Từ ngôi nhà 48 Hàng Ngang tới bản Tuyên ngôn Độc lập nổi tiếng của Việt Nam

Căn nhà của nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô

Ngôi nhà 48 Hàng Ngang xưa thuộc phường Diên Hưng, tổng Hữu Túc, sau đổi thành tổng Đông Thọ, huyện Thọ Xương, hiện nay ngôi nhà thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Được biết, nguyên chủ ngôi nhà là cụ Trịnh Phúc Lợi, sau này người con của cụ là Trịnh Văn Bô thừa kế ngôi nhà và cho xây dựng lại vào những năm đầu thế kỷ 20 với lối kiến trúc hiện đại gồm 4 tầng. Xưa kia, tầng 1 là gian hàng bán vải tơ lụa mở ra phố Hàng Ngang, sân nhà kho, nhà để xe ở phía sau, có cổng ra phố Hàng Cân, tầng 2 là phòng khách và phòng ăn, tầng 3,4 dùng để ở.

Theo tư liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, trước Cách mạng Tháng Tám, năm 1945, đồng chí Khuất Duy Tiến liên hệ và giác ngộ cách mạng cho chủ nhà là ông Trịnh Văn Bô. Không lâu sau đó, cả gia đình tham gia Mặt trận Việt Minh vì vậy đây là cơ sở tin cậy của Việt Minh ở nội thành Hà Nội. Đặc biệt hơn đây là ngôi nhà cao tầng ở phố Hàng Ngang có cửa sắt chắc chắn, thuận lợi cho công tác bảo vệ.

Ngôi nhà có 2 cổng, cổng chính là số 48 Hàng Ngang, cổng sau là số 35 Hàng Cân. Do đây là ngôi nhà cao tầng nên có thể bao quát được xung quanh, từ trên gác hai, gác 3 có thể bước sang nóc nhà bên cạnh mà không cần phải qua cầu thang, hoặc xuống đường nên khi có động rất dễ di chuyển. Cửa hàng lớn khách ra vào tấp nập cũng là điều tốt do vậy, ngôi nhà 48 Hàng Ngang hoàn toàn thuận lợi cho Bác và các đồng chí Trung ương Đảng ở và làm việc.

Lúc đầu, ông bà Trịnh Văn Bô mời Bác lên ở tại gác 3 làm việc cho yên tĩnh nhưng Bác không thích ở một mình nên Bác chỉ ở đó 2 tối. Sau đó các đồng chí Trung ương đã bố trí cho Bác ở và làm việc trong căn phòng nhỏ thông với phòng khách (thuộc tầng 2). Căn phòng nhỏ có kê một chiếc bàn tròn, một chiếc ghế bành có lưng tựa cao bọc vải trắng và một chiếc ghế dài. Chính trong căn phòng này, tranh thủ từng giờ từng phút, Người đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập. 

Thời gian Bác ở đây những người giúp việc trong gia đình không biết ông cụ có cặp mắt sáng, mặc chiếc quần nâu bạc, ngồi trầm ngâm ở đó làm gì và họ cũng không hề biết là mình đang chứng kiến những giờ phút lịch sử trọng đại.

"Tôi đã viết nhiều, nhưng lúc viết Tuyên ngôn Độc lập là lúc lòng tôi sung sướng nhất"

Mùa thu 1945, sau khi Hà Nội đã khởi nghĩa thắng lợi và chính quyền cách mạng được thành lập, Trung ương Đảng và Bác đã quyết định chuyển về Hà Nội để tiếp tục chỉ đạo công cuộc giành chính quyền trong cả nước. Ngày 21/8/1945, đồng chí Trường Chinh cùng một số đồng chí ủy viên Trung ương đã về Hà Nội. Ngày 22/8/1945 tại số 48 Hàng Ngang, Thường vụ Trung ương Đảng đã họp tại căn phòng gác 2 ra chỉ thị cho các nơi tiếp tục giành chính quyền theo gương Hà Nội và cử đồng chí Lê Đức Thọ lên Tân Trào, Tuyên Quang đón Bác.

Ngày 23/8/1945, Bác từ chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội, chiều ngày 25/8 đồng chí Trường Chinh lên làng Gạ (Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội hiện nay) đón Bác, trên đường về nội thành, xe đi trên đường Yên Phụ, Hàng Than, Hàng Lược, Hàng Giấy, Hàng Mã rồi đến số nhà 35 Hàng Cân. Đến đây cửa đã mở sẵn, xe đi thẳng vào trong sân rồi theo cầu thang, Bác lên thẳng trên gác. Đối với những người giúp việc trong gia đình và hàng xóm thì Bác và các đồng chí Trung ương Đảng là các cụ và các ông nhà quê đến chơi.

Sau đó một ngày Người đã triệu tập và chủ trì cuộc họp của Thường vụ Trung ương Đảng trong cuộc họp này Người đã nhất trí với Thường vụ Trung ương Đảng về những chủ trương đối nội đối ngoại trong tình hình mới về việc sớm công bố danh sách thành viên Chính phủ lâm thời chuẩn bị ra tuyên ngôn Độc lập và tổ chức mít tinh lớn tại Hà Nội. Ngày 28/8/1945, danh sách Chính phủ lâm thời được công bố trên các báo chí tại Hà Nội.

Cũng ở tầng 2 này, Bác đã chủ trì cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng và quyết định một số vấn đề tối quan trọng như chuyển Ủy ban Giải phóng Dân tộc thành Chính phủ lâm thời, mở rộng thành phần Chính phủ lâm thời, thực hiện đoàn kết rộng rãi mời thêm những nhân sĩ trí thức yêu nước vào thành viên Chính phủ, tổ chức cuộc mít tinh lớn tuyên bố với quốc dân và thế giới nước ta đã độc lập. Danh sách Chính phủ lâm thời đã được đăng tải trên các báo và chọn ngày 2/9/1945 ra mắt quốc dân đồng bào.

Đồng thời, tại ngôi nhà số 48 Hàng Ngang này, Bác đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập nổi tiếng.

Theo tài liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, "Người nói, đây là giờ phút sung sướng nhất trong cuộc đời tôi. Tôi đã viết nhiều, nhưng lúc viết Tuyên ngôn Độc lập là lúc lòng tôi sung sướng nhất". Bản Tuyên ngôn Độc lập đã được Người trịnh trọng tuyên bố trước hơn 50 vạn đồng bào Thủ đô và thế giới vào ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình lịch sử.

Sau lễ Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh về Bắc Bộ phủ (số 12 Ngô Quyền, Hà Nội). Tại một căn phòng nhỏ bài trí giản đơn trên tầng hai, Hồ Chủ tịch đã nghỉ và làm việc từ 2/9/1945 đến tháng 12/1946 trước khi tạm rời Thủ đô Hà Nội lên Việt Bắc bắt đầu cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp.