Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân: Kịch bản Iran ra đòn quân sự đa diện?

Tổng thống Donald Trump dự kiến sẽ rút Mỹ ra khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran vào ngày 12/5. Tehran đã ký Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) – hay còn gọi là thỏa thuận hạt nhân lịch sử - với Trung Quốc, Pháp, Đức, Nga, Anh và Mỹ vào năm 2015.

Iran đồng ý hạn chế chương trình hạt nhân để đổi lấy việc dỡ bỏ một số biện pháp trừng phạt. Nhưng sự rút lui của Hoa Kỳ có lẽ sẽ nhấn chìm thỏa thuận này. Nếu điều đó xảy ra, Iran có thể đáp trả bằng cách tấn công lợi ích của Washington và các đồng minh của nước này ở Trung Đông.

Dưới đây là một số tình huống có thể xảy ra:

Iraq

Khi Nhà nước Hồi giáo (IS) kiểm soát phần lớn Iraq trong năm 2014, Iran đã nhanh chóng bày tỏ lập trường ủng hộ chính quyền Baghdad. Iran đã hỗ trợ và huấn luyện hàng ngàn chiến binh Shi'ite ở Iraq. Các lực lượng cơ động phổ biến này (PMF) cũng là một lực lượng chính trị quan trọng.

Nếu JCPOA sụp đổ, Iran có thể khuyến khích các lực lượng PMF tăng cường sức ép lên chính quyền Iraq đẩy lực lượng Mỹ ra khỏi nước này. Đồng thời có thể sử dụng cả hành động quân sự để chống lại các lực lượng Mỹ.

Đây có thể là các cuộc tấn công bằng bom, vữa và bên lề đường không liên kết trực tiếp đến một dân quân Shi'ite cụ thể, điều này sẽ cho phép Iran phủ nhận nó đã thay đổi vị trí tránh xung đột trực tiếp với các lực lượng Hoa Kỳ tại Iraq.

Syria

Iran và các đồng minh bán quân sự như Hezbollah tại Lebanon đã tham gia vào cuộc chiến của Syria từ năm 2012. Iran đã trang bị và đào tạo hàng ngàn chiến binh bán quân sự Shi'ite để hỗ trợ cho chính phủ Syria. Israel nói rằng Iran đã tuyển dụng ít nhất 80.000 chiến binh Shi'ite.

Sự hiện diện của Iran tại Syria lần đầu tiên đã đẩy Tehran vào cuộc xung đột trực tiếp với Israel, với một loạt các vụ đối đầu nghiêm trọng trong những tháng gần đây. Các quan chức Israel nói rằng họ sẽ không bao giờ để Tehran hay Hezbollah thiết lập một sự hiện diện quân sự vĩnh viễn ở nước láng giềng Syria.

Iran đang sở hữu một trong những kho tên lửa mạnh nhất Trung Đông.

Nếu JCPOA sụp đổ, Iran sẽ có ít động lực để ngăn chặn các đồng minh dân quân Shi'ite của họ ở Syria thực hiện các cuộc tấn công chống lại Israel.

Iran và các lực lượng mà họ kiểm soát ở Syria cũng có thể gây rắc rối cho khoảng 2.000 lính Mỹ được triển khai ở miền bắc và miền đông Syria – nhằm hỗ trợ các chiến binh do người Kurd lãnh đạo.

Cố vấn hàng đầu của nhà lãnh đạo tối cao Iran vào tháng Tư cho biết, ông hy vọng Syria và các đồng minh của nó sẽ đưa quân đội Mỹ ra khỏi miền đông Syria.

Lebanon

Năm 2006, Hezbollah đã nổ ra cuộc chiến với Israel trong một cuộc chiến kéo dài 34 ngày. Theo các quan chức Israel và Mỹ, Iran hiện đang giúp Hezbollah xây dựng các nhà máy sản xuất tên lửa dẫn đường chính xác hoặc tái trang bị tên lửa tầm xa với hệ thống dẫn đường chính xác.

Lực lượng Israel đã liên tục tấn công Hezbollah ở Syria, nơi nhóm này đang dẫn đầu nhiều đồng minh dân quân Shi'ite của Iran. “Khẩu chiến” giữa Israel và Iran đã tăng lên trong những tuần gần đây. Bất chấp Hezbollah và Israel nói rằng họ không quan tâm đến xung đột, căng thẳng có thể dễ dàng dấy lên thành một cuộc chiến tranh khác tại Lebanon.

Hezbollah cho biết năm ngoái rằng, bất kỳ cuộc chiến tranh nào do Israel dấy lên chống lại Syria và Lebanon có thể sẽ lan rộng thành một cuộc xung đột với hàng ngàn tay súng tham gia từ các nước bao gồm Iran và Iraq. Hezbollah chỉ ra rằng họ có thể huy động lực lượng dân quân Shi'ite từ khắp nơi đến Lebanon để hỗ trợ.

Hezbollah cũng là một lực lượng chính trị lớn ở Lebanon, và có thể củng cố vị thế của mình trong cuộc bầu cử vào ngày 6/5. Hiện tại, Hezbollah đang bắt tay điều hành đất nước với các đối thủ chính trị của mình, đặc biệt là Thủ tướng Saad al-Hariri, người được phương Tây ủng hộ.

Nhưng nếu thỏa thuận hạt nhân sụp đổ, Iran có thể gây áp lực cho Hezbollah cô lập các đối thủ - điều một chuyên gia tin rằng có thể làm mất ổn định Lebanon.

"Hezbollah trên thực tế đang kiểm soát chính trị Lebanon", Hilal Khashan, giáo sư nghiên cứu chính trị tại Đại học Mỹ ở Beirut cho biết. "Nếu họ làm điều đó (Hezbollah cô lập các đối thủ), điều này sẽ là căng thẳng thực sự."

Yemen

Iran chưa bao giờ thừa nhận sự tham gia quân sự trực tiếp tại Yemen. Nhưng các quan chức Mỹ và Saudi luôn cáo buộc rằng Tehran đang vũ trang cho lực lượng nổi dậy Houthi tại Yemen nhiều tên lửa và vũ khí. Houthis đã bắn tên lửa nhắm tới Riyadh và các cơ sở dầu mỏ của Saudi, nói rằng để đáp trả các cuộc không kích do liên minh được Saudi dẫn đầu nhằm vào Yemen.

Iran và Saudi Arabia lâu nay luôn là hai nhân vật chính trong một cuộc đấu tranh quyền lực khu vực. Nếu JCPOA sụp đổ, Iran có thể tăng cường hỗ trợ cho Houthis – điều khiến Saudi Arabia và các nước vùng Vịnh như các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất gia tăng hành động quân sự tại khu vực.

"Tôi không phủ nhận sự ủng hộ của Iran đối với người Houthis," Khashan nói.

Thỏa thuận hạt nhân Iran

Iran cũng có nhiều lựa chọn liên quan trực tiếp đến chương trình hạt nhân của nước này. Các quan chức Iran đã nói rằng một lựa chọn mà họ đang xem xét là rút hoàn toàn khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí (NPT)-  một thỏa thuận được xây dựng nhằm ngăn chặn sự lan rộng của vũ khí hạt nhân. Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei nói rằng đất nước của ông không muốn phát triển vũ khí hạt nhân. Nhưng nếu Iran rút khỏi NPT, điều này sẽ gióng lên hồi chuông báo động trên toàn cầu.

"Tất nhiên động thái này sẽ là một con đường tai hại đối với Cộng hòa Hồi giáo (Iran), vì họ sẽ tự bị cô lập", Ali Alfoneh, một thành viên cao cấp của Hội đồng Đại Tây Dương cho biết.

Ngay cả khi Iran không rút khỏi NPT, họ đã chỉ ra rằng họ có thể sẽ tăng cường làm giàu urani – loại nguyên liệu bị hạn chế nghiêm ngặt vì lo ngại rằng nó có thể được sử dụng để sản xuất bom nguyên tử. Theo JCPOA, mức độ làm giàu urani của Iran phải duy trì ở mức khoảng 3,6%. Iran đã ngừng sản xuất uranium làm giàu 20% và từ bỏ phần lớn kho dự trữ của mình như một phần cam kết trong thỏa thuận năm 2015.

Tuần này, người đứng đầu Cơ quan năng lượng nguyên tử của Iran, Ali Akbar Salehi, cho biết Iran có thể làm giàu uranium lên mức cao hơn so với trước khi JCPOA được kí kết.

Các nhà phân tích cho rằng hành động của Iran có thể phụ thuộc vào mức độ mà các bên khác kí kết JCPOA phản đối việc rút lui của Mỹ.

Điều này bao gồm: mức độ Pháp, Đức và Anh nhấn mạnh các công ty của họ có thể tiếp tục hợp tác với Iran theo một thỏa thuận quốc tế được Hội đồng Bảo an LHQ nhất trí phê chuẩn; mức độ hỗ trợ ngoại giao của Nga cho Iran và việc Trung Quốc thể hiện mong muốn của họ ra sao đối với việc đưa Iran tham gia vào Sáng kiến Vành đai và con đường của nước này.

Sẽ có một cuộc phép thử về ý chí nếu chính quyền Trump khôi phục các biện pháp trừng phạt Iran và đe dọa những kẻ vi phạm bằng việc không cho tiếp cận hệ thống ngân hàng của Hoa Kỳ.