(Tổ Quốc) - Cách đây hơn 100 năm, Tết Trung thu ở Việt Nam, cụ thể là ở Hà Nội có sự khác biệt như thế nào? Liệu rằng lúc bấy giờ có nhiều đồ chơi hay lồng đèn rực rỡ sắc màu hay không?
Đáp án đã được tiết lộ thông qua kho tư liệu quý của Bảo tàng Albert Kahn ở vùng ngoại ô Hauts-de-Seine, sát với Paris, Pháp. Những bức ảnh màu vô cùng giá trị này đã được nhiếp ảnh gia người Pháp Léon Busy, người thành thạo kỹ thuật ảnh màu autochrome, dày công chụp cách đây hơn một thế kỷ.
Bên cạnh những bức ảnh về phố Hàng Chén, Hàng Thiếc, cầu Long Biên, cổng chùa Trấn Vũ, Văn Miếu, đền Ngọc Sơn..., nhiếp ảnh gia Léon Busy còn chụp một chùm ảnh màu về đồ chơi Trung thu ở Hà Nội năm 1915.
Phố Hàng Thiếc, Hà Nội, năm 1915. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Đây cũng chính là những bức ảnh màu đầu tiên chụp về Hà Nội và hiện đang được bảo quản tại "Thư khố hành tinh" (Archives de la Planète), thuộc Bảo tàng Albert Kahn ở Pháp.
Đồ chơi trung thu được bày bán trên phố Hàng Gai năm 1915. Nhiều đồ chơi được làm rất tỉ mỉ và nhiều màu sắc. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Những bức ảnh màu về cửa hàng bán đồ chơi Trung thu bằng giấy tại phố Hàng Gai năm 1915 khiến nhiều người bất ngờ. Bởi lẽ đây có lẽ là những bức ảnh màu đầu tiên cho thấy tính chính xác và trình độ mỹ thuật cao. Những bức ảnh của nhiếp ảnh gia Léon Busy trông gần giống như một tác phẩm nghệ thuật khi ông cẩn thận chọn vị trí, tư thế cho nhân vật và đặc biệt sử dụng ảnh sáng một cách rất khéo léo.
Đèn ông sao và đèn lồng hình con cá năm 1915 ở Hà Nội. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Chính nhờ vậy, những người hiện nay có thể biết được rõ ràng về màu sắc, những cảnh sinh hoạt, những ngành nghề nổi bật của phố phường Hà Nội cách đây hơn 100 năm.
Nhiều người bất ngờ khi trông thấy nhiều loại đồ chơi Trung thu đa dạng năm 1915. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Những món đồ chơi Trung Thu gắn liền với văn hoá dân gian của người Việt vào năm 1915. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Đặc biệt, những hình ảnh rất có giá trị về không gian Trung thu xưa ở phố cổ Hà Nội hiện nên rất rõ nét, ấn tượng. Nhiều người sau khi chiêm ngưỡng những bức ảnh màu cách đây hơn 100 năm còn bất ngờ vì đồ chơi Trung thu ở Hà Nội xưa rất đẹp, nhiều màu sắc.
Đèn lồng con cá được với màu sắc sống động được bày bán tại một cửa hàng ở phố Hàng Gai năm 1915. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Dù đều được làm thủ công nhưng có rất nhiều món đồ chơi với nhiều hình dạng khác nhau. Tất cả đồ chơi đều rất sinh động và được làm rất tỉ mỉ. Hoá ra không khí Trung Thu ở phố phường Hà Nội xưa cũng rất rộn ràng, náo nhiệt và đầy màu sắc.
Đồ chơi Trung thu được các nghệ nhân làm một cách khéo léo, rất bắt mắt. Ảnh chụp năm 1915 tại phố Hàng Gai. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Nhiều loại đèn Trung Thu năm 1915 được bày bán ở Hà Nội. Ảnh: Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Những bức ảnh màu về đồ chơi Trung thu trên phố Hàng Gai năm 1915 cũng từng được trưng bày tại Trung tâm Văn hóa Pháp, 24 Tràng Tiền, Hà Nội vào năm 2013.
Đồ chơi Trung năm 1915 ở Hà Nội. Ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Người đầu tư chụp những bức ảnh màu đầu tiên tại Hà Nội là ai?
Đó là Albert Kahn (1860 – 1940) là một doanh nhân tài chính - ngân hàng giàu có người Pháp. Ở tuổi 38, nhờ những khoản đầu tư sáng suốt đã giúp Albert Kahn kiếm được nhiều tiền và thành lập ngân hàng của riêng mình.
Albert Kahn ở Paris năm 1914. Ảnh: Wikimedia
Tuy nhiên, thành công trong kinh doanh không phải là "lý tưởng" đối với Albert Kahn. Ông đã tạo ra một số quỹ vì cộng đồng.
Đặc biệt, nhận thấy phát minh ra công nghệ chụp ảnh màu có thể giúp cho nhiều người chiêm ngưỡng được những cảnh vật sinh động đầy màu sắc, nên từ năm 1909 - 1931, ông Albert Kahn đã tài trợ cho một dự án nhiếp ảnh rộng lớn trên thế giới. Có nhiều nhiếp ảnh gia được cử đến 50 quốc gia trên thế giới. Họ được trang bị công nghệ mới về nhiếp ảnh và quay phim.
Năm 1929, do cuộc khủng hoảng kinh tế bùng nổ khiến doanh nhân Albert Kahn đổ vỡ trong kinh doanh và phá sản vào năm 1932. Bộ sưu tập "Thư khố hành tinh" vì thế bị sung công quỹ. Albert Kahn mất năm 1940 trong cảnh độc thân và không người kế thừa.
Bảo tàng Albert Kahn lưu giữ hơn 72.000 tấm ảnh màu được chụp nhiều nơi trên khắp thế giới. Ảnh: Sortiraparis
Bảo tàng Albert Kahn – nơi mở ra cuốn sách về quá khứ
Bảo tàng Albert Kahn ở Pháp, nơi lưu giữ nhiều bức ảnh màu quý giá được chụp ở nhiều nơi trên thế giới, hiện mang tên doanh nhân Albert Kahn.
Ông Albert Kahn chính là người đã bỏ tiền mua thiết bị và thuê nhiều nhiếp ảnh gia đi tới nhiều quốc gia trên thế giới để chụp những tấm ảnh màu mang về Paris cho ông. Nhiếp ảnh gia Leon Busy được Bảo tàng Albert Kahn cử sang Việt Nam để ghi lại bằng hình ảnh cuộc sống thường ngày của người dân miền Bắc Việt Nam từ năm 1914 đến năm 1917.
Không gian trưng bày ảnh màu tại Bảo tàng Albert Kahn. Ảnh: Albert-Kahn Museum
Thay vì ảnh đen trắng, Bảo tàng Albert Kahn trưng bày ảnh màu, với chất lượng rất thật nên mang lại nhiều cảm xúc cho người xem. Bảo tàng Albert Kahn hiện nay lưu giữ hơn 72.000 tấm ảnh màu được chụp ở khắp nơi trên thế giới. Trong đó, có tới 1.382 bức ảnh màu về Việt Nam và một số đoạn phim vào đầu thế kỷ 20 được lưu giữ tại bảo tàng này.
Từ năm 2006 đến nay, Hội đồng tỉnh Hauts-de-Seine và Bảo tàng Albert Kahn đã thực hiện chương trình "số hóa" kho phim ảnh lưu trữ của mình, nhằm tạo thuận lợi cho công chúng được tiếp cận với toàn bộ kho tư liệu.
Một triển lãm ảnh tại Bảo tàng Albert Kahn kéo dài từ tháng 4 - tháng 11/2022. Ảnh: Julia Brechler/ hauts-de-seine.fr
Bảo tàng Albert Kahn là một trong những địa điểm hấp dẫn ở Pháp. Đến tham quan tại Bảo tàng Albert Kahn giống như mở ra một cuốn sách lịch sử, đồng thời như một album ảnh cá nhân. Do đó, mỗi người sẽ tìm thấy những hình ảnh thể hiện sự nhạy cảm của riêng mình.
Giám đốc Nathalie Doury của Bảo tàng Albert Kahn chia sẻ, bảo tàng là nơi "giáo dục hình ảnh thông qua hình ảnh". Nơi đây còn cung cấp một số hội thảo cho những người trẻ tuổi cũng như các chuyến tham quan dành cho trẻ em.
Các gia đình cũng có thể tận dụng không gian phòng trống, nơi họ có thể khám phá các bộ sưu tập một cách thú vị.
Bài viết tham khảo nguồn: Bảo tàng Albert Kahn, Culturezvous
