Phi Mỹ hóa và Afghanistan hóa chiến tranh

(Toquoc)-Tổng thống Obama vừa quyết định tăng quân để tiến tới rút quân, trọng điểm là tiêu diệt al-Qaeda và tránh cho nước Mỹ bị sa lầy trên chiến trường Afghanistan, thay đổi chiến lược và chiến thuật.

Sau gần một năm cân nhắc, tối ngày 1/12, tại Học viện Quân sự Mỹ ở West Point (New York), Tổng thống Mỹ Barack Obama đã công bố chiến lược mới ở Afghanítan, được gọi là "chiến lược tăng tốc". Tổng thống Mỹ thông báo quyết định trong vòng 6 tháng, bắt đầu từ Lễ Giáng sinh năm nay sẽ điều động thêm 30.000 quân tới chiến trường Afghanistan nhằm “giành quyền chủ động”, loại bỏ mối đe dọa từ phiến quân Taliban và mạng lưới khủng bố al-Qaeda tại những nơi ẩn náu dọc biên giới Afghanistan-Pakistan, để có thể cho phép rút lực lượng Mỹ khỏi Afghanistan “một cách có trách nhiệm”. Tổng thống Obama trấn an người Mỹ rằng nước Mỹ sẽ không bị sa lầy ở Afghanistan; khẳng định sau 18 tháng, vào tháng 7/2011, Mỹ sẽ bắt đầu rút quân về nước. Tổng thống Mỹ cũng kêu gọi các nước đồng minh NATO gửi thêm 10.000 quân tới chiến trường. Hiện có khoảng 68.000 binh sĩ Mỹ ở Afghanistan, cùng với hơn 42.000 binh sĩ của 43 quốc gia Liên quân.

Liệu Mỹ có tránh khỏi sa lầy trên một chiến trường cổ xưa?

Chuyển giao trách nhiệm

Tổng thống Mỹ cho rằng, việc tăng quân sẽ giúp đẩy nhanh việc xây dựng năng lực của phía Afghanistan, “thúc đẩy việc bàn giao trách nhiệm cho lực lượng Afghanistan”. Lực lượng Mỹ sẽ tiếp tục cố vấn và giúp đỡ lực lượng Afghanistan, nhưng người Afghanistan cuối cùng sẽ “gánh chịu trách nhiệm đối với đất nước họ”.

Các chính quyền Kabul và Pakistan đón nhận tuyên bố chính sách mới của Mỹ một cách thận trọng. Mối lo ngại lớn nhất là thời điểm bắt đầu rút quân đã được xác định, tạo ra cảm giác sẽ bị Mỹ bỏ rơi. Lực lượng an ninh của Kabul hiện nay khá mỏng, gồm có 93.000 quân và khoảng 93.000 cảnh sát trong 35 triệu dân. Với dân số ít hơn, Iraq có lực lượng an ninh lên tới 600.000 người. Các tư  lệnh chiến trường của Mỹ dự tính nhanh chóng tăng lực lượng quân sự của Afghanistan lên 240.000 quân và 160.000 cảnh sát.

Trong phát biểu tối 1/12, Tổng thống Obama cho biết kế hoạch mới ưu tiên xây dựng năng lực cho xã hội dân sự nước Trung Á này. Nhưng ông Obama nhấn mạnh viện trợ của Mỹ sẽ dựa trên cơ sở kết quả cụ thể và thời kỳ Mỹ chi tiền vô tội vạ đã chấm dứt. Chính quyền Obama sẽ làm việc với các bộ cũng như giới lãnh đạo địa phương nhằm “chống tham nhũng và phục vụ nhân dân” Afghanistan, đồng thời áp dụng chiến lược tái thiết để giúp khôi phục khu vực nông nghiệp của Afghanistan.

Tổng thống Obama nhấn mạnh, thành công ở Afghanistan liên quan chặt chẽ đến quan hệ đối tác Mỹ-Pakistan. Mỹ dự định tăng cường sức mạnh cho Pakistan để tấn công các nhóm cực đoan và quả quyết sẽ không để cho al-Qaeda có những nơi ẩn náu an toàn trên lãnh thổ Pakistan. Tổng thống Mỹ cũng cam kết “Mỹ sẽ tiếp tục ủng hộ mạnh mẽ an ninh và thịnh vượng lâu dài của Pakistan, sau khi chiến tranh kết thúc”.

Tuyên bố 1/12 tỏ ra là một chiến lược toàn diện. Việc tăng quân là nội dung quan trọng nhất, bên cạnh việc phối hợp chiến trường với Pakistan, tăng hỗ trợ tài chính và các nỗ lực dân sự. Nhà Trắng còn cho biết một yếu tố quan trọng trong chiến lược chính trị của Mỹ là ủng hộ các nỗ lực do người Afghanistan lãnh đạo để tái hòa nhập các thành viên Taliban phản đối al-Qaeda, hạ vũ khí và tham gia tiến trình chính trị của đất nước.

Ông Obama đã kêu gọi người Mỹ tiếp tục sự đoàn kết quốc gia. Nhưng những điều chỉnh chính sách Afghanistan và cam kết bắt đầu rút quân từ tháng 7/2011 chưa đủ thuyết phục những người trong đảng Dân chủ ủng hộ tổng thống. Các nhà lãnh đạo Quốc hội thuộc đảng Dân chủ chưa lên tiếng ủng hộ, trong khi những người Cộng hòa thì hoài nghi. Dư luận Mỹ cho rằng chiến lược dựa trên một chi phí thấp do Tổng thống Bush đưa ra đã thất bại. Nhưng chiến lược chính trị-quân sự của Tổng thống Obama mang tính rủi ro cao.

Tư lệnh Mỹ tại Afghanistan, tướng Mcchrystal thị sát chiến trường trọng điểm tại tỉnh Helmand, nơi sẽ tập trung phần lớn lực lượng bổ sung được Tổng thống Obama tuyên bố mới đây

Chính phủ Nhật Bản, Pháp và NATO hoan nghênh chiến lược quân sự mới của Mỹ. Tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen hy vọng Liên quân sẽ  tăng thêm ít nhất 5.000 binh sĩ tới chiến trường.

Ngày 28/11, Thủ tướng Anh Gordon Brown cho biết một hội nghị quốc tế về Afghanistan sẽ được tổ chức tại Anh vào tháng 1/2010 và chính phủ Anh sẽ đưa ra lộ trình chuyển giao trách nhiệm đảm bảo an ninh cho chính quyền Afghanistan: Trong vòng 3 tháng, phải nêu rõ số lượng quân được cử đến huấn luyện tại tỉnh Helmand; trong vòng 6 tháng,  đề ra những kế hoạch cụ thể cho việc đào tạo cảnh sát; trong vòng 9 tháng, Tổng thống Karzai phải chỉ định hầu hết 400 thống đốc cấp tỉnh và huyện tại các địa phương; đến cuối 2010, lực lượng an ninh Afghanistan sẽ đóng vai trò chính trong việc đảm bảo an ninh tại 5 trong số 34 tỉnh của nước này. Các quan chức Anh đang thúc chính quyền Kabul tiến hành đàm phán hòa bình với một số thủ lĩnh Taliban như một phần của chiến lược rút quân.

Tiếp tục gánh nặng chiến tranh

Phát ngôn viên Taliban nói với phóng viên AFP từ một địa điểm không xác định: Hy vọng kiểm soát Afghanistan của Mỹ bằng những biện pháp quân sự sẽ không kết quả. "Ông Obama sẽ thấy nhiều quan tài trở về Mỹ từ Afghanistan”.

Nước Mỹ vẫn phải gồng mình chịu đựng hai cuộc phiêu lưu quân sự do Tổng thống Bush phát động. Không chỉ Barack Obama bị bạc tóc chỉ sau một năm vào Nhà Trắng. Có lẽ bất kỳ tổng thống thứ 44 nào của nước này đều bạc tóc khi phải giải quyết cuộc “khủng hoảng kép”. Nguồn thu ngân sách năm 2009 xuống mức kỷ lục 2.105 tỷ USD, trong khi chi ngân sách lên tới 3.522 tỷ USD (tăng 18,2% so với năm tài chính trước); con số nợ của chính phủ liên bang sẽ từ 5.800 tỷ USD của năm 2008 tăng lên thành 14.300 tỷ USD của năm 2019, tức là từ 41% GDP tăng lên thành 68% GDP, mức cao nhất kể từ năm 1942. Tháng 10/2009, tỷ lệ thất nghiệp cao nhất trong vòng 26 năm (10,2% người ở độ tuổi lao động), với khoảng 9 triệu người hiện đang nhận trợ cấp thất nghiệp.

Ba năm sau, tổng thống Mỹ có thể tuyên bố mục tiêu chiến tranh đã hoàn thành và triệt thoái lực lượng Mỹ khỏi Afghanistan

Việc các nước phương Tây không còn hào hứng với cuộc chiến khiến cho gánh nặng ngày càng đè nặng lên vai nước Mỹ. 2/3 trong tổng số gần 150.000 quân có khả năng được triển khai là người Mỹ. Chi phí cho hai cuộc chiến tranh của Mỹ đã leo lên khoảng 3.000 tỉ USD, trong đó có 684 tỉ USD cho các chiến dịch trực tiếp ở Iraq, 223 tỉ USD ở Afghanistan. Chi phí này sẽ tăng thêm 338 tỉ USD nữa trong năm nay khi Mỹ gửi thêm 30.000 quân đến Afghanistan (với mỗi binh lính bổ sung, Mỹ sẽ tiêu tốn 1 triệu USD/năm). Trong khi đó tinh thần binh sỹ Mỹ trên chiến trường sa sút. Tỷ lệ binh lính có vấn đề về tâm lý là 21,4% trong năm 2009, so với 10,4% trong năm 2005. Binh sỹ ở đợt luân chuyển thứ ba hoặc thứ tư bị suy nhược tinh thần và có nhiều vấn đề về tâm lý hơn những binh sỹ ít bị luân chuyển. Số binh sỹ bị trục trặc trong hôn nhân ngày một gia tăng.

Với các quyết định đưa ra ngày 1/12, cuộc chiến tranh của ông Bush đã thành cuộc chiến tranh của ông Obama. Tăng 30.000 quân là một quyết định dũng cảm, nhưng muộn màng. Thành công của chiến lược mới phụ thuộc vào nhiều yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của chính quyền Mỹ. “Phi Mỹ hóa” cuộc chiến tranh Afghanistan dù sao cũng có thể làm được, nhưng “Afghanistan hóa” cuộc chiến tranh thì không mấy dễ dàng. Bởi lẽ chính quyền Afghanistan quá yếu kém và tham nhũng từ trên xuống dưới.

Tăng quân đồng thời với cam kết bắt đầu rút quân sau 18 tháng theo từng giai là nhằm giảm sức ép nội bộ Mỹ và tăng sức ép đối với chính quyền Kabul phải cải tổ chính quyền. Với một sứ mệnh có giới hạn, trọng tâm của chiến lược mới là tiêu diệt tối đa lực lượng khủng bố al-Qaeda trên chiến trường liên kết AfPak, dẫn tới điều chỉnh chiến lược chiến tranh và  các cách thức tiến hành chiến tranh, chính quyền Obama sẽ rút dần quân, tránh sa lầy thêm nữa và sẽ để Afghanistan cho số phận chìm nổi của nó. Với tính toán đường đi nước bước như vậy, ông Obama đang đi  một nước cờ để tránh bị "chiếu tướng" trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11/2012./.