Thổ Nhĩ Kỳ dấn tới mở rộng sức mạnh tại Địa Trung Hải

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã gia tăng động thái trong việc khoan thăm dò ở Địa Trung Hải, bất chấp sự phản đối của Hy Lạp vào cuối tuần qua. Động thái này báo hiệu rằng ông sẽ không lui bước trước nỗ lực kiểm soát xung đột của Pháp.

Ông Erdogan phát biểu trước những người trung thành với đảng của ông tại thành phố Rize ở Biển Đen vào ngày 15/8: "Chúng ta sẽ không bao giờ cúi đầu trước hành vi ăn cướp trên thềm lục địa của mình, cũng như sẽ không lùi bước trước các lệnh trừng phạt và đe dọa".

Thổ Nhĩ Kỳ bất chấp Pháp hiện diện

Bài phát biểu thách thức của Erdogan được đưa ra vài ngày sau khi các lực lượng Pháp tham gia cùng các tàu chiến và máy bay của Hy Lạp và Síp trong hoạt động tập trận quân sự ở Đông Địa Trung Hải, đe dọa sẽ có sự quốc tế hóa lớn hơn nữa đối với tranh chấp giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp.

Một tuần trước, Ankara đã điều một tàu thăm dò và khoan dầu khí, dưới sự hộ tống của hải quân, đến một khu vực biển mà Hy Lạp tuyên bố chủ quyền từ lâu. Để đối phó với hoạt động của tàu Oruc Reis, Athens đã đặt các lực lượng vũ trang của mình trong tình trạng báo động cao.

Huy động các lực lượng vũ trang trên toàn quốc, ngày 11/8, Ngoại trưởng Hy Lạp Nikos Dendias đã kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ "chấm dứt các hành động phi pháp phá hoại hòa bình và an ninh trong khu vực".

Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu đáp lại bằng cách nói rằng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không "thỏa hiệp" trong việc thực hiện các quyền chủ quyền của mình.

Sự leo thang này diễn ra sau nhiều tháng có những tuyên bố trái ngược của Hy Lạp, Síp và Thổ Nhĩ Kỳ về chủ quyền và ranh giới hàng hải ở khu vực này.

Những tranh chấp này hiện cũng liên quan đến các quốc gia Bắc Phi như Libya và Ai Cập, sau khi Ankara đạt được một thỏa thuận về ranh giới biển với chính phủ Libya được Liên hợp quốc công nhận tại Tripoli vào tháng 11 năm ngoái. Còn Athens thì đã nhất trí với Cairo về thỏa thuận một phần liên quan đến giới hạn hàng hải vào tuần trước.

Thỏa thuận Hy Lạp-Ai Cập – điều Ankara bác bỏ - đã kích hoạt việc triển khai tàu Oruc Reis và lu mờ hi vọng đối với tiến trình đàm phán giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ để giải quyết các tranh chấp gần đây - đang được tiến hành dưới sự bảo trợ của Đức Chủ tịch nhiệm kỳ của Liên minh châu Âu (EU).

Cuộc đối đầu mới này đã khiến Paris kêu gọi châu Âu hành động chống lại Thổ Nhĩ Kỳ.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngày 13 tháng 8 thông báo rằng Pháp sẽ "tạm thời củng cố" sự hiện diện quân sự của mình trong khu vực, để đánh dấu "quyết tâm duy trì luật pháp quốc tế" của đất nước ông.

Không còn coi trọng hiệp ước Lausanne?

Đối với Ankara, phần lớn vấn đề bắt nguồn từ Hiệp ước Lausanne năm 1923, văn bản sau Thế chiến thiết lập hầu hết các biên giới hiện đại của Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo đó, hầu như tất cả các đảo ở Biển Aegean - phần mở rộng về phía đông bắc của Đông Địa Trung Hải - thuộc về Hy Lạp. Tuy nhiên, nhiều hòn đảo trong số này nằm rất gần bờ biển của Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo Công ước gần đây nhất của Liên hợp quốc về Luật Biển, những hòn đảo này giúp mở rộng ranh giới biển của Hy Lạp tiến rất gần và xung quanh bờ biển Thổ Nhĩ Kỳ.

Đảo Síp - trên thực tế đã bị chia cắt kể từ cuộc xung đột năm 1974 - cũng có các tuyên bố chủ quyền hàng hải, điều khiến Ankara cảm thấy mình có rất ít quyền tiếp cận các vùng biển xung quanh.

Phó giáo sư Altug Gunal từ Đại học Ege của Thổ Nhĩ Kỳ cho biết: "Thổ Nhĩ Kỳ đang bị siết chặt vào một vùng biển rất nhỏ và bất công. Không chỉ chính phủ hiện tại của Thổ Nhĩ Kỳ, mà bất kỳ chính phủ nào khác cũng sẽ làm hết sức mình để phá vỡ những bức tường đang được xây dựng xung quanh họ ở Địa Trung Hải."

Khi các công ty dầu khí quốc tế phát hiện ra trữ lượng khí đốt trong vùng biển mà Síp tuyên bố chủ quyền vào năm 2011, giá trị của các khu vực biển này cũng được nâng cao.

Kể từ đó, đã phát hiện nhiều khí đốt hơn ở vùng biển Síp - mặc dù quyền sở hữu nó ngày càng bị thách thức bởi một Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng cứng rắn.

Năm ngoái, Ankara đã cử các tàu khảo sát địa chấn và tàu khoan của riêng mình vào vùng biển này, gây ra sự phẫn nộ từ Síp - và từ Pháp, khi tập đoàn Total của Pháp là một trong những công ty dầu khí quốc tế đứng sau việc phát hiện trữ lượng khí đốt ở đây.

Thỏa thuận Thổ Nhĩ Kỳ-Libya tháng 11 năm 2019 cũng mở rộng các yêu sách hàng hải của Thổ Nhĩ Kỳ ngay trên phần Đông Địa Trung Hải, nằm giữa Hy Lạp và Síp.

Phó Giáo sư Sotiris Serbos từ Quỹ Hellenic về chính sách Châu Âu và Đối ngoại có trụ sở tại Athens, nói với Asia Times: "Điều này đã thúc đẩy Hy Lạp thực hiện một thỏa thuận với Ai Cập".

Khu vực được quy định trong thỏa thuận Hy Lạp-Ai Cập cắt ngang khu vực được nêu ra bởi thỏa thuận Libya-Thổ Nhĩ Kỳ, điều theo Gunal coi là "một cuộc chạy đua giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp để ký kết các hiệp ước mới với các quốc gia Địa Trung Hải".

Serbos nói, điều này là do "mỗi bên đang tìm cách củng cố hồ sơ pháp lý và lập trường của mình," bằng cách khiến các nước láng giềng ủng hộ chính nghĩa của họ và để chuẩn bị cho bất kỳ cuộc đàm phán quốc tế nào trong tương lai.

"Bằng cách ký một thỏa thuận với Ai Cập, Hy Lạp muốn cân bằng với Thổ Nhĩ Kỳ," Gunal nói, "và họ hy vọng có thể ngồi vào bàn đàm phán với các điều khoản tương đối bình đẳng."