“Vén màn” Con đường tơ lụa mới của Trung Quốc: tương lai bất định?

Kế hoạch của Trung Quốc xây dựng một Con đường Tơ lụa hiện đại, bao gồm các tuyến tàu hỏa, cầu cảng và nhiều hạ tầng cơ sở khác kết nối châu Á với châu Âu – hiện đang phải đối mặt nhiều thách thức tại Pakistan.

Mối quan hệ của Pakistan và Trung Quốc đang ở trong giai đoạn thân thiết tới mức các quan chức nước này gọi Bắc Kinh là “người Anh em Thép”. Tuy nhiên, tháng 11 năm ngoái, kế hoạch xây dựng đập Diamer-Bhasha đã gặp vướng mắc khi Pakistan cho rằng, Bắc Kinh muốn nắm quyền sở hữu của dự án thủy điện này. Về phía Trung Quốc, mặc dù phủ nhận việc trên, nhưng Bắc Kinh vẫn quyết định loại bỏ công trình đập ra khỏi các dự án hợp tác giữa hai nước.

Không phải là quan hệ hai bên đều có lợi?

Từ Pakistan đến Tanzania và Hungary, các dự án nằm trong sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang bị hủy bỏ, thương lượng lại hoặc trì hoãn vì những nguyên nhân liên quan đến chi phí. Trong một số trường hợp, chính các nước chủ nhà tỏ ra không hài lòng với những gì họ sẽ có được từ loạt dự án do các công ty Trung Quốc thực hiện, hoặc được tiến hành nhờ vào các khoản vay từ Bắc Kinh.

“Để người Pakistan bày tỏ thái độ và nói ‘Tôi sẽ không làm điều này với anh’ cho thấy, đó không phải là mối quan hệ hai bên cùng có lợi như Trung Quốc vẫn nói,” Robert Koepp, một nhà phân tích của Mạng lưới Hợp tác các nhà kinh tế tại Hong Kong, nói.

Được Chủ tịch Tập Cận Bình khởi xướng vào năm 2013, sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” bao gồm những dự án do Trung Quốc thực hiện hoặc tài trợ tại 65 quốc gia từ Nam Thái Bình Dương xuyên qua châu Á tới châu Phi và châu Âu. Các nội dung trải rộng từ thăm dò dầu mỏ tại Siberia đến xây dựng cảng tại Nam Á, tuyến tàu hỏa tại Đông Âu và nhà máy điện tại Trung Đông…

“Một vành đai, Một con đường” nhận được sự hoan nghênh từ chính phủ các nước nằm trong khu vực, mà theo Ngân hàng Phát triển châu Á đánh giá, cần phải đầu tư ít nhất 26.000 tỷ USD cho các dự án cơ sở hạ tầng để có thể giữ cho nền kinh tế phát triển. Một số nước khác như Nhật Bản, đã viện trợ hoặc cho vay hàng tỷ USD nhằm phát triển khu vực này, nhưng khoản đầu tư từ Trung Quốc là lớn nhất, thậm chí còn là nguồn tài chính duy nhất cho nhiều dự án tại đây.

Trong khi đó, chính quyền Washington, Moscow và New Delhi từng không ít lần bày tỏ sự lo ngại về việc Bắc Kinh đang muốn sử dụng “Một vành đai, Một con đường” để phát triển một kết cấu chính trị trong đó lấy Trung Quốc làm trung tâm, và từng bước làm xói mòn ảnh hưởng của các nước khác. 

Tuy nhiên, “Một vành đai, Một con đường” là đầu tư kinh doanh, chứ không phải là viện trợ. Tháng 4/2017, Ou Xiaoli, một quan chức Trung Quốc nói với hãng tin AP rằng, nước này cho vay kèm theo điều kiện. Ông cho biết, Bắc Kinh muốn thu hút cả các nhà đầu tư không phải là người Trung Quốc, mặc dù điều này chỉ áp dụng cho một số dự án.

Hiện danh sách chính thức các dự án chưa được công khai, nhưng theo công ty tư vấn BMI Research, giá trị của các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng tại châu Á, châu Phi và Trung Đông có liên quan tới Trung Quốc – lên tới 1,8 nghìn tỷ USD. Rất nhiều dự án vẫn đang trong giai đoạn hoạch định, trong khi một số có thời gian thực hiện lên tới 30 năm trong tương lai. 

“Có lẽ ở thời điểm này còn quá sớm để nói bao nhiêu phần của sáng kiến này sẽ thực sự được tiến hành,” Christian Zhang, một nhà phân tích của BMI nhận xét.

Chính phủ Mỹ và Nhật Bản một mặt tỏ ra quan tâm đến các hợp đồng xây dựng hoặc cơ hội tiềm năng đến từ “Một Vành đai, Một con đường”. Mặt khác, họ cũng tìm kiếm các sáng kiến phát triển thay thế. Tháng 11/2017, Tập đoàn Đầu tư Tư nhân Nước ngoài của chính phủ Mỹ đã ký kết một thỏa thuận với các đối tác Nhật Bản để cung cấp “các phương án đầu tư cơ sở hạ tầng” tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Binh lính Pakistan tại một dự án nằm trong sáng kiến "Một Vành đai, Một Con đường" tại Pakistan.

Trung Quốc sẽ đối mặt với nhiều bất đồng và hiểu lầm

Việc một trong những sáng kiến đầu tư cơ sở hạ tầng tham vọng nhất thế giới gặp phải khó khăn, cũng góp phần làm “nguội” những chiếc đầu nóng đang lo lắng về tương lai Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng toàn cầu.

“Có khả năng lớn rằng Trung Quốc sẽ phải đối mặt với rất nhiều bất đồng và hiểu lầm,” Kerry Brown, một chuyên gia về chính trị Trung Quốc tại Đại học King’s College, London, dự đoán. “Hiện tại, khó có thể nhận ra một dự án thành công nào thuộc khuôn khổ ‘Một Vành đai, Một con đường’”.

Thậm chí Pakistan – một trong những nước láng giềng thân thiện nhất của Trung Quốc, cũng không hài lòng với một số dự án chủ chốt giữa hai bên.

Chính phủ Pakistan và Trung Quốc mong muốn thực hiện các kế hoạch phát triển hạ tầng trị giá lên tới 60 tỷ USD, bao gồm các nhà máy điện và tuyến đường sắt kết nối miền viễn tây Trung Quốc với cảng Gwadar tại Ấn Độ Dương – cũng do Trung Quốc xây dựng.

Tuy nhiên, ngay cả chuyến thăm của trợ lý Ngoại trưởng Trung Quốc tới Pakistan hồi tháng 11 năm ngoái, cũng không giúp cho các dự án xây dựng tuyến xe lửa tại Karachi và sân bay Gwadar – trở thành hiện thực. 

Nói về dự án đập Diamer-Bhasha, Chủ tịch Cơ quan phát triển Điện và Năng lượng Pakistan Muzammil Hussain cho biết: “Các điều kiện của phía Trung Quốc tài trợ cho đập Diamer-Bhasha là không thể thực hiện được và đi ngược lại lợi ích của chúng tôi”.

Hãng tin AP nhận định, sáng kiến của Chủ tịch Tập Cận Bình kết nối chặt chẽ với những nỗ lực “xuất khẩu” ra nước ngoài các công nghệ đường sắt, thủy điện… và các sản phẩm công nghiệp như sắt, aluminum… từ Trung Quốc.

Năm 2016, một dự án xây dựng tuyến đường sắt cao tốc trị giá 15 tỷ USD tại Thái Lan đã bị hoãn lại do vấp phải những lời chỉ trích rằng, các công ty Thái nhận được quá ít lợi ích. Sau nhiều cuộc đàm phán về chi phí, chuyển giao công nghệ và sở hữu đất đai…, hồi tháng 7/2017, các nhà lãnh đạo quốc gia Đông Nam Á đã công bố một kế hoạch mới, với các hợp đồng xây dựng được giành cho các công ty Thái, trong khi phía Trung Quốc cung cấp công nghệ. 

Tại Tanzania, chính phủ đã mở lại các cuộc thương lượng với Trung Quốc và một nhà đầu tư khác là chính phủ Oman, xung quanh quyền sở hữu kế hoạch xây dựng cảng Bagamoyo trị giá 11 tỷ USD. Theo Deusdedit Kakoko, Giám đốc Cơ quan Cảng Tanzania, nước này muốn người dân nhận được nhiều hơn, chứ không chỉ là tiền thu thuế từ các hoạt động của cảng.

Bất chấp những khó khăn, các quan chức Trung Quốc tuyên bố, hầu hết các dự án trong sáng kiến “Một Vành đai, Một con đường” đều đang có tiến triển tốt. Trong một cuộc họp báo ngày 21/11, Thứ trưởng Thương mại Trung Quốc Li Chenggang phát biểu, tiến độ của dự án đường ống dẫn dầu và khí gas từ Nga và Trung Á đang rất ổn định.

Năm 2015, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc thông báo dành ra 890 tỷ USD cho hơn 900 dự án trong các lĩnh vực khí gas, khoáng sản, năng lượng, viễn thông, hạ tầng cơ sở và nông nghiệp… tại 60 quốc gia. Ngân hàng Xuất – Nhập khẩu Trung Quốc cũng cho biết sẽ cung cấp tài chính cho 1.000 dự án tại 49 nước.

Với vai trò của bên cho vay tiền, Bắc Kinh có quyền đưa ra yêu cầu sử dụng nhân lực và công nghệ Trung Quốc. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn tới sự bất mãn của nước chủ nhà trong trường hợp các bên không đạt  được thống nhất.

Tại Sri Lanka, hôm 9/12/2017, chính quyền sở tại đã bán 80% cổ phần của khu cảng thành phố Hambantota cho một công ty Nhà nước của Trung Quốc, sau khi không thể trả được khoản vay 1,5 tỷ USD từ Bắc Kinh. Điều này đã làm dấy lên những chỉ trích rằng hợp đồng xây cảng ký kết giữa hai nước bao gồm những điều khoản quá có lợi cho Trung Quốc.

(Theo AP)