Chủ tịch Hồ Chí Minh với vấn đề đạo đức cách mạng

Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa là người đặt ra tiêu chuẩn đạo đức vừa là một tấm gương thực hành đạo đức chân chính và chuẩn mực. Tư tưởng và hành động của Người về đạo đức cách mạng là nhất quán, đồng bộ, không thay đổi từ trong những bài giảng đầu tiên về tư cách người cách mạng cho đến những lời cuối cùng gửi lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh đến cái gốc đạo đức của người cán bộ, dảng viên bởi: "Có đạo đức cách mạng thì mới hy sinh tận tụy với cách mạng, mới lãnh đạo được quần chúng, đưa cách mạng tới thắng lợi hoàn toàn"(1), chính vì vậy trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, tại mỗi thời điểm quan trọng của lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhắc nhớ, bổ sung những tiêu chuẩn đạo đức cho phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn cụ thể để định hướng, giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên nhằm hoàn thiện tư cách đạo đức của người cách mạng chân chính.

Năm 1927, cuốn sách Đường Kách Mệnh, cẩm nang đỏ chỉ đường cho những người cách mạng Việt Nam đã được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc mở đầu bằng vấn đề Tư cách một người cách mạng, đó là: "Tự mình phải cần kiệm, vị công vong tư, nói thì phải làm, giữ chủ nghĩa chi vững, hy sinh, ít lòng ham muốn vật chất, không hiếu danh, không kiêu ngạo"(2). Sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, chính quyền dân chủ nhân dân mới vừa hình thành, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thẳng thắn với các đồng chí trong bộ máy chính quyền rằng: "Ta có thể nói Chính phủ là công bộc của dân vậy. Các công việc của Chính phủ làm phải nhằm vào một mục đích duy nhất là mưu tự do hạnh phúc cho mọi người. Cho nên Chính phủ nhân dân bao giờ cũng phải đặt quyền lợi dân lên trên hết thảy. Việc gì có lợi cho dân thì làm. Việc gì có hại cho dân thì phải tránh"(3). Tháng 2/1947, khi quân dân ta vừa bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khuyên nhủ cán bộ: "Mình đối với mình đừng tự mãn, đừng kiêu ngạo, phải siêng năng, tiết kiệm. Đối với đồng chí mình thân ái với nhau nhưng không che đậy những điều dở, không nên tranh giành ảnh hưởng của nhau, không nên ghen ghét đố kị và khinh kẻ không bằng mình. Bỏ lối hiếu danh, hiếu vị; Đối với nhân dân phải hiểu nguyện vọng của dân, sự cực khổ của dân, hiểu tâm lý của dân, phải tôn kính dân, phải làm cho dân tin, phải làm gương cho dân"(4). Ngay cuối năm đó, giữa lúc cuộc kháng chiến đang vào giai đoạn khó khăn ác liệt, địch đang dồn lực lượng tấn công lên căn cứ địa Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn miệt mài hoàn thành tác phẩm Sửa đổi lối làm việc trong tiếng bom rơi, đạn rít. Người phân tích, chỉ dẫn cụ thể 12 điểm về tư cách của người cán bộ, đạo đức cách mạng là thực hiện năm điều tốt Nhân-Nghĩa-Trí-Dũng-Liêm và nhấn mạnh: "Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân"(5). Năm 1949, khi quân dân ta chuẩn bị bước vào giai đoạn tổng phản công, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh vai trò của đạo đức trong tác phẩm Cần kiệm liêm chính: "Trời có bốn mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông; Đất có bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc; Người có bốn đức Cần, Kiệm, Liêm Chính. Thiếu một mùa, thì không thành trời. Thiếu một phương, thì không thành đất. Thiếu một đức, thì không thành người"(6). Năm 1954, cuộc kháng chiến chín năm thắng lợi, Đảng và Chính phủ trở về Thủ đô. Một nửa đất nước được giải phóng bắt đàu khôi phục kinh tế, văn hóa, xã hội. Đầu năm 1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài Đạo đức công dân, Người cán bộ cách mạng để nói cho mọi người hiểu: "Lợi ích chung của nước nhà và lợi ích riêng của người dân là nhất trí; quyền lợi của công dân và nghĩa vụ của công dân là nhất trí"(7) và Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng lưu ý những công bộc của dân rằng: "Bổn phận của người cán bộ cách mạng là suốt đời hết lòng hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Phải cố gắng thực hiện cho kỳ được: cần-kiệm-liêm- chính, chí công vô tư"(8). Người còn viết bài Đạo đức cách mạng phê phán những suy nghĩ, hành động lệch lạc của một số cán bộ đảng viên khi cho rằng làm cách mạng cốt là để có địa vị, được hưởng thụ, từ đó kiêu ngạo, trưng diện, hưởng lạc, lãng phí của công, tự tư tự lợi, xa rời Đảng và nhân dân, vì vậy: "Đảng ta từ trên đến dưới phải chú trọng việc giáo dục đạo đức cách mạng, tăng cường tinh thần cảnh giác, mở rộng tự phê bình và phê bình"(9). Người còn giảng giải về khái niệm Tự phê bình, phê bình, sửa chữa: "Tự phê bình là cá nhân (cơ quan hoặc đoàn thể) thật thà nhận khuyết điểm của mình để sửa chữa, để người khác sửa chữa mà cũng là để người khác biết mà tránh những khuyết điểm mình đã phạm. Phê bình là thấy ai (cá nhân, cơ quan, đoàn thể) có khuyết điểm thì thành khẩn nói cho họ biết để họ sửa chữa, để họ tiến bộ" và Người cho rằng: "Chỉ có đảng chân chính cách mạng và chính quyền thật dân chủ mới dám mạnh dạn tự phê bình, hoan nghênh phê bình và kiên quyết sửa chữa"(10). Sau ba năm khôi phục kinh tế, phát triển văn hóa xã hội 1955-1957, miền Bắc đã cơ bản khắc phục được hậu quả chiến tranh, đây là thời kỳ quá độ để chuẩn bị cơ sở vật chất và con người để xây dựng CNXH. Hội nghị lần thứ 14 BCHTƯ Đảng tháng 11/1958 đã bàn về tình hình nhiệm vụ và kế hoạch nhà nước 1958-1960, vạch ra chủ trương thực hiện cải tạo XHCN. Trong tình hình đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết tác phẩm Đạo đức cách mạng để nêu rõ bản chất và nội dung của đạo đức cách mạng, Người đặc biệt chỉ ra những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân và kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định rằng: "Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang"(11). Trên cơ sở đó, đạo đức cách mạng chính là: "Quyết tâm suốt đời đáu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Ra sức làm việc cho Đảng, giữ vững kỷ luật của Đảng, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng. Đặt lợi ích của Đảng và của nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình. Hết lòng hết sức phục vụ nhân dân. Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi việc"(12).

Theo tiến trình cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân ta vừa tiến hành xây dựng cơ sở vật chất của CNXH, anh dũng đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ nhất của không quân và hải quân Mỹ và quyết tâm đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà. Trước nhiệm vụ khó khăn, nặng nề nhưng vẻ vang đó, người cán bộ đảng viên càng cần phải trau dồi tư tưởng, đạo đức cách mạng, đoàn kết hành động, hướng tới thắng lợi cuối cùng. Để kỷ niệm sự kiện 39 năm ngày thành lập Đảng, ngày 26/1/1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gợi ý nội dung cho Ban Tuyên huấn TW chuẩn bị một bài báo về đạo đức cách mạng để đăng báo Nhân Dân đúng vào ngày 3/2/1969. Khi Ban Tuyên huấn gửi bản thảo đến, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sửa lại và đặt tựa đề là "Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng" rồi Người cho đánh máy và chuyển bản thảo bài viết tới từng đồng chí trong Bộ Chính trị xem, góp ý kiến cho nội dung trước khi đăng báo. Các đồng chí trong Bộ Chính trị đều có ý kiến và gửi lại cho Người. Chủ tịch Hồ Chí Minh xem lại, sửa chữa và lấy bản thảo có ý kiến của đồng chí Trường Chinh làm bản gốc vì có nhiều ý thiết thực nhất. Ngày 30/1/1969, Người làm việc với Trưởng ban Tuyên huấn Tố Hữu. Đồng chí Trưởng ban đề nghị: " Thưa Bác, cán bộ Đảng ta nói chung là tốt, chỉ có một số ít thoái hóa biến chất. Bác đặt đầu đề như vậy thì mạnh quá! Xin phép được đưa vế "Nâng cao đạo đức cách mạng lên trước", vế "Quét sạch chủ nghĩa cá nhân" ra sau". Chủ tịch Hồ Chí Minh quay sang hỏi đồng chí thư ký, đồng chí Vũ Kỳ cũng tán thành ý kiến của Trưởng ban. Người bèn phân tích: "Các chú nói có lý nhưng chưa hợp lý. Bác muốn hỏi điều này: Gia đình các chú tiết kiệm mua sắm được bộ bàn ghế, giường tủ mới. Vậy trước khi kê vào phòng, các chú có khênh đồ cũ ra và quét dọn sạch sẽ hay cứ để rác rưởi bẩn thỉu mà kê bộ bàn ghế, giường tủ mới vào?". Hai đồng chí còn đang lúng túng chưa biết trả lới ra sao thì Người đã nói tiếp: "Vì các chú là đa số. Bác đồng ý nhượng bộ, đổi lại đầu đề là: Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nhưng ở trong bài dứt khoát phải để nguyên ý: Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng"(13). Bài ký bút danh T.L đăng trên báo Nhân Dân số 5409 đã nghiêm khắc phê phán những đảng viên đạo đức thấp kém, chỉ ra những hệ lụy sai trái, hậu quả khôn lường của những ai sa vào chủ nghĩa cá nhân: "Việc gì cũng nghĩ đến mình trước hết. Họ không lo mình vì mọi người mà chỉ muốn mọi người vì mình. Do cá nhân chủ nghĩa mà ngại gian khổ, khó khăn, sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa. Họ tham danh trục lợi, thích địa vị quyền hành. Họ tự cao tự đại, coi thường tập thể, xem khinh quần chúng, độc đoán, chuyên quyền. Họ xa rời quần chúng, xa rời thực tế, mắc bệnh quan liêu mệnh lệnh. Cũng do cá nhân mà mất đoàn kết, thiếu tinh thần trách nhiệm, không chấp hành đúng đường lối chính sách của Đảng và của Nhà nước, làm hại đến lợi ích của cách mạng, của nhân dân". Đồng thời, bài báo cũng kêu gọi: "Phải kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, bồi dưỡng tư tưởng tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và kỷ luật. Phải đi sâu, đi sát thực tế, gần gũi quần chúng, thật sự tôn trọng và phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân"(14). Mấy tháng sau, từ ngày 10/5/ đến 19/5/1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh sửa lại lần cuối cùng bản Di chúc. Trong những lời tâm huyết để lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trước khi về cõi vĩnh hằng, Người vẫn nhắc lại: "Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân"(15).

Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhà lãnh đạo cách mạng kiệt xuất, với phương pháp đặc trưng là ưu tiên dùng Đức trị trước Pháp trị. Tư tưởng Hồ Chí Minh mang đậm tính chất truyền thống và yếu tố mới mẻ của thời đại, được kết hợp và nâng cao trong bối cảnh lịch sử thực tiễn của cách mạng Việt Nam. Đạo đức Hồ Chí Minh mang tính nhân văn cao cả, là đạo đức của chủ nghĩa tập thể, vì tập thể, do tập thể và kiên quyết loại bỏ chủ nghĩa cá nhân. Đạo đức Hồ Chí Minh không phải chỉ là lý thuyết mà là đạo đức hành động, bởi chỉ có kết quả tu dưỡng cụ thể của mỗi con người mới là mục tiêu của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và chính Người là một tấm gương sáng nhất về tu dưỡng đạo đức cách mạng. Những yếu tố này đã cho thấy đạo đức Hồ Chí Minh là nền tảng của con người Việt Nam cho quá khứ, hiện tại và tương lai. Vậy nên Chủ tịch Hồ Chí Minh được nhân dân ta và bạn bè thế giới tôn kính, yêu mến, vinh danh. Nhà sử học Mỹ G.Stenson nhận định Người là "Nhân cách của thời đại"; nhà văn Pháp M.Lambardo cho rằng Người là "Hình ảnh của con người tương lai"; nhà báo Mỹ D. Halberstam khẳng định Người "Luôn giữ được giá trị trường tồn của Việt Nam"; nhà nghiên cứu Phillippin S. Queenz kết luận Người là "Một người châu Á của mọi thời đại"; nhà thơ Bulgary B.Dimitrova coi Người là "Niềm hy vọng có tên Hồ Chí Minh"; nhạc sỹ người Anh E. MaxCall sáng tác Bài ca Hồ Chí Minh để ngợi ca Người "Là ngôi sao dẫn đường"; nguyên Bí thư thứ nhất BCH TW Đảng CS Liên Xô Nicolai Khorusov tôn sùng Người là một "Vị Thánh Cộng sản"; Thủ tướng Ấn Độ J.Nehru gọi Người là "Một con người vĩ đại"; đại diện Liên Hợp quốc khẳng định Người là một "Huyền thoại trong cuộc sống đời thường"; còn UNESCO tôn vinh Người là "Anh hùng giải phóng dân tộc Việt Nam, nhà văn hóa kiệt xuất"…. Những tư tưởng về đạo đức cách mạng vẫn mang hơi thở của cuộc sống và càng cho chúng ta thấy rõ tầm nhìn xuyên thế kỷ của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi 50 năm trước Người đã từng cảnh báo rằng: "Một dân tộc, một Đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân"(16).

Thực tế lịch sử cho thấy sau những thắng lợi, thành công, kỳ tích của Đảng và dân tộc, không ít cán bộ đảng viên đã trở nên quan liêu, mệnh lệnh, bảo thủ, xa rời quần chúng, thoái hóa biến chất, tham ô, lãng phí, bè cánh… khiến cho nền tảng đạo đức xã hội xuống cấp nhanh chóng. Vì vậy, đồng thời với sự lãnh đạo đất nước phát triển kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, mở rộng hội nhập, Đảng ta cũng đã đề ra các giải pháp kịp thời chỉnh đốn, củng cố năng lực lãnh đạo của Đảng và tư cách đạo đức của đảng viên. Đây là một công việc không dễ dàng vì: "Việc đấu tranh với kẻ địch ở trong người, trong nội bộ, trong tinh thần là một khó khăn, đau xót"(17), tuy nhiên với tinh thần chân chính, cách mạng, đổi mới và phát triển, Đảng ta đã nghiêm túc thực hiện tự phê bình và phê bình, kiên quyết xử lý những cá nhân, tập thể có ý thức, hành động làm mất uy tín của Đảng và làm xói mòn lòng tin của nhân dân với Đảng. Hội nghị TƯ 4 khóa XII đã thẳng thắn chỉ ra 9 biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị; 9 biểu hiện về suy thoái tư tưởng đạo đức, lối sống; 9 biểu hiện tự diễn biến, tự chuyển hóa trong nội bộ và đưa ra 4 nhóm giải pháp để chỉnh đốn Đảng, trong đó có 10 yêu cầu về chính trị, tư tưởng, phê bình và tự phê bình; 6 yêu cầu về cơ chế chính sách; 8 yêu cầu về kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng; 5 yêu cầu về phát huy vai trò của nhân dân và Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị xã hội.. Đồng thời, sau 5 năm thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW,  ngày 15/5/2016, Bộ Chính trị tiếp tục ban hành Chỉ thị 05-CT/TW về "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" để tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện về nhận thức và hành động trong Đảng, trong toàn hệ thống chính trị và xã hội. Những kết quả đã và đang thu được trong quá trình thực hiện nghị quyết TƯ 4 khóa XII và chỉ thị 05-CT cho đến nay đã tạo ra động lực phát triển mới trong Đảng, làm cho nhân dân phấn khởi tin tưởng hơn vào sự lãnh đạo của Đảng, cho chúng ta thấy rõ giá trị thực tiễn của tư tưởng: cán bộ đảng viên phải lấy đạo đức làm gốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh và qua đó càng thấm thía hơn lời dạy của Người để thực hành trong cuộc sống: "Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong"(18).

Đỗ Hoàng Linh-PGĐ Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch

Chú thích:

1, Hồ Chí Minh toàn tập. Nxb Chính trị quốc gia 2002. Tập VI, tr 50

2, Sđd. nt 2011. Tập II, tr 280

3, Sđd. nt. Tập IV, tr 21

4+5, Sđd. nt. Tập V, tr 68 +292

6, Hồ Chí Minh toàn tập. Nxb Chính trị quốc gia 2011. Tập VI, tr 117

7, Sđd.  nt. Tập IX, tr 259

8+9, Sđd. nt, tr 356 + 509

10+11+12, Sđd. nt. Tập X, tr 386-387 +601+603

13, Thư ký Bác Hồ kể chuyện. Nxb Chính trị quốc gia 2008, tr 106-107

14, Hồ Chí Minh toàn tập. Nxb Chính trị quốc gia 2011. Tập XV, tr 547

15, Sđd. nt. Tập XV, tr 612

16, Sđd. nt. Tập XV, tr 672

17, Hồ Chí Minh về đạo đức. Nxb CTQG, tr 162

18, Hồ Chí Minh toàn tập. Sđd. nt. Tập XI, tr 612