Sự đối lập hiện nay giữa Nga và Mỹ không thể so sánh chính xác với đối đầu chiến tranh lạnh. Nhưng cuộc khủng hoảng Gruzia đã mở ra một thời kỳ băng giá mới cho quan hệ Nga - Mỹ/NATO/EU.
Sự đối lập hiện nay giữa Nga và Mỹ không thể so sánh chính xác với đối đầu chiến tranh lạnh. Nhưng cuộc khủng hoảng Gruzia đã mở ra một thời kỳ băng giá mới cho quan hệ Nga - Mỹ/NATO/EU.
Thế giới sẽ còn bình luận nhiều về cuộc chiến tranh 5 ngày, diễn ra do những sai lầm chính trị nghiêm trọng của Tổng thống Gruzia Saakashvili, người đã quyết định tấn công quân sự vào nước cộng hòa tự xưng Nam Ossetia. Ở thời điểm này, nước Mỹ đang bận rộn với việc chuẩn bị bầu cử tổng thống, chìm trong cuộc khủng hoảng kinh tế do vỡ nợ tín dụng và giá dầu tăng cao vút, đang bị sa lầy vào các cuộc chiến tranh tại Iraq và Afghanistan. Trong khi đó, Nga đang ngày càng mạnh và tự tin trong việc giải quyết các vấn đề quốc tế liên quan.
Không có chiến tranh Lạnh, nhưng quan hệ rất giá lạnh
Phản ứng trước cuộc tấn công quân sự của Gruzia, Nga phản kích quân sự trong một cuộc chiến tranh cường độ thấp và có trọng điểm.
Mỹ đã ra nhiều tuyên bố phản đối ngày càng gay gắt hành động quân sự của Gruzia và lên dây cót tinh thần cho chính quyền thân Mỹ tại Tbilisi. Nhưng Mỹ loại trừ việc dùng lực lượng quân sự của mình tại nước ngoại Kavkaz này.
Đúng là sự đối lập hiện nay giữa Nga và Mỹ không thể so sánh chính xác với sự đối đầu giữa hai khối tư tưởng đối lập sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Nhưng cuộc khủng hoảng Gruzia đã đặt một dấu lặng trong quan hệ Nga - Mỹ. Moscow đã đưa ra lựa chọn đầy tự tin cho sự trở lại của mình trên trường quốc tế và bảo vệ các lợi ích năng lượng của mình trong chu vi gần.
“Quan hệ tốt đẹp Nga – Mỹ giờ đã là dĩ vãng”, tờ Kommersant viết. Còn tờ Gazeta khẳng định: “Thế giới sẽ phải kiêng dè sự trở lại của Nga: trên trường quốc tế, Nga không kém phần quan trọng so với Liên hiệp quốc hay NATO, họ có khả năng tự đáp ứng, để tạo ra công lý như thế giới đã tạo ra công lý ở Kosovo”. Theo Izvestia, “phương Tây có thói quen là họ có thể làm mọi thứ trong khi người khác không có quyền. Nhưng bằng hành động của mình, Nga đã chứng tỏ Nga không có ý định chơi theo luật đó”.
Thế giới đã thay đổi, trở nên đa cực với các cường quốc toàn cầu đang tăng lên, như Trung Quốc và Ấn Độ, làm cho việc quay trở lại chiến tranh lạnh là điều không thể xảy ra. Tuy nhiên, châu Âu và Mỹ ngày càng tin tưởng rằng sự trở lại của nước Nga đồng nghĩa với khả năng vẽ lại bản đồ châu Âu, với việc châu Âu và Mỹ từ bỏ những nỗ lực hợp nhất các nước cộng hòa Xô Viết cũ như Ukraine và Gruzia vào quỹ đạo của phương Tây, trong khi chiến đấu với Nga để duy trì các nước Đông Âu như Ba Lan, các nước Baltic và giành giật các nguồn dầu khí ở Trung Á.
Xung đột ở Nam Ossetia không đơn giản là một cuộc tranh chấp dân tộc nhỏ bé mang tính cục bộ. Cuộc chiến tranh này không chỉ làm Kavkaz mất ổn định hơn mà còn làm xấu đi quan hệ vốn có nhiều căng thẳng giữa Nga, châu Âu và Mỹ. Hoạt động quân sự của Nga đã mở đầu cho một thời kỳ căng thẳng chưa từng thấy giữa Moscow và Washington trong thời kỳ hậu chiến tranh lạnh.
Phương Tây trước những lựa chọn khó khăn
Các nước phương Tây không thể công khai kêu gọi Gruzia nhượng bộ trước áp lực của Nga, cũng không thể tác động đến Nga, nước sẽ nhắc nhỏ họ về tiền lệ Kosovo. Hơn nữa, châu Âu phụ thuộc vào nguồn năng lượng do phía Nga cung cấp nên không thể lên án Moscow mạnh mẽ.
Xung đột ở Gruzia cho thấy Mỹ vẫn cần đến Nga. Mặt dù Mỹ coi Gruzia là đồng minh thân cận nhất trong số các nước Xô Viết cũ, nhưng Washington quá cần đến Nga trong các vấn đề lớn như Iran, để có thể mạo hiểm tất cả mà đứng ra bảo vệ Gruzia. Trên thực tế, các quan chức ngoại giao Mỹ ngay từ hôm 10/8 đã đánh tiếng rõ ràng rằng Mỹ sẽ không can thiệp quân sự.
Tổng thống Nga Medvedev đã ra lệnh trả đũa bằng quân sự nhưng lực lượng Nga không được vượt qua vùng an ninh để tiến vào trung tâm lãnh thổ Gruzia một centimet nào. Bằng cách này, ông Medvedev khẳng định rằng Nga đã hoàn thành một nhiệm vụ lịch sử ở vùng Kavkaz trong vai trò là người đảm bảo an ninh.
Trước thất bại của Gruzia, lãnh đạo các nước láng giềng của Nga như Ukraine, các nước vùng Kavkaz hay Trung Á, sẽ buộc phải suy tính liệu cái giá phải trả cho tự do và độc lập có quá cao không.
Về phía Nga, sự trả đũa Gruzia không phải không kéo theo những nguy cơ thực sự. Đó không chỉ là một sự cô lập toàn cầu từ các nền dân chủ phương Tây, mà còn là nguồn cơn gây sự phản ứng mạnh từ các nước láng giềng của Nga; mở ra khả năng về những cơn ác mộng quân sự triền miên xung quanh biên giới của họ.
Trên thực tế, Ngoại trưởng các nước giàu có nhất thế giới đã tổ chức một hội nghị khẩn cấp, nhưng loại Bộ trưởng Ngoại giao Nga ra khỏi hội nghị này bằng cách giới hạn nhóm xuống còn G7 thay vì G8.
Ngoài ra, việc Mỹ và Ba Lan bất ngờ tiến tới thoả thuận triển khai một phần lá chắn tên lửa toàn cầu của Mỹ trên lãnh thổ Ba Lan, hôm 14/8, sau 18 tháng đàm phán với nhiều tính toán mặc cả, là một bằng chứng khác cho thấy quan hệ Nga - Mỹ đang lao vào thời kỳ băng giá và đối đầu mới. Đồng thời, cũng thể hiện quyết tâm của những nước đồng minh cũ của Liên Xô ở khu vực trung và đông Âu đặt mình dứt khoát vào “lá chắn” bảo vệ của Mỹ/NATO.
Mỹ đặc biệt tức giận trước những gì đang xảy ra. Đó là một thất bại nữa của George Bush. Có thể thấy, giữa Nga và Mỹ sẽ không có một cuộc đối thoại xây dựng trước khi chính quyền hiện nay hết nhiệm kỳ.
Về phần mình, Ủy ban châu Âu được phép đàm phán với Nga về hiệp định khung mới, thế nhưng bầu không khí hiện nay không hề tạo điều kiện cho sự hiểu biết lẫn nhau. Có thể đoán định, hiệp định mới sẽ bị gác lại vô thời hạn.
Tuy nhiên, sự hợp tác chiến lược là không thể tránh khỏi trong triển vọng dài hạn. Khác với giai đoạn chiến tranh lạnh, sự đối đầu giữa Moscow và phương Tây chỉ là một phần nhỏ của nền chính trị toàn cầu. Cuộc tranh cãi giữa châu Âu và Nga về những vùng lãnh thổ không có nhiều ý nghĩa từ góc độ toàn cầu sẽ không ảnh hưởng đến quá trình phát triển của những nước đang ngày càng có vai trò chiến lược trên cán cân lực lượng toàn cầu như Trung Quốc và Ấn Độ. Sự phát triển ở phần đó của thế giới sẽ góp phần xác định các xu hướng phát triển diễn ra trong không gian châu Âu - Đại Tây Dương.
Điều chưa rõ là Mỹ và các đồng minh chủ chốt phương Tây làm cách nào để một mặt duy trì chính sách cứng rắn, làm lạnh giá quan hệ với Nga, mặt khác tiếp tục hợp tác với Nga trên những vấn đề nóng trong chương trình nghị sự quốc tế. Ngoại trưởng Nga Lavrov đã nhắc nhở Mỹ về việc phải lựa chọn giữa Moscow và Tbilisi khi đứng trước những vấn đề quốc tế quan trọng đòi hỏi sự phối hợp của Nga./.
Bạch Dương
