Xoay chiều cán cân Mỹ, Nga, Trung: Khó lường hạt nhân toàn cầu

Theo một nghiên cứu được công bố hôm thứ Hai – ngày 1/4, sự sụp đổ của một hiệp ước kiểm soát vũ khí giữa Hoa Kỳ và Nga, đã giúp hạn chế vũ khí hạt nhân được triển khai của hai nước này, sẽ khiến mỗi bên khó khăn hơn trong việc đánh giá ý định của bên kia và sẽ thúc đẩy cả hai mở rộng kho vũ khí của họ.

Bên cạnh đó, việc hiệp định New START sắp hết hạn cũng có thể làm suy yếu niềm tin vào Hiệp ước không phổ biến hạt nhân NPT– thỏa thuận kêu gọi các quốc gia hạt nhân như Hoa Kỳ và Nga nỗ lực giải trừ hạt nhân, cũng như ảnh hưởng đến vị thế hạt nhân của Trung Quốc.

Kịch bản sụp đổ

Nghiên cứu trên, do nhóm nghiên cứu phi lợi nhuận của CNA Corp thực hiện và Reuters tiếp cận được nội dung, là cuộc đánh giá, kiểm nghiệm công khai toàn diện nhất cho đến nay về hậu quả sự sụp đổ của New START. Văn bản trên ủng hộ việc gia hạn hiệp ước này, có hiệu lực năm 2011 và hết hạn vào tháng 2 năm 2021 nhưng có thể được gia hạn thêm năm năm nếu cả hai bên đồng ý.

Việc New START hết hạn sẽ kéo theo nhiều nguy cơ mới. (Ảnh minh họa: BQP Nga)

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đang cân nhắc có nên gia hạn hiệp ước này hay không, mà Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố là một thỏa thuận không tốt và cố vấn an ninh quốc gia của ông, John Bolton, từ lâu cũng đã phản đối. Nga cho biết họ đã chuẩn bị gia hạn New START nhưng trước tiên muốn thảo luận về những gì họ coi là sự vi phạm của Hoa Kỳ.

Bộ Ngoại giao Mỹ không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận về các ý kiến của chính quyền Mỹ.

Trước đó, ông Trump đã tuyên bố Washington sẽ rút khỏi một hiệp ước vũ khí khác, Hiệp ước Lực lượng hạt nhân tầm trung INF năm 1987 vào mùa hè này trừ khi Moscow chấm dứt các vi phạm mà Mỹ cáo buộc – điều cũng góp phần khiến quan hệ song phương thêm căng thẳng. Về phần mình, Nga phủ nhận việc vi phạm hiệp ước INF.

Hiệp ước New START yêu cầu Hoa Kỳ và Nga cắt giảm đầu đạn hạt nhân chiến lược đã triển khai của họ xuống không quá 1.550 đầu đạn, mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ và hạn chế các hệ thống phóng - tên lửa và máy bay ném bom có khả năng hạt nhân cả trên mặt đất và trên tàu ngầm.

New START cũng bao gồm các biện pháp minh bạch sâu rộng yêu cầu mỗi bên cho phép bên kia thực hiện 10 cuộc kiểm tra các căn cứ hạt nhân chiến lược mỗi năm; thông báo trước 48 giờ trước khi các tên lửa mới được quy định trong hiệp ước rời khỏi nhà máy của họ; và thông báo trước khi phóng tên lửa đạn đạo.

Cả hai bên cũng phải trao đổi dữ liệu về các đầu đạn hạt nhân chiến lược đã được triển khai của họ, phương tiện giao hàng và bệ phóng, cũng như chi tiết về số lượng từng đầu đạn được đặt tại các căn cứ riêng biệt.

Tất cả điều đó sẽ kết thúc nếu hiệp ước hết hạn.

"Cả hai quốc gia sẽ không có cùng mức độ tin cậy về năng lực đánh giá số lượng đầu đạn chính xác của quốc gia kia", chuyên gia Vince Manzo của CNA viết trong nghiên cứu. "Theo đó, kịch bản tồi tệ nhất cũng có nhiều khả năng xảy ra hơn".

"Sự mù mờ thông tin gia tăng giữa các lực lượng hạt nhân chiến lược của Hoa Kỳ và Nga sẽ được mở ra trong bối cảnh rộng lớn hơn về sự ngờ vực và chuyển hướng nhận thức về chiến lược, ý định và nhận định về nhau", ông nói thêm.

Tín hiệu từ Trung Quốc?

Nếu không có dữ liệu, Hoa Kỳ sẽ phải phân công lại các vệ tinh đang hoạt động quá tải của mình để có thể tập trung nhiều sự giám sát hơn vào Nga và giảm đi đối với Trung Quốc, Iran và Triều Tiên.

Một mối nguy hại khác của việc hết hạn hiệp ước New START có thể là những tác động hệ lụy đến tiến trình không không phổ biến vũ khí hạt nhân toàn cầu. Các quốc gia phi hạt nhân sẽ nghi ngờ rằng liệu Hoa Kỳ và Nga có tiếp tục giải trừ vũ khí hạt nhân theo NPT hay không, nghiên cứu trên cho biết.

Mặc dù không thể dự đoán được Trung Quốc - ước tính có khoảng 280 đầu đạn hạt nhân - sẽ phản ứng như thế nào khi hết hạn New START, nghiên cứu này cũng trích dẫn các yếu tố có thể khiến Bắc Kinh mở rộng năng lực hạt nhân của họ.

Nếu không có một hiệp ước giới hạn lực lượng hạt nhân của Mỹ và Nga, Trung Quốc có thể đánh giá quá cao kho vũ khí của hai nước này. Các lực lượng của Hoa Kỳ và Nga khi không bị ràng buộc cũng có thể thổi bùng làn sóng ở Trung Quốc coi một kho vũ khí lớn là quan trọng về mặt biểu tượng, cũng như tăng cường lập trường cho những người ủng hộ có thêm nhiều vũ khí hạt nhân hơn.

Nghiên cứu này cũng khuyến nghị các bước đi để Hoa Kỳ và Nga giảm thiểu rủi ro khi hết hạn hiệp ước, bao gồm tự nguyện tuân thủ các giới hạn của mình và tiếp tục trao đổi dữ liệu. Tài liệu này cũng khuyến nghị Washington đề xuất trao đổi thông tin và đối thoại vũ khí hạt nhân hàng năm với Bắc Kinh.