Tín hiệu mới trong quan hệ Trung-Mỹ năm 2017?

Kể từ sau bầu cử Mỹ, Trung Quốc và Mỹ đã có một chu kỳ chính trị không thuận lợi. Câu hỏi đặt ra là liệu mối quan hệ này có vượt qua và định hướng ổn định trong quan hệ hai bên trong năm tới hay không?

Vấn đề đặt ra cho lãnh đạo của cả Washington và Bắc Kinh là bằng cách nào để giảm đi sự nghi ngờ lẫn nhau. Trung Quốc cho rằng Hoa Kỳ đang can thiệp quá nhiều vào họ xung quanh các vấn đề Đài Loan, Hồng Kông và Tây Tạng. Trong khi đó, Hoa Kỳ lại dường như đang cố “nén giận” Trung Quốc bởi sự liên quan về an ninh quân sự Mỹ và các mâu thuẫn quanh vấn đề lãnh thổ giữa Trung Quốc với các nước láng giềng.

Các động thái của Mỹ gần đây bao gồm việc gây vấn đề Biển Đông và quyết định đặt hệ thống chống tên lửa tại Hàn Quốc (THAAD) giống như một tín hiệu thách thức Trung Quốc. Các hành động trên phần nào thể hiện sự điều chỉnh chiến lược của Mỹ đối với Trung Quốc.

Tại Hoa Kỳ, nhiều nghi ngờ cho rằng Trung Quốc ngày nay với quyền lực và đội ngũ lãnh đạo lớn mạnh sẽ có thể thay đổi trật tự thế giới hiện tại. Mỹ có thể “bối rối” trước các hành động của Trung Quốc và lo lắng điều này có thể ảnh hưởng đến quan hệ kinh tế và giáo dục của hai bên. Thêm vào đó là các nghi ngờ về những ý định của Trung Quốc trong dự án “One Belt, One Road”(Một vành đai, một con đường) hay phát triển ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (Asian Infrastructure Investment Bank). Đặc biệt phải tính đến mối lo ngại rằng Trung Quốc có thể trở thành bá chủ châu Á và điều này sẽ gây ít nhiều ảnh hưởng cho Mỹ. Các nghi ngờ này là có thật và thúc đẩy cuộc cạnh tranh chiến lược của hai quốc gia.

Tuy nhiên, một điều tất yếu cũng không thể phủ nhận nhiều lợi ích chung của hai nước có thể mang lại cho nhau trong vài năm trước đây. Biểu hiện khi Trung – Mỹ đã tránh được các mâu thuẫn trực tiếp và các khủng hoảng được cho là nghiêm trọng. Quân đội hai bên cũng liên tục có nhiều cuộc đàm phán và cơ chế kiểm soát khủng hoảng. Thương mại song phương Mỹ-Trung cũng luôn được tăng cường, vượt xa so với quan hệ của Trung Quốc với Liên minh châu Âu (EU) và quan hệ thương mại của Mỹ và Canada, trở thành đối tác thương mại lớn mạnh. Việc đầu tư của Trung Quốc tại Hoa Kỳ liên tục tăng mạnh khi quan hệ kinh tế giữa các tỉnh thành Trung Quốc với Mỹ. Trao đổi văn hóa-giáo dục cũng liên tục được duy trì; du lịch song phương phát triển – giao thông du lịch hai bên được cho là thuận tiện.

Việc hợp tác về các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu là chủ đề chính trong quan hệ song phương. Trong suốt chuyến thăm của Tổng bí thư Tập Cận Bình đến Mỹ vào tháng 9-2015 và tháng Ba-2016, ông Tập đã nhấn mạnh đến quan hệ vững chắc vì lợi ích chung giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc . Điều này phản ánh sự tôn trọng giữa hai bên trong mối quan hệ nghiêm túc mà không phải chỉ vì lý do ngoại giao.

Thách thức của các lãnh đạo Trung Quốc và Hoa Kỳ là quan hệ bình thường trong giai đoạn mới vì mục tiêu hợp tác-cạnh tranh cùng lớn mạnh. Các vấn đề trong nước đóng vai trò lớn hơn trong quan hệ và sẽ khuyến khích các nhà lãnh đạo duy trì mối quan hệ song phương.

Trong nhiều năm, Mỹ liên tục chấp nhận phương hướng hợp tác cùng Trung Quốc. Một mặt sẽ là động lực để phát triển kinh tế với Trung Quốc, mặt khác sẽ khuyến khích thay đổi chính trị. Nếu như Mỹ đang phân vân về mối quan hệ với Trung Quốc nên là bạn hay thù thì sẽ khó khăn cho cả hai quốc gia xây dựng quan hệ tin tưởng và hợp tác. Trong thời đại Internet, sự thờ ơ luôn thấy rõ. Nếu không kiểm soát tốt, rất có thể mối quan hệ hai bên sẽ lệch hướng và mất đi lợi ích của mỗi nước.

Trung Quốc và Mỹ cần thiết để nỗ lực xây dựng cầu nối thu hẹp khoảng cách giữa đôi bên. Mỹ cần phải nhìn nhận lại hai giả thuyết cho rằng: Trung Quốc có thể thay đổi hệ thống chính trị ngay khi kinh tế thịnh vượng hay Trung Quốc sẽ bắt tay với Hoa Kỳ để trở thành các cường quốc. Trong khi đó, Trung Quốc cũng phải cho Mỹ thấy được mục tiêu và chiến lược lâu dài của mình.

Ở một khía cạnh nào đó, cả hai quốc gia có thể xây dựng một tư duy mới để xóa tan các bất đồng. Trung Quốc và Mỹ có thể bắt đầu một mối quan hệ tôn trọng lẫn nhau vì lợi ích chung và đôi bên cùng có lợi. Điều đó sẽ không dễ dàng trong thế giới ngày nay. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc và Mỹ nên cùng đưa ra các sáng kiến thúc đẩy quan hệ hợp tác tích cực giữa hai bên.

Dưới thể chế mới Donald Trump, Bắc Kinh và Washington nên nhanh chóng tìm cơ hội mới xây dựng tin tưởng lẫn nhau. Chắc chắn có sự kết nối trực tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc khi Bắc Kinh sẽ nằm trong danh sách ưu tiên trong lịch trình công tác của ông Trump năm 2017. Bên cạnh đó, hai bên cũng sẽ thảo luận chung về các vấn đề về Biển Đông, an ninh mạng, sự ổn định của Đài Loan.

Bên cạnh đó, Trung Quốc và Mỹ cần thiết phải đối mặt với các vấn đề như môi trường kinh tế, thể chế thương mại và các bất đồng. Nhiều cơ hội cho việc hợp tác kinh tế hai bên. Ví dụ như, ông Trump có thế cải thiện cơ sở hạ tầng tại Mỹ và chọn các công ty Trung Quốc đầu tư. Trong khi đó, Trung Quốc có thể tìm kiếm sự hợp tác tài chính và công nghệ tại các quốc gia phát triển trong kế hoạch “One Belt, One Road” và mong muốn sự đồng thuận của Mỹ.

Tiến sỹ Henry Kissinger viết trong cuốn sách “On China” rằng: Trung Quốc và Mỹ nên thiết lập quan hệ “cùng phát triển”, theo đuổi lợi ích của mình, hợp tác khi có thể, điều chỉnh quan hệ và giảm thiểu mâu thuẫn.

“Tôi nghĩ “cùng phát triển” được hiểu là cạnh tranh hòa bình. Tập trung vào mục tiêu và đạt được lợi ích chung sẽ là cuộc cạnh tranh ý nghĩa nhất giữa Mỹ và Trung Quốc”, ông Henry Kissinger viết.