông Macron từ đầu coi Hiệp ước Elysée 1963 trong nhiều năm là biểu tượng của hòa giải Pháp-Đức và nhìn nhận đây là một cách để thúc đẩy hội nhập kinh tế và hành chính sâu sắc hơn giữa hai nước láng giềng và là một điển hình cho phần còn lại của EU.

Phản ứng ban đầu của bà Merkel khi ông Macron đưa ra ý tưởng đó vào năm 2017 là tích cực. Nhưng kể từ đó, môi trường chính trị cho cả hai nhà lãnh đạo đã thay đổi đáng kể. Trước kết quả bầu cử ảm đạm, bà Merkel đã từ chức lãnh đạo Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo năm ngoái sau 18 năm. Và các cuộc biểu tình chống chính phủ cũng đã làm suy yếu chính quyền của ông Macron.

Tình hình châu Âu lúc này cũng ít có thể chấp nhận các sáng kiến cải cách táo bạo, trong bối cảnh những người theo chủ nghĩa dân túy biểu tình ở Ý, và các nhà lãnh đạo EU chuẩn bị cho kịch bản Brexit thất bại.

Kể từ bài phát biểu nổi tiếng của ông tại Sorbonne năm 2017 đưa ra các đề xuất sâu rộng để cải tổ EU, ông Macron đã nhiều lần phải giảm cấp kế hoạch của mình. Ý tưởng của ông về ngân sách eurozone - sẽ cung cấp cho khu vực này nhiều tiền tệ hỏa lực tài chính hơn để đối phó với khủng hoảng và thuế kỹ thuật số đối với các công ty internet đều gặp phải sự kháng cự mạnh mẽ ở Berlin.

Trong bối cảnh đó, hiệp ước Paris và Berlin đàm phán được đã hoàn tất với ít tham vọng hơn nhiều so với điều ông Macron dự tính. Barbara Kunz, thành viên nghiên cứu tại Ifri, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp, cho biết đây là một thỏa thuận có mẫu số chung thấp nhất.

Hi vọng gì?

Tuy nhiên, những người ủng hộ cho hiệp ước này khẳng định đây là một bước tiến lớn. Hai nước nói rằng họ sẽ hợp tác chặt chẽ hơn về chính sách đối ngoại và quốc phòng, đồng thời tạo ra một hội đồng quốc phòng và an ninh mới của Pháp-Đức. Họ sẽ cam kết hợp tác quân sự chặt chẽ hơn và hứa sẽ phối hợp chặt chẽ hơn tại Liên Hợp Quốc, nơi Pháp sẽ hỗ trợ Đức giành ghế trong Hội đồng Bảo an thường trực.

Jürgen Hardt, phát ngôn viên bộ phận đối ngoại khối CDU/CSU của bà Merkel, nói rằng hiệp ước này là một bước đi quyết định trong chính sách quốc phòng. Ông nói, chúng tôi muốn đảm bảo rằng tiếng nói của Châu Âu trên thế giới được nghe rõ hơn. Aachen sẽ chỉ ra rằng, động lực của Pháp-Đức còn nguyên vẹn và đang mở ra những xung lực quan trọng cho Châu Âu.

Isabelle Bourgeois, một chuyên gia về quan hệ Pháp-Đức, đã chỉ ra hội đồng quốc phòng mới như một bước tiến tiềm năng. Bạn phải đi từng bước một, bà nói. Pháp và Đức có thể phát triển một số lĩnh vực hợp tác và cho các thành viên EU khác thấy hợp tác với nhau có thể dẫn đến các hành động cụ thể.

Nhiều chuyên gia cũng hoan nghênh các khía cạnh khác của hiệp ước, chẳng hạn như nhấn mạnh vào sự hợp tác giữa các khu vực ở hai bên biên giới Pháp-Đức.

Chúng tôi muốn tạo điều kiện và cải thiện mối quan hệ giữa người dân ở khu vực biên giới, để cho phép trao đổi và cải thiện khả năng di chuyển, ông Steffen Seibert, phát ngôn viên của bà Merkel nói. Ý tưởng là làm mọi thứ có thể để cho cuộc sống của những người sống ở những khu vực này trở nên dễ dàng hơn.

Theo FT, dù vậy, hiệp ước đã ngầm thừa nhận những hạn chế trong việc Paris và Berlin muốn theo đuổi bất cứ điều gì tham vọng hơn. Cả hai đều muốn có một chính sách chung của EU về tị nạn và di cư, nhưng họ biết rằng điều này sẽ bị các nước Đông Âu như Hungary phản đối. Pháp mong muốn hội nhập sâu hơn vào khu vực đồng euro – nhưng điều này cũng dễ dàng bị ngăn cản bởi các quốc gia EU cứng rắn khác.

Nhưng ít nhất là về vấn đề hợp tác xuyên biên giới thì họ có thể hành động, bà Claire Demesmay thuộc Hội đồng Quan hệ đối ngoại Đức cho biết. Hiệp ước này, ví dụ, cho phép các khu vực biên giới tách khỏi luật pháp quốc gia trong việc theo đuổi các dự án chung trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, năng lượng và y tế.