Leo thang Nga - Mỹ trên không gian: Sứ mệnh quan trọng của ISS sắp kết thúc?

Nga dự định rút khỏi Trạm vũ trụ quốc tế (ISS) sau năm 2024, theo thông báo từ Yuri Borisov, người đứng đầu mới của cơ quan vũ trụ Nga, Roscosmos. Ông Borisov đã đưa ra thông điệp trên trong cuộc gặp với Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 26/7. Quan chức này cũng cho biết các nỗ lực trong tương lai sẽ hướng đến phát triển một trạm vũ trụ mới của Nga.

Các thỏa thuận hiện tại về ISS cho phép nó hoạt động đến năm 2024 và trạm này cần các mô-đun của Nga để ở trong quỹ đạo. Mỹ và các đối tác của họ đang tìm cách kéo dài hoạt động của ISS cho đến năm 2030. Thông báo của Nga, mặc dù không vi phạm bất kỳ thỏa thuận nào và cũng không đặt ra mối đe dọa ngay lập tức đối với hoạt động hàng ngày của ISS, nhưng đánh dấu đỉnh điểm của nhiều tháng căng thẳng chính trị liên quan đến trạm này.

Hơn 23 năm tồn tại, ISS đã là một minh chứng quan trọng về cách Nga và Mỹ có thể làm việc cùng nhau mặc dù từng là đối thủ của nhau. Sự hợp tác này đặc biệt có ý nghĩa khi mối quan hệ của hai nước ngày càng xấu đi trong những năm gần đây. Mặc dù vẫn chưa rõ liệu người Nga có làm theo thông báo này hay không, nhưng tín hiệu này đã gây thêm căng thẳng đáng kể cho hoạt động hợp tác quốc tế thành công nhất trong không gian từ trước đến nay. Liệu căng thẳng chính trị đã trở nên tồi tệ đến mức làm việc cùng nhau trong không gian cũng trở nên bất khả thi hay không.

Việc rút lui này sẽ diễn ra như thế nào?

Nga vận hành 6 trong số 17 mô-đun của ISS - bao gồm cả Zvezda, nơi có hệ thống động cơ chính. Động cơ này rất quan trọng đối với khả năng nằm trong quỹ đạo của trạm và cũng như cách nó di chuyển ra khỏi các mảnh vỡ không gian nguy hiểm. Theo các thỏa thuận về ISS, Nga giữ toàn quyền kiểm soát và thẩm quyền pháp lý đối với các mô-đun của mình.

Hiện tại vẫn chưa rõ việc rút lui của Nga sẽ diễn ra như thế nào. Thông báo của Nga chỉ nói đến "sau năm 2024". Ngoài ra, Nga không cho biết liệu họ có cho phép các đối tác ISS kiểm soát các mô-đun của Nga và tiếp tục vận hành trạm hay không hay liệu họ có yêu cầu đóng các mô-đun hoàn toàn hay không.

Do các mô-đun của Nga cần thiết để vận hành trạm, nên không chắc liệu trạm này có thể hoạt động nếu không có chúng hay không. Cũng không rõ liệu có thể tách các mô-đun của Nga khỏi phần còn lại của ISS hay không, vì toàn bộ trạm được thiết kế để kết nối với nhau.

Tùy thuộc vào cách thức và thời điểm Nga quyết định rút khỏi trạm, các nước đối tác sẽ phải đưa ra những lựa chọn khó khăn về việc tháo dỡ toàn bộ ISS hay tìm ra các giải pháp mới để duy trì trạm trên bầu trời.

Căng thẳng chính trị tiếp tục leo thang

Tuyên bố rút khỏi trạm lần này là sự kiện mới nhất trong một loạt các sự kiện liên quan đến ISS xảy ra kể từ khi căng thẳng Nga – Ukraine bùng nổ vào tháng Hai. Từ khi xung đột leo thang, Nga đã không còn tham gia vào các thí nghiệm chung với các quốc gia châu Âu trên ISS dù các hoạt động chính khác vẫn diễn ra bình thường, các phi hành gia trên ISS vẫn tiếp tục thực hiện hàng chục thí nghiệm mỗi ngày, cũng như thực hiện các chuyến du hành vũ trụ chung.

Hiện tại, quyết định rời đi của Nga sẽ không ảnh hưởng ngay đến hoạt động hàng ngày của ISS mà nó mang ý nghĩa chính trị nhiều hơn. Với rất ít thông tin công khai về ảnh hưởng của quyết định này tới việc sử dụng các mô-đun của Nga, trong ngắn hạn, có vẻ như những tác động lớn nhất sẽ là đối với các thí nghiệm khoa học chung.

Tại sao tuyên bố trên được đưa ra vào lúc này?

Hiện vẫn chưa rõ tại sao Nga lại đưa ra thông báo này. Ngay từ tháng 2 năm nay, Dmitry Rogozin, người đứng đầu Roscosmos lúc đó từng ám chỉ rằng việc Nga rời ISS có thể là một khả năng. Tuy nhiên, Rogozin gần đây đã phải rời cương vị NASA và Roscosmos đã thông báo hoán đổi vị trí cho ISS. Theo thỏa thuận này, một phi hành gia người Mỹ sẽ di chuyển lên trạm ISS trong con tàu Soyuz của Nga, trong khi một phi hành gia Nga sẽ di chuyển lên trong chuyến phóng SpaceX Dragon sắp tới. Những động thái thái này cho thấy rằng hai bên vẫn có thể tìm ra cách để làm việc cùng nhau trong không gian. Nhưng có vẻ như những ấn tượng đó giờ không còn chính xác.

Thông báo trên của phía Nga cũng được đưa ra trong bối cảnh Moscow đang xem xét phát triển thêm các trạm mới ngoài ISS. NASA hiện đang trong giai đoạn phát triển đầu tiên một trạm vũ trụ thương mại để thay thế cho ISS. Mặc dù việc tăng tốc phát triển trạm vũ trụ mới này sẽ rất khó khăn, nhưng nó báo hiệu rằng ISS đang gần kết thúc vòng đời hoạt động hiệu quả và đầy cảm hứng của nó, cũng như mở ra tương lai phát triển mới của nhiều trạm khác trên vũ trụ.