(Tổ Quốc) - Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm thứ Năm thông báo rằng Israel và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất UAE sẽ bình thường hóa quan hệ ngoại giao, coi tin này là một bước đột phá lớn sẽ "thúc đẩy hòa bình ở Trung Đông".
Thỏa thuận, trong khi còn sơ bộ, là một chiến thắng ngoại giao hiếm hoi của ông Trump trước cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11 và cũng là một chiến thắng hiếm hoi của Hoa Kỳ ở Trung Đông, nơi các ranh giới xung đột hầu như không thay đổi kể từ những năm 1970.
Thỏa thuận trên nhiều phương diện
Ông Trump đã trò chuyện với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và Thái tử của Abu Dhabi Sheikh Mohammed bin Zayed hôm thứ Năm, theo một tuyên bố chung do ba nhà lãnh đạo đưa ra.
"Cả ba quốc gia đều phải đối mặt với nhiều thách thức chung và sẽ cùng có lợi từ thỏa thuận lịch sử này", tuyên bố viết.
"Bằng cách đoàn kết hai đối tác thân cận nhất và có năng lực nhất của Mỹ trong khu vực, điều từng bị nói là không thể thực hiện được, thì thỏa thuận này là một bước đi quan trọng hướng tới xây dựng một Trung Đông hòa bình, an ninh và thịnh vượng hơn", ông Trump nói trong khi công bố tin tức trên tại Phòng Bầu dục.
Đại sứ Mỹ tại Israel David Melech Friedman (trái) và Cố vấn cấp cao Nhà Trắng Jared Kushner (phải) vỗ tay sau khi ông Trump thông báo về thỏa thuận Israel - UAE. Ảnh: Reuters.
"Bây giờ băng đã bị phá vỡ, tôi hy vọng sẽ có nhiều quốc gia Ả Rập và Hồi giáo hơn đi theo sự dẫn dắt của UAE."
Tổng thống Mỹ cho biết thỏa thuận này là bước tiến lớn nhất hướng tới hòa bình khu vực trong 25 năm qua.
Là một phần của thỏa thuận, Israel sẽ dừng kế hoạch sáp nhập các phần đất mà người Palestine tuyên bố có chủ quyền để tạo dựng một nhà nước trong tương lai. Thay vào đó, họ sẽ "tập trung nỗ lực ngay lúc này vào việc mở rộng quan hệ với các nước khác trong thế giới Ả Rập và Hồi giáo".
Các phái đoàn của Israel và UAE sẽ ký các thỏa thuận song phương rộng rãi trong các cuộc họp dự kiến vào những tuần tới, về các lĩnh vực bao gồm từ thành lập cơ quan ngoại giao đến thúc đẩy du lịch.
"Việc mở ra mối quan hệ trực tiếp giữa hai trong số các xã hội năng động nhất Trung Đông và các nền kinh tế tiên tiến sẽ biến đổi khu vực bằng cách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tăng cường đổi mới công nghệ và thiết lập mối quan hệ giữa người với người gần gũi hơn", tuyên bố viết.
Ông Trump cho biết thỏa thuận này cũng sẽ cho phép người Hồi giáo từ khắp nơi trên thế giới đến thăm các di tích lịch sử quan trọng ở Israel.
Trong một cuộc họp báo tại Jerusalem, ông Netanyahu đánh giá cao thỏa thuận này là một kết quả thành công của chiến lược "hòa bình vượt lên vũ lực". Thủ tướng Israel đã tìm cách bình thường hóa quan hệ với nhiều quốc gia vùng Vịnh, đồng thời nêu lên những tiến bộ trong nỗ lực ngoại giao của ông với Bahrain và Oman.
Ông Netanyahu cũng cho biết thỏa thuận này bao gồm kế hoạch triển khai các chuyến bay thẳng giữa Tel Aviv và Abu Dhabi, cũng như đảm bảo đầu tư của UAE vào tiến trình phát triển vắc xin virus corona của Israel.
Có lẽ đã lường trước được sức ép từ cánh hữu ở Israel, ông Netanyahu khẳng định thỏa thuận chỉ dẫn đến việc tạm ngừng sáp nhập và kế hoạch của ông về áp dụng luật pháp Israel tại các khu vực ở Bờ Tây không thay đổi.
Thông báo này trên cũng là kết quả đột phá của nhiều năm nỗ lực chậm chạp, thường là bí mật, về việc xây dựng quan hệ giữa hai nước.
Nguồn cơn thúc đẩy
Thỏa thuận này được thúc đẩy một phần lớn bởi việc Israel và UAE cùng lo sợ về một đối thủ chung: Iran, nhưng cũng phần nào vì vấn đề của người Palestine đang mờ nhạt đi trong bối cảnh hoạt động của giới lãnh đạo Palestine ở Ramallah không hiệu quả và sự thất vọng lan rộng về thất bại liên tiếp của các nỗ lực hòa bình do Mỹ dẫn đầu.
Một nhà ngoại giao Hoa Kỳ nói với POLITICO rằng ở Mỹ, vấn đề này được giải quyết chỉ bởi một nhóm nhỏ, dẫn đầu bởi con rể Trump kiêm cố vấn cấp cao Jared Kushner và cấp phó của ông ấy là Đặc phái viên hòa bình Trung Đông Avi Berkowitz.
Nhà ngoại giao Mỹ trên nói: "Đó là tiền lệ. "Nếu một quốc gia vùng Vịnh có thể làm được, tại sao những quốc gia khác lại không? Nó mở ra cánh cửa tiềm năng cho một loạt sự cởi mở tương tự. "
Mặc dù nhà ngoại giao này cũng nhấn mạnh rằng không bao giờ đơn giản để dự đoán điều gì sẽ xảy ra ở Trung Đông, nhưng các quốc gia như Oman và Bahrain có thể đi theo sự dẫn dắt của UAE. Một quốc gia lớn như Saudi Arabia có thể mất nhiều thời gian hơn.
UAE cũng được phần nào được thúc đẩy bởi tình thế địa chính trị phân cực ở Trung Đông, nơi các quốc gia chia thành hai phe đối lập xoay quanh lập trường của họ đối với Israel: Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar là trục "kháng cự"; và Saudi Arabia, UAE và ở mức độ thấp hơn là Ai Cập trong phe ủng hộ Mỹ.
Nhưng trong khi mối quan hệ giữa Mỹ và các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập được tăng cường dưới thời Trump, các đảng viên Dân chủ đã chỉ trích gay gắt Saudi về vụ cây bút Jamal Khashoggi của Washington Post vị giết chết. Trong khi đó, thiệt hại dân sự của cuộc chiến giữa Saudi-UAE với các lực lượng thân Iran ở Yemen đã làm tổn hại đến vị thế của UAE với các nhà lập pháp quyền lực trong Quốc hội.
Jon Alterman, nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, người thường xuyên dẫn đầu các chuyến đi đến UAE, cho biết nỗ lực ngoại giao của UAE "được thúc đẩy mạnh mẽ bởi vụ sát hại Jamal Khashoggi, khiến UAE một lần nữa muốn tách biệt mình với Saudi".
Kirsten Fontenrose, một cựu quan chức trong Hội đồng An ninh Quốc gia của chính quyền Trump, người phụ trách vấn đề Trung Đông, thì cho biết người Israel và Emirate "đều muốn mang lại một chiến thắng trong chính sách đối ngoại cho Trump", đồng thời nói thêm, "Họ muốn tạo động lực cho ông ấy ngay bây giờ - để giúp đỡ trong cuộc bầu cử. "
Hai nước này đã có quan hệ khó khăn với chính quyền Obama, phần lớn là do Tổng thống Barack Obama theo đuổi thỏa thuận hạt nhân với Iran. Thay vào đó, họ gần gũi một cách bất thường với chính quyền Trump, nước đã từ bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran.
