Tái hiện cuộc đời 'Kỳ Đồng" Nguyễn Văn Cẩm trên sân khấu chèo

Vở diễn được xây dựng dựa trên những tư liệu lịch sử có thật về Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm (1875-1929). Câu chuyện về ông được tái hiện qua hình thức ước lệ và dàn đế của sân khấu chèo truyền thống. Những lớp diễn về tài ứng đối của ông lúc nhỏ, khả năng thiên bẩm và tư tưởng yêu nước đã khắc họa nên hình ảnh về Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm. Thông qua diễn xuất của diễn viên nhà hát Chèo Thái Bình, khán giả sẽ hình dung ra một Kỳ Đồng bản lĩnh với tinh thần yêu nước, không chịu khuất phục trước quân thù.

Sinh ra trong một gia đình nhà Nho nghèo tại làng Ngọc Đình, tổng Hà Lý, huyện Duyên Hà, phủ Tiên Hưng (nay là xã Văn Cẩm, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình), cậu bé Nguyễn Văn Cẩm sớm bộc lộ tư chất đặc biệt thông minh với tài sáng tác thơ phú, làm câu đối ứng khẩu, bắt bệnh cứu người…

Năm 8 tuổi, Nguyễn Văn Cẩm được cha cho dự kỳ thi khảo khóa chuẩn bị cho kỳ thi hương sau đó tại trường Nam Định và đoạt loại ưu, được Vua Tự Đức ban chỉ dụ khen thưởng, cấp tiền gạo ăn học. Kỳ Đồng có nghĩa đứa trẻ kỳ tài là tên gọi được vua Tự Đức sắc phong cho Nguyễn Văn Cẩm cùng với sớ "Tên này còn ít tuổi, chưa thể dùng được, nay giao tỉnh thần Hưng Yên dạy bảo, để khi lớn lên, nhà nước sẽ dùng." .

Ngay từ nhỏ, chứng kiến sự thống khổ của người dân dưới ách đô hộ của Pháp, tư tưởng yêu nước, khát vọng cứu quốc đã luôn nung nấu trong trái tim Nguyễn Văn Cẩm. Cậu được người dân hết lòng ngợi ca, ngưỡng vọng.

Lo ngại trước ảnh hưởng của Kỳ Đồng và muốn nuôi âm mưu dùng người Nam để trị người Nam, thực dân Pháp đã đưa Kỳ Đồng (khi đó mới 12 tuổi) đi du học tại Algerie thuộc địa của Pháp lúc đó.

Tại Algerie, Kỳ Đồng học tại trường trung học Louis Legrand trong 9 năm. Trở về nước, ông từ chối lời mời làm quan của Pháp mà chỉ xin đất để mở mang việc làm ruộng ở Yên Thế vào năm 1897. Tại đây, ông âm thầm chiêu mộ nhân công, mở mang đồn điền, chuẩn bị vũ khí, lực lượng để chống Pháp. Sau khi phát hiện điều này, người Pháp đã lưu đày ông ở một quần đảo xa xôi. Chỉ sau 2 năm về nước, ông tiếp tục phải ly hương và mất ở đảo Tahiti (Papeete) năm 1929, hưởng dương 54 tuổi.

Vở diễn với mạch diễn chân thực, cảm động đã dẫn dắt khán giả đến với không gian ước lệ của nghệ thuật chèo truyền thống để hiểu hơn về một người con ưu tú, giàu lòng yêu nước của quê hương Thái Bình.

Bên cạnh những cảnh diễn hào hùng, những lớp diễn về sự chia ly của Nguyễn Văn Cẩm khi phải rời xa quê hương, khiến người xem xúc động. Cô Trai, người yêu của Nguyễn Văn Cẩm với hình ảnh ngọn đèn trước gió chờ đợi mòn mỏi đến bấc lụi dầu hao, đã khắc họa sự thủy chung son sắt của người con gái quê hương mong nhớ về người trai yêu thương đang lưu đày nơi viễn xứ.

Hình ảnh Nguyễn Văn Cẩm hướng về cố hương với niềm tin ngày mai nước non sẽ được độc lập là một hình ảnh gợi tả bi phẫn nhưng đầy trữ tình về một người chí sỹ yêu nước đến hơi thở cuối cùng.

Ê kíp sáng tạo của vở diễn có tác giả kịch bản văn học là cố tác giả Hoàng Luyện - Giải thưởng Nhà nước về VHNT, tác giả kịch bản chèo: Thạc sĩ Lê Thế Song, đạo diễn-NSND Lê Hùng, thiết kế mỹ thuật-họa sĩ Đặng Tuấn Minh, âm nhạc-NSND Hạnh Nhân.

Tác giả kịch bản chèo Lê Thế Song chia sẻ, khi nhận được đề nghị từ Ban giám đốc Nhà hát Chèo Thái Bình viết kịch bản chèo về Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm, ông đã mất khá nhiều thời gian để tìm kiếm những câu chuyện liên quan đến Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm. Cuộc đời ngoài 50 tuổi của chí sĩ Nguyễn Văn Cẩm chỉ có khoảng hơn 10 năm thơ ấu sống ở quê hương, nên tư liệu lịch sử về ông không nhiều.

“Rất may, khi tìm kiếm từ di sản nghệ thuật của cố tác giả Hoàng Luyện, tôi đã tìm thấy kịch bản văn học kịch về nhân vật Kỳ Đồng được sáng tác từ năm 1995. Trên cơ sở này, tôi đã chuyển thể thành kịch bản chèo, bổ sung một số chi tiết theo những cứ liệu lịch sử để tạo nên các lớp kịch”, tác giả Lê Thế Song cho biết.

Theo dõi vở diễn, người xem được thấy những mảng miếng sân khấu có màu sắc riêng. Những lớp diễn nối tiếp nhau trong mạch hành động kịch nhanh theo sát từng tình tiết. Sự xuất hiện của dàn đế ở một góc sân khấu với cách dẫn chuyện cùng những màn giao đãi thú vị với các nhân vật cũng mang đến nhiều thích thú cho người xem.

Sự hóa thân khéo léo của các nghệ sĩ, diễn viên Nhà hát Chèo Thái Bình, với những diễn viên đã khẳng định bề dày kinh nghiệm diễn xuất như NSƯT Văn Bằng (vai dàn đế), NSƯT Ánh Điện (vai cụ Đồ Tỵ), NSƯT Thúy Hà (vai cô Trai)… còn cho thấy thực lực ca, diễn của đội ngũ diễn viên trẻ trưởng thành từ nơi được mệnh danh là nôi chèo của cả nước.

Đặc biệt, nhân vật chính Kỳ Đồng do diễn viên trẻ Mạnh Khởi thủ vai được giới trong nghề đánh giá bước đầu thành công khi thể hiện một vai diễn khó, giàu màu sắc trong nhiều khoảng không gian, thời gian, từ lúc thơ bé đến trưởng thành. Cùng sự nghiêm túc đầu tư cho âm nhạc với lời ca, giai điệu vừa thanh thoát, vừa trữ tình, vở diễn như nén tâm nhang nghệ thuật tưởng nhớ chí sỹ yêu nước, người con ưu tú của quê hương Thái Bình: Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm.