(Tổ Quốc) - Khi những hạt lúa, hạt ngô… đã được thu hoạch và cất vào kho của mỗi gia đình cũng là lúc các bản làng trên dãy Trường Sơn tỉnh Thừa Thiên - Huế trẩy hội, cất lên những điệu khèn, điệu múa đón chào Tết Aza Koonh.
Độc đáo Tết Aza Koonh
Hằng năm, khi tiết trời đông bắt đầu se lạnh, mây trắng bồng bềnh trôi trên đỉnh Trường Sơn cũng là lúc các bản làng người Pa Cô, Tà Ôi,.. lại tưng bừng trẩy hội, cất lên những điệu khèn, điệu múa hay nhất đón chào Tết Aza Koonh.
Người Pa Cô trên dãy Trường Sơn vui vầy trong ngày Tết Aza Koonh. Ảnh: Lê Chung
Tết Aza Koonh còn được gọi với nhiều tên khác như Tết Aza , Tết cơm mới, lễ hội tri ân cây lúa. Đây là lễ hội truyền thống, Tết cổ truyền của dân tộc Pa Cô nói chung và một số dân tộc thiểu số nói riêng nhằm đánh dấu thời điểm kết thúc của một năm làm việc cũ và mở ra một năm làm việc mới. Chúng tôi may mắn khi có cơ hội được dự Tết Aza Koonh tại thôn A Năm, xã Hồng Vân, huyện A Lưới (Thừa Thiên – Huế).
Từ sáng sớm, con đường dẫn vào Nhà văn hóa thôn A Năm đã đông đúc dân làng đến chuẩn bị cho ngày Tết trong những bộ trang phục truyền thống đẹp mắt. Có mặt từ sớm, già làng Quỳnh Quyền (thôn A Năm, xã Hồng Vân) cho biết, ngày Tết Aza với đồng bào người Pa Cô rất quan trọng, mỗi năm cứ đến dịp này con cháu dù đi đâu hay làm gì cũng sắp xếp công việc trở về chung vui cùng bản làng.
Lễ vật được các thôn, bản chuẩn bị từ trước để đưa ra Nhà văn hóa cộng đồng thực hiện các nghi lễ. Ảnh: Lê Chung
Theo thông lệ, Tết Aza được bắt đầu từ mồng 6/11 âm lịch và kéo dài cho đến hết ngày 24/12 âm lịch. Trong những ngày này, mỗi làng sẽ chọn một ngày đẹp nhất trong khoảng thời gian đó để tổ chức lễ A Za. Thường thì hai ngày tốt nhất đó là ngày mồng 6/11 và ngày 24/12 âm lịch vì đó là thời điểm mặt trăng đẹp nhất.
"Trong ngày hội Aza người dân thể hiện lòng thành kính biết ơn đến các vị thần linh, lòng biết ơn đến mẹ của các giống cây trồng, đặc biệt là mẹ cây lúa đã nuôi dưỡng lớp con cháu từ thế hệ này đến thế hệ khác. Đồng thời, lễ hội cũng để cầu nguyện cho mưa thuận gió hòa, đem lại mùa màng bội thu cho năm sau", Bà Hồ Thị Kim Loan (thôn A Năm, xã Hồng Vân) chia sẻ.
Nét văn hóa cần bảo tồn
Tại lễ hội Aza, đông đảo người dân và du khách được chứng kiến người Pa Cô, dân tộc Tà Ôi tái hiện đầy đủ các bước nghi lễ như: A xa a rah (lễ tẩy rửa); Kâl laiq (lễ xua đuổi các linh hồn dữ); Cha chootq (lễ chuẩn bị); Lễ Kacoong tro (lễ mời mẹ lúa); Lễ cúng Aza (cúng các vị giống cây trồng); Lễ cúng cho Giàng Xứ (giàng sông, suối, gió, núi, mây, mưa, lửa, đất, đường xá,...); Lễ cúng Giàng Ku muuiq (những người đã khuất); Lễ cúng Giàng Pa nuôn (vị thần che chở khi buôn bán); Lễ cũng Giàng A zel; Lễ cúng Giàng Cợt (vị thần ban tặng con người); Lễ cha đoooi aarr beh (lễ ăn cơm mới); Lễ giao mâm cỗ; Lễ Pa choo Tâm moi (nghi lễ tiễn khách).
Lễ vật là các thực phẩm phục vụ trong đời sống hàng ngày mà theo người dân là nhờ ơn Giàng mới có được. Ảnh: Lê Chung
Trong các bước nghi lễ, lễ cúng Giàng A zel rất được người dân nơi đây xem trọng. Theo quan niệm của người Pa Cô, A zel có 2 vị thần là thần A bum a boi ở trên trời có công mài nhẵn hình hài con người tạo nên các giống cây trồng vật nuôi, điều hòa khí hậu cho mùa màng tốt tươi, bội thu. Thần Tu looi taarr tooq (thần giun đất) ngự trị ở dưới đất, sinh sản lớp đất thịt màu mỡ và có công nuôi dưỡng các loại giống cây trồng tươi xanh, nặng bông, trĩu quả.
Nhìn nhận được những giá trị của lễ hội Aza, Sở VHTT Thừa Thiên - Huế đã đề nghị Bộ VHTTDL cho phép thực hiện đề tài nghiên cứu bảo tồn và phát huy các giá trị của lễ hội này. Đây là một loại hình văn hóa thể hiện được nhiều giá trị ý nghĩa khác nhau, kể cả phần lễ lẫn phần hội.
Ông Phan Tiến Dũng - GĐ Sở VHTT Thừa Thiên - Huế
Sau khi kết thúc phần lễ, trong phần hội ngày mừng tết Aza Koonh, những chàng trai, cô gái Pa Cô cùng nâng ly rượu đầy để chúc mừng nhau có sức khỏe dồi dào, một vụ mùa bội thu và cùng nhau nhảy múa, ca hát.
Hằng năm, lễ hội Aza được tổ chức không chỉ tạ ơn các đấng thần linh theo phong tục địa phương mà còn là dịp để người dân ở các thôn bản ngồi quây quần bên nhau, trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm trong chăn nuôi, trồng trọt để giúp nhau phát triển kinh tế. Qua đó, tăng cường tình đoàn kết giữa các bản làng. Đây là một nét tinh hoa văn hóa độc đáo được duy trì qua nhiều thế hệ đồng bào người Pa Cô
Một bước nghi lễ trong ngày Tết Aza Koonh được bà con tái hiện lại. Ảnh: Lê Chung
Ông Phan Tiến Dũng - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên - Huế cho biết, trong kho tàng văn hóa của các dân tộc miền tây Thừa Thiên - Huế thì lễ hội Aza Koonh của người Pa Cô – Tà ôi là một trong những loại hình văn hóa đặc sắc.
Qua quá trình khảo sát, có nhiều nghi lễ, điệu múa của bà con đồng bào ngày nay đã dần bị mai một. Nhằm phục dựng, tìm kiếm, bổ sung đầy đủ cho lễ hội này, Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên – Huế đã thu thập, bổ sung nguồn tư liệu về các điệu múa, điệu hát và nghi lễ trong dân gian đồng thời khuyến khích các già làng truyền dạy lại cho thế hệ trẻ.
