Giới tài chính Trung Quốc cảnh báo Mỹ theo đuổi "lựa chọn hạt nhân" - vừa đau người, lại đau mình?

Mặc dù khả năng Trung Quốc bị đối xử như Nga hoặc Iran là rất thấp và Tổng thống Trump cũng chưa thực sự đề cập tới trừng phạt Hong Kong hoặc các thể chế tài chính của Trung Quốc; tuy nhiên nguy cơ về một cuộc chiến tranh tài chính – bao gồm cả khả năng Trung Quốc bị loại bỏ khỏi hệ thống chi trả đồng USD của Mỹ - hiện không còn là điều "không thể xảy ra" cho quốc gia châu Á.

Theo giới phân tích, nếu Washington cắt đứt hệ thống tài chính và doanh nghiệp Trung Quốc ra khỏi hệ thống chi trả đồng USD, nó sẽ châm ngòi cho một cơn sóng thần tài chính ảnh hưởng tới kinh tế và tài chính toàn cầu.

"Đó rõ ràng là một lựa chọn hạt nhân cho nước Mỹ", một quan chức Trung Quốc giấu tên nhận xét. "Trung Quốc sẽ bị tổn thương nhưng có lẽ Mỹ còn bị tổn thương nhiều hơn". Ông cũng cho hay, viễn cảnh này hiện vẫn được Bắc Kinh coi là "có khả năng xảy ra thấp" và sẽ chỉ là biện pháp cuối cùng. "Một động thái như vậy sẽ gần với một cuộc chiến tranh nóng hơn là Chiến tranh Lạnh", quan chức cảnh báo.

Các nguy cơ sẽ vô cùng lớn bởi vì chúng có thể thay đổi toàn cảnh kinh tế thế giới trong nhiều năm tới.

Giống như nhiều nước khác, Trung Quốc dựa vào đồng USD Mỹ như là một biện pháp chi trả cho hầu hết các giao dịch thương mại, hoạt động tài chính và đầu tư với các cơ quan tài chính ở Hong Kong thường đóng vai trò như một "cửa ngõ".

Việc Trung Quốc sử dụng đồng USD đã giúp Mỹ duy trì "những đặc quyền quá đáng" – một thuật ngữ mà cựu Bộ trưởng Tài chính Pháp Valery Giscard d'Estaing từng nhắc tới vào năm 1965 – trong hệ thống tiền tệ quốc tế.

Lập trường của Bắc Kinh đối với đồng USD khá phức tạp. Một mặt, chính phủ Trung Quốc có nguồn dự trữ ngoại tệ lớn nhất thế giới – một nửa trong số đó là đồng USD. Bắc Kinh cũng coi đồng USD là một tài sản chiến lược khi giới hạn mức độ trao đổi từ đồng NDT sang USD cho mỗi người dân Trung Quốc là 50.000 USD/năm, đồng thời kiểm soát chặt chẽ những công ty chuyển USD ra khỏi đất nước.

Mặt khác, trong một thập kỷ trở lại đây, Bắc Kinh luôn tìm cách làm giảm sức mạnh của đồng USD. Năm 2009, thống đốc ngân hàng trung ương Trung Quốc từng đề xuất một đồng tiền siêu quốc gia để thay thế cho đồng USD.

Trung Quốc cũng khuyến khích sử dụng NDT trong giao dịch thương mại. Không chỉ thiết lập một thị trường tại Thượng Hải để giao dịch các hợp đồng dầu thô tương lai bằng NDT, Trung Quốc còn phát triển một hệ thống chi trả NDT xuyên biên giới, ký kết các hợp đồng trao đổi tiền tệ song phương, thậm chí thành lập một ngân hàng đa phương…

Tuy nhiên, hiệu quả của các nỗ lực trên vẫn còn nhiều hạn chế và đồng USD vẫn là lựa chọn đầu tiên cho các doanh nhân, nhà đầu tư và ngân hàng trung ương trên khắp toàn cầu.

Việc sử dụng đồng NDT ở mức độ quốc tế cũng chưa thể so sánh với đồng USD. Một thống kê gần đây chỉ ra, NDT chỉ chiếm 1,66% giao dịch chi trả quốc tế - quá ít so với tỷ lệ 43% của đồng USD. Ngoài ra, hơn 70% trường hợp sử dụng đồng NDT trong giao dịch quốc tế đều diễn ra ở Hong Kong – nơi có hệ thống tiền tệ và tài chính tách biệt với Trung Quốc đại lục. Đồng đô la Hong Kong cũng được coi là một phương tiện để Trung Quốc tiếp cận với dòng vốn thế giới.

Hiện đang ngày càng có nhiều lo ngại rằng, Mỹ sẽ làm suy yếu, thậm chí là phá vỡ các mối liên hệ tài chính với Hong Kong, nhằm hạn chế tiếp cận của Trung Quốc với nguồn vốn quốc tế, trong khi xóa bỏ vai trò trung tâm tài chính toàn cầu của Hong Kong.

Theo giáo sư từ Đại học Khoa học Hong Kong Francis Lui Ting-ming, loại bỏ Trung Quốc khỏi hệ thống chi trả USD sẽ đem lại tác dụng ngược do Washington cần Bắc Kinh tiếp tục mua lại các khoản nợ quốc gia đang gia tăng của Mỹ.

Trung Quốc đang nắm giữ các loại chứng khoán kho bạc Mỹ trị giá lên tới 1,1 nghìn tỷ USD – tương đương 4,4% tổng nợ quốc gia.

Nếu Trung Quốc không còn nằm trong hệ thống chi trả USD toàn cầu, Bắc Kinh sẽ đẩy mạnh quốc tế hóa đồng NDT, cũng như tăng tốc quá trình thiết lập một hệ thống tiền tệ toàn cầu và không còn lệ thuộc vào tiền tệ Mỹ.

"Mỹ có thể bắt nạt Iran và Venezuela – những nước không có sức mạnh tài chính và chính trị. Nhưng quy mô của Trung Quốc và đồng tiền của nó quá lớn, vì thế Mỹ không dám thực hiện các biện pháp cực đoan như vậy", ông Lui phân tích.

Thái độ không hài lòng của Trung Quốc với đồng USD không phải là điều mới mẻ. Tháng 3/2009, cựu Thủ tướng Ôn Gia Bảo từng nói, ông "có phần lo lắng" về độ an toàn của dự trữ đồng USD mà Trung Quốc đang sở hữu sau khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ bắt đầu bơm tiền trực tiếp vào các hệ thống tài chính nhằm đối phó với khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Giới học giả Trung Quốc từ lâu đã kêu gọi nhanh chóng thu hẹp mức độ phụ thuộc vào đồng USD.

Hồi tháng 5, cựu cố vấn ngân hàng trung ương Trung Quốc và hiện đang công tác tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc ông Li Yang nhận định, Bắc Kinh cần tăng tốc quốc tế hóa đồng NDT và sử dụng sức mạnh kinh tế của mình để quảng bá đồng tiền ở nước ngoài.

Mặc dù vẫn là đồng tiền chính trong hệ thống tiền tệ toàn cầu, thực tế sự thống trị của đồng USD lại đang yếu đi.

Vào cuối năm 2019, tỷ lệ dự trữ toàn cầu bằng USD đã giảm từ 66% năm 2015 xuống còn 60,8%. Tính tới cuối năm 2014, tài sản định giá bằng USD chiếm 58% dự trữ ngoại hối của Trung Quốc – giảm từ 79% năm 2005.

Nhà nghiên cứu Cao Yuanzheng từ Ngân hàng Trung Quốc Quốc tế cho hay, bất kỳ nỗ lực nào của Mỹ nhằm cô lập Trung Quốc khỏi hệ thống chi trả đồng USD, đều có thể đẩy nhanh sự hình thành một trật tự tiền tệ quốc tế mới, từ đó thay thế trật tự cũ đã tồn tại từ sau Thế chiến thứ 2.