Qatar hồi sinh di sản ngọc trai truyền thống theo năm tháng

Trước khi Qatar lần đầu tiên tìm được "vàng đen" là khí đốt vào năm 1939, cuộc sống của người dân ở vùng Vịnh đã xoay quanh những viên ngọc trai. Những viên ngọc óng ánh của vùng đất này đã định hình văn hóa, chính trị, quan hệ khu vực và vận may của người dân nơi đây trong hơn 7.000 năm.

Ngọc trai vùng Vịnh từ lâu đã đặc biệt thu hút giới quý tộc và tầng lớp trung lưu mới nổi ở châu Âu và Mỹ. Tuy nhiên, nửa thế kỷ sau, mọi chuyện đã gần như kết thúc. Lần đầu tiên sau rất nhiều năm, không một chiếc thuyền chở ngọc trai nào rời cảng Doha, và những con tàu lớn từng là hạm đội đáng kể nằm mục nát trên bờ biển. Thay thế vào đó là sự xuất hiện của khí đốt và mang lại thịnh vượng cho Qatar – cũng là lúc dẫn đến sự sụp đổ nhanh chóng và tàn khốc của ngành công nghiệp khai thác ngọc trai vùng Vịnh.

Tuy nhiên, sự tồn tại của ngọc trai Qatar vẫn tồn tại trong những tác phẩm nghệ thuật công cộng. Đáng chú ý phải kể đến Đài tưởng niệm Ngọc trai ở lối vào Cảng Dhow của Doha mô phỏng con hàu khổng lồ ngậm ngọc trai đến kiến trúc hiện đại của The Pearl-Qatar, một khu dân cư và lối sống hào nhoáng được xây dựng trên một chiếc giường ngọc trai trước đây. Những du khách tinh ý sẽ chú ý đến những viên ngọc trai nổi bật khắp các ga tàu điện ngầm của Doha và chắc chắn có thể mua sắm những viên ngọc trai vùng Vịnh quý hiếm đắt đỏ tại cửa hàng The Old Pearl Diver ở Souq Waqif (Doha) do Saad Ismail Al Jassem, một cụ ông 80 tuổi quản lý – được biết đến là một trong những thợ lặn ngọc trai thương mại cuối cùng ở Qatar.

Truyền thống nghề lặn tìm ngọc trai

Và trong khi hoạt động lặn tìm ngọc trai thương mại vẫn chưa thể trở lại thời kỳ phục hưng ở Qatar như ở Bahrain và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, quốc gia này vẫn tiếp tục hồi sinh nghề lặn tìm ngọc trai trong các lễ hội hàng năm bao gồm Lễ hội Senyar và Đua thuyền buồm truyền thống Katara. Lễ hội tổ chức chương trình trưng bày hàng hải và các hoạt động truyền thống.

Bên cạnh đó, Bảo tàng quốc gia Doha của Qatar, được biết đến qua bộ phim hấp dẫn "Nafas" (Breathe) của đạo diễn Mira Nair từng mô tả quá trình khó khăn trong việc chế tạo ngọc trai. Ở phía tây bắc Qatar, một khu trưng bày ngọc trai nhỏ tại Pháo đài Al Zubarah, nằm trên tàn tích của một cảng ngọc trai trước đây, cũng mang đến một hương vị hấp dẫn khác về cuộc sống trong các cộng đồng khai thác ngọc trai ven biển của Qatar.

Trong khi các thương nhân ngọc trai giàu có nhất - kiểm soát các đội tàu lặn tìm ngọc trai- thường tích lũy được khối tài sản lớn từ việc buôn bán thì cuộc sống của ghasa (thợ lặn ngọc trai) thường khá nghiệt ngã khi phải dành hơn 4 tháng lênh đênh trên biển vào mùa hè", Robert Carter, Chuyên gia khảo cổ học cao cấp tại Bảo tàng Qatar và là tác giả của "Biển ngọc trai: Ả Rập, Ba Tư và ngành công nghiệp đã định hình vùng Vịnh" mô tả.

Chuyên gia Carter giải thích rằng những thợ lặn tìm ngọc trai không có gì để ăn ngoại trừ cơm, cá và một chút bánh mì. Ông Carter cũng ghi nhận qua lời kể của những người thợ lặn, họ thường phải thực hiện 50-60 lần lặn mỗi ngày, bị cá đuối đốt và bị cá mập ăn thịt.

Khi những thợ lặn – bị đè nặng bởi tảng đá – đã thu được khoảng 20 con hàu, họ kéo dây bằng máy kéo lên mặt nước. Bất kỳ viên ngọc trai nào được tìm thấy trong động vật thân mềm đều được phân loại và cất giữ trong khi những viên ngọc trai đã mở sẽ đưa trở lại biển. Lợi nhuận được chia sẻ giữa các thủy thủ đoàn, vì vậy việc đánh cắp một viên ngọc trai đồng nghĩa với việc phá vỡ một mối quan hệ tin cậy to lớn. Dù sao thì một ngày trả lương xứng đáng cũng không bao giờ được đảm bảo, với những mùa săn tìm ngọc trai mờ nhạt thường khiến những người thợ lặn, người lái tàu và thậm chí cả thuyền trưởng thuyền buồm không đủ sức để hỗ trợ tài chính cho gia đình.

Ngành công nghiệp ngọc trai trong lịch sử ở Qatar đã trải qua quá trình lao động vất vả. Vào thời kỳ đỉnh cao, người ta ước tính rằng một phần đáng kể thợ lặn ngọc trai từng bị bắt làm nô lệ. Những liên kết bí ẩn hơn về quá khứ ngọc trai của Qatar liên quan đến di tích sa mạc của vùng đất này. Gần những bãi biển màu ngọc lam thơ mộng của Fuwairit - một trong nhiều khu định cư khai thác ngọc trai bị bỏ hoang ở phía bắc Qatar xa xôi, những tác phẩm chạm khắc trên đá được cho là có tuổi đời lên tới 250 năm. Nhịp chuyển động của cát trên sa mạc tiết lộ thêm về manh mối lịch sử ngọc trai của Qatar, trong đó có phát hiện ra một hạt ngọc trai có từ thời kỳ đồ đá - được cho là viên ngọc trai lâu đời nhất được phát hiện ở Qatar.

Theo ông Carter, Qatar sẽ còn khả năng có nhiều kho báu nữa đang chờ được khám phá. Những phát hiện gần đây một lần nữa cho thấy rằng ngành công nghiệp khai thác ngọc trai sẽ đóng một vai trò quan trọng hơn so với nhiều câu chuyện khác mà Qatar thường nhắc đến./.