Mỹ giáng đòn “lính đánh thuê” Nga tại Syria: Moscow đánh mất sức mạnh?

Vào đêm ngày 7/2, một mỏ dầu do người Kurd kiểm soát ở đông bắc Syria bị lực lượng liên minh với chính quyền của Tổng thống Syria Bashar al-Assad tấn công bất ngờ. Các cuộc không kích và hỏa lực pháo binh của Mỹ đã đẩy lùi đà tiến công này và những báo cáo sơ bộ cho biết ít nhất 100 tay súng thân chính phủ Syria đã thiệt mạng trong vòng ba giờ đầu của cuộc chiến.

Ba tuần tiếp sau, một số thông tin bắt đầu nổi lên rằng nhiều tay súng thiệt mạng trong đó là lính đánh thuê Nga ký hợp đồng với Tập đoàn Wagner, một công ty quân sự tư nhân được cho là có quan hệ mật thiết với Điện Kremlin. Một số dữ liệu bằng tiếng Nga đã mô tả việc 200 tay súng của Wagner thiệt mạng; trong khi các nguồn khác cung cấp số liệu thương vong lên đến 600 người. Mặc dù những con số này lúc đầu dường như vô lý, khi các nguồn khác của Nga ước tính chỉ có 20-25 người chết, nhưng   ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy số lính đánh thuê Nga thiệt mạng có thể lên đến hàng trăm.

Hình ảnh máy bay chiến đấu Mỹ nhắm mục tiêu phá hủy xe tăng T-72 của Nga tại Syria.

Các cựu binh của Wagner tiết lộ rằng những lính đánh thuê Nga bị giết vào khoảng 80-100 người và 200  người khác bị thương. Còn một bản ghi  âm tiếng Chechen của Syria cho hay có 170/200 tay súng người Nga đã thiệt mạng.

Theo Foreign Affairs, các động thái trên chiến trường gần đây dường như đã khiến chính phủ Nga rơi vào tình thế không được chuẩn bị. Những tuyên bố ban đầu của Kremlin trong một cuộc phỏng vấn vào ngày 14/2 chỉ nói rằng "có thể có các công dân Liên bang Nga" đang chiến đấu tại Syria, nhưng những người này "không liên quan" đến các lực lượng vũ trang Nga. Ngày hôm sau, Bộ Ngoại giao Nga thừa nhận rằng "năm người Nga có thể đã chết" trong vụ tấn công trên.

 Vào ngày 20/2, cơ quan này lại đưa ra một con số khác, nói rằng "một vài chục" công dân Nga và công dân các nước nói tiếng Nga khác đã thiệt mạng hoặc bị thương ở Syria.

Trong 5 năm qua, Wagner đã phát triển thành một nhà thầu quân sự ưu việt của Nga, đóng vai trò trung tâm trong các hoạt động quân sự của Moscow tại Syria và Ukraine. Nhưng những thông số thương vong khác biệt trên cho thấy các hành động tấn công của Wagner đã dẫn đến một sự đổ vỡ mà Kremlin không mong đợi. Trong khi năng lực hỗ trợ chính quyền Assad của Nga còn đang là một dấu hỏi, Moscow dường như đang phải đối mặt với nhiều vấn đề về gây ảnh hưởng tới các thế lực tại Syria, ngay cả với những lực lượng đánh thuê của mình.

Duyên cớ đòn tấn công mỏ dầu

Nếu cuộc tấn công ngày 7/2 thực sự là điều bất ngờ đối với Điện Kremlin, làm thế nào và tại sao nó lại xảy ra? Trong trường hợp này, một bài viết của nhật báo Kommersant Nga cung cấp các chi tiết rất quan trọng. Một cựu nhân viên của Wagner và có quan hệ với một số  lính thiệt mạng trong vụ việc nói rằng vụ tấn công vào mỏ dầu là một nỗ lực của "các doanh nhân lớn tại địa phương hiện đang hỗ trợ Bashar Assad" nhằm chiếm quyền kiểm soát nguồn năng lượng hiện do người Kurd ủng hộ Mỹ nắm giữ. Kế hoạch ban đầu dường như là tấn công phủ đầu căn cứ người Kurd và nắm giữ nó trước khi phi cơ của Mỹ có thể can thiệp.

Theo Foreign Affairs, trước hết, động thái như vậy là chưa từng có kể từ khi Nga can thiệp vào Syria từ tháng 9/2015. Chưa có dấu hiệu đáng tin cậy nào về việc Wagner hoạt động mà không có chỉ dẫn từ Điện Kremlin. Dù vậy, một sự kiện tương tự vào năm 2013 đã để lại nhiều đầu mối. Năm đó, Tập đoàn Slavonic (sau này trở thành một phần cốt lõi trong Wagner), đã được một khách hàng người Syria không rõ danh tính thuê để chiếm quyền kiểm soát các mỏ dầu ở phía đông, gần như cùng khu vực xảy ra xung đột ngày 7/2. Hành động này đã thất bại khi nhóm trên được trang bị yếu kém và đã bị các chiến binh nổi dậy của Syria đánh bại. Tuy nhiên, điều này cho thấy các cuộc tấn công như vậy có thể xảy ra ngay cả khi không có sự chỉ đạo từ Moscow.

Theo một hướng đi khác, một mẩu tin trên The Washington Post vào cuối tuần trước cho biết lệnh tấn công ngày 7/2 xuất phát từ một nhân vật đáng kể: Yevgeny Prigozhin. Là một thành viên của vòng tròn thân cận Tổng thống Nga Vladimir Putin, Prigozhin không chỉ liên kết với Wagner mà còn sở hữu các quyền lợi khác ở phía đông bắc của Syria. Ông là người đứng đầu công ty Evro Polis, đã ký một hợp đồng với Tập đoàn Dầu khí Syria hồi đầu năm ngoái để đảm bảo quyền sản xuất 25% tại tất cả các mỏ dầu và khí của Syria. Về phần lớn các mỏ còn nằm dưới quyền kiểm soát của người Kurd, Prigozhin đã phối hợp với các quan chức cao cấp Syria để lên kế hoạch cho "một điều ngạc nhiên" tới người Kurd.

Thông tin trên lại mở ra nhiều câu hỏi hơn và điều quan trọng nhất trong số đó là mức độ mà chính phủ Nga chấp thuận cho cuộc tấn công trên và liệu Prigozhin cùng với người Syria có nhận thức được sự hiện diện của Hoa Kỳ trong khu vực hay không. Câu trả lời chắc chắn nhất vào thời điểm này là Điện Kremlin có biết Wagner và Prigozhin đã lên kế hoạch tấn công người Kurd, tuy nhiên không đưa ra nhiều dự đoán về phản ứng từ lực lượng Mỹ và chắc chắn chưa lường trước được hậu quả mà Wagner nhận được.

Sức mạnh lính đánh thuê Nga

Theo Foreign Affair, sự kiện ngày 7/2 cũng nhấn mạnh vai trò mà Wagner đã thực hiện – một công cụ chính sách đối ngoại của Nga. Sau sự khởi đầu không thành công với tư cách Slavonic ở Syria vào năm 2013, nhóm này bị cáo buộc tham gia vào cuộc tiếp quản Crimea vào tháng 2/2014. Lính đánh thuê Wagner đã tham gia rất nhiều vào các hoạt động quân sự của Nga ở miền đông Ukraine vào năm 2014, bao gồm trận đánh Debaltseve vào tháng 1 và tháng 2/2015. Và mặc dù các nhà thầu quân sự tư nhân vẫn còn ở trong tình trạng không hợp pháp về mặt kỹ thuật ở Nga, Moscow đã ký thỏa thuận để một số lực lượng này thực hiện các nhiệm vụ ở Syria từ năm 2015. Wagner đã tham gia rất nhiều hoạt động tại khu vực trung tâm và miền đông Syria. Các tay súng này đã tham gia chiến dịch tái chiếm Palmyra tháng 3/ 2016 cũng như chiến dịch cuối năm 2017 giành quyền kiểm soát thành phố Deir ez-Zor.

Ước tính sát nhất hiện nay là Wagner triển khai ở Syria khoảng 2.500 lính. Vào tháng 9/2016, dư luận cho rằng Nga ước tính chưa có đến 5.000 binh lính ở Syria và lực lượng do Wagner đưa tới đã bằng một nửa quân số chính thức của Nga.

Lính đánh thuê thường thực hiện đổ bộ hạng nhẹ, giành quyền kiểm soát lãnh thổ và phát hiện ra các cuộc không kích. Dù vậy, họ cũng được sử dụng tại tiền tuyến. Lợi ích của một lực lượng như vậy là rất hiển nhiên khi cho phép Nga hiện diện trên bộ mà không có rủi ro chính trị về nguy cơ thương vong chính thức. Điều này đặc biệt hữu ích khi xảy ra chiến đấu hạng nặng vào tháng 9/2017 – thời điểm Wagner cho biết có 54 binh lính thiệt mạng trong xung đột.

Tuy nhiên, như sự kiện ngày 7/2 đã cho thấy, Wagner có thể làm giảm nguy cơ chính trị về thương vong nhưng không thể loại trừ hoàn toàn mối đe dọa này. Một trận chiến khiến hàng trăm người thương vong không thể giấu được trong thời đại truyền thông xã hội.

Và một vụ việc như ngày 7/2 cũng có thể khiến xung đột Syria trở nên tồi tệ hơn. Moscow đã gặp khó khăn trong việc kiểm soát tiến trình khủng hoảng, khi một hội nghị hòa bình Syria ở Sochi gần đây đã kết thúc mà không đạt được nhiều tiến triển. Mâu thuẫn vẫn tiếp diễn giữa người Kurd và Thổ Nhĩ Kỳ ở phía tây bắc, và các báo cáo cho thấy người Kurd và chính quyền Syria lại đang bác bỏ sự can dự của Nga vào các cuộc đàm phán của họ.

Thậm chí nếu cuộc tấn công của Wagner được Điện Kremlin phê chuẩn theo một cách nào đó, kết quả thảm khốc và quy mô của động thái vừa qua sẽ không giúp ích cho việc Moscow tăng cường vai trò của mình như một lực lượng ổn định tình hình hợp pháp ở Syria. Nguy cơ Điện Kremlin không thể hoặc không kiểm soát các lực lượng thân cận như Wagner chỉ gia tăng thách thức đối với tuyên bố của Nga về việc trở thành một thế lực quyết định ở Syria.

Đối với Wagner, những bước tiếp theo còn chưa rõ ràng. Moscow chắc chắn sẽ tìm cách củng cố nhóm này, có thể bằng cách tái bố trí lực lượng từ khu vực diễn ra sự kiện ngày 7/2 tới vùng ngoại ô Damascus hoặc tỉnh Idlib ở phía tây bắc Syria. Trong khi đó, Mỹ đã giáng một đòn mạnh vào Wagner – điều khiến các chỉ huy lực lượng  này phải xem xét lại trước khi thực hiện một động thái tương tự.