(Tổ Quốc) - Ngày càng có nhiều đồn đoán về một thỏa thuận kín giữa Arab Saudi và Thổ Nhĩ Kỳ, với sự ủng hộ của Mỹ - liên quan tới vụ sát hại nhà báo Khashoggi.
Trang AFP nhận định, mặc dù Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman vẫn chưa thể làm dịu những áp lực của cộng đồng quốc tế liên quan tới cái chết của nhà báo Jamal Khashoggi; tuy nhiên tại quê nhà, có vẻ như ông đã thành công khiến ngay cả những người hồ nghi nhất – đặt niềm tin vào mình.
Sau nhiều tuần giữ im lặng, hôm thứ Tư (24/10), Thái tử Mohammed đã trực tiếp đối mặt với tâm điểm cơn bão khi lớn tiếng lên án những kẻ sát hại cây bút của tờ The Washington Post, và cam kết "công lý sẽ được thực thi".
Thái tử Mohammed bin Salman
Những tuyên bố công khai đầu tiên của Thái tử Arab Saudi về vụ việc Khashoggi, đã nhận được những tràng pháo tay vang dội trong khán phòng của khách sạn Ritz-Carlton tại thủ đô Riyadh. Cánh phóng viên thậm chí còn bắt gặp một người phụ nữ Saudi thì thào, bài phát biểu đã khiến bà "rơi nước mắt".
Trong khi đó, bầu không khí trên chính trường quốc tế, dường như không được lạc quan như vậy. Tại một cuộc phỏng vấn, Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi những gì đã xảy ra là một trong những vụ che giấu tồi tệ nhất trong lịch sử"; đồng thời ám chỉ, Thái tử Mohammed phải chịu trách nhiệm.
Hoàn toàn có khả năng chính phủ Saudi đã đạt được một điều gì đó với ông Erdogan, đặc biệt là với sự hỗ trợ của Mỹ.
Hussein Ibish
Tuy nhiên, "màn thể hiện" ấn tượng của ông Mohammed tại hội nghị kinh tế vừa diễn ra tại Riyadh – ngay sau một cuộc điện thoại với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan (người trước đó từng kiên quyết đem "sự thật" ra ánh sáng) – đã làm dấy lên những đồn đoán về một thỏa thuận "phía sau màn".
"Rõ ràng là như vậy", Hussein Ibish, một học giả tại Học viện các nước Vùng Vịnh ở Washington, khẳng định. "Bạn sẽ muốn xem xét cẩn thận những phát biểu của người Thổ trong những ngày sắp tới; nhưng hoàn toàn có khả năng chính phủ Saudi đã đạt được một điều gì đó với ông Erdogan, đặc biệt là với sự hỗ trợ của Mỹ".
"Ngoại giao tiền bạc"
Những thông tin "nhỏ giọt" được Ankara đưa ra về vụ sát hại Khashoggi, đã khiến nó trở thành tiêu điểm của cộng đồng quốc tế trong nhiều tuần trở lại đây. Nhưng một bằng chứng "không thể chối cãi" – mà theo giới chức Thổ Nhĩ Kỳ là đoạn ghi âm – lại vẫn chưa được công bố.
Theo Bessma Momani, giáo sư từ Đại học Waterloo, Canada, những phản ứng mạnh mẽ của thế giới có thể cho phép Tổng thống Erdogan tiến hành thương lượng kín với Arab Saudi, đặc biệt là thời điểm Thổ Nhĩ Kỳ đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế u ám.
"Ông Erdogan hiểu rằng, Saudi và các đồng minh của họ - đồng nghĩa với các cơ hội về vốn và đầu tư", bà Momani chỉ ra. Mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ vẫn đang tiến hành điều tra, nhưng rất có thể nó sẽ đi theo hướng mà một số nhà phân tích gọi là "ngoại giao tiền bạc" của Arab Saudi. Chính sách này đã góp phần giúp Riyadh có được sự ủng hộ vững chắc từ một số đồng minh Arab kém giàu có hơn trong cuộc khủng hoảng Khashoggi.
Thay đổi lập trường về Qatar
Trong bài phát biểu của mình, Thái tử Mohammed gây bất ngờ khi đề cập tới mối quan hệ chặt chẽ với Thổ Nhĩ Kỳ. Ông cảnh báo, những ai đang muốn chia rẽ hai quốc gia Hồi giáo "sẽ không thể thành công chừng nào còn tồn tại một vị vua Salman và vị Thái tử có tên Mohammed bin Salman".
Cái chết của Jamal Khashoggi trở thành tâm điểm của cộng đồng quốc tế
Cụ thể hơn, hôm 25/10, Arab Saudi tuyên bố, dựa trên những thông tin do Ankara cung cấp, có thể thấy vụ sát hại Khashoggi "đã được lên kế hoạch trước". Nhận định này đi ngược lại những gì Saudi đã nói trước đó rằng, Khashoggi tình cờ thiệt mạng trong một cuộc tranh chấp diễn ra bên trong lãnh sự quán tại Istanbul.
Đồn đoán về một thỏa thuận kín giữa Saudi và Thổ càng trở nên mãnh liệt hơn khi Thái tử Mohammed nói về Qatar – một đồng minh của Thổ Nhĩ Kỳ, bằng một giọng điệu mang đậm tính hàn gắn. Đất nước bé nhỏ Qatar chính là đối tượng mà Arab Saudi và các đồng minh đã áp dụng cấm vận trong hơn một năm qua.
"Ngay cả Qatar, bất chấp những khác biệt, có một nền kinh tế vững chắc, và sẽ hoàn toàn thay đổi trong 5 năm", Thái tử Saudi nói ngày 24/10.
"Đối với Tổng thống Erdogan, việc khôi phục lại ổn định tại Vùng Vịnh bằng việc hàn gắn giữa Arab Saudi và Qatar, vẫn là một ưu tiên trong nghị sự khu vực của Ankara," Sigurd Neubauer, một nhà phân tích Trung Đông tại Washington, đánh giá.
Cân nhắc địa chính trị vẫn được ưu tiên
Bài phát biểu của Thái tử Mohammed đã làm dấy lên phản ứng mạnh mẽ từ mạng xã hội. Nhiều người Saudi bày tỏ sự lo lắng, cuộc khủng hoảng làm ảnh hưởng tới cuộc cải cách mà ông Mahammed đang tiến hành. Một số người khác cho rằng, Thái tử đang cố gắng "mài mòn" những góc cạnh của vụ khủng hoảng.
Các cân nhắc địa chính trị đang chiếm ưu thế hơn so với việc tìm ra ai là thủ phạm thực sự đã giết Khashoggi
Bessma Momani
Tuy nhiên, theo ông Ibish, cộng đồng quốc tế sẽ không dễ dàng "lùi bước" ngay cả khi Washington và Ankara muốn "bỏ qua vụ việc".
"Các nước khác, và ngay tại Mỹ, Quốc hội và truyền thông, sẽ có tiếng nói, và đó sẽ không phải là những yếu tố không liên quan", ông Ibish dự đoán.
Hôm 24/10, Pháp cho biết đã sẵn sàng ủng hộ các lệnh trừng phạt quốc tế dành cho bên chịu trách nhiệm trước cái chết của nhà báo Khashoggi.
Về phần mình, mặc dù nhiều lần khẳng định không muốn các hợp đồng vũ khí nhiều tỷ USD với Saudi bị ảnh hưởng, nhưng Tổng thống Trump vẫn đe dọa sẽ áp dụng trừng phạt nếu nhà lãnh đạo quốc gia Arab bị chứng minh là đứng sau vụ sát hại.
Mặc dù vậy, bà Momani cho rằng, "các cân nhắc địa chính trị đang chiếm ưu thế hơn so với việc tìm ra ai là thủ phạm thực sự đã giết Khashoggi".
"Mỹ và các đồng minh khác đều có các thỏa thuận tài chính và hợp đồng kinh doanh lớn với người Saudi, và họ không muốn hủy bó chúng chỉ vì lấy lại công lý cho Khashoggi," giáo sư đến từ Canada kết luận.
