Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng

Tiềm ẩn nhiều nguy cơ

Phát biểu khai mạc, bà Lê Thị Vân Anh - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự hành chính, Bộ Tư pháp khẳng định, với sự nỗ lực của Chính phủ, Quốc hội, hệ thống pháp luật về bảo vệ trẻ em nói chung, bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng ở nước ta cơ bản được ban hành đầy đủ. Trong đó có thể kể đến là Luật Trẻ em, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật An ninh mạng… Điều này thể hiện phần nào cam kết của Chính phủ Việt Nam trong chăm sóc, bảo vệ trẻ em.

Tuy nhiên, với tốc độ phát triển nhanh, mạnh của khoa học công nghệ, bên cạnh việc đem lại cho các em cơ hội học tập, mở mang kiến thức thì việc sử dụng mạng internet còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, khiến các em dễ trở thành nạn nhân bị xâm hại hoặc thực hiện hành vi vi phạm pháp luật trên môi trường mạng.

Bà Lê Thị Vân Anh cho biết, theo thống kê hiện nay có khoảng 87% trẻ em sử dụng mạng mỗi ngày, do đó cần rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật để kịp thời có chính sách, giải pháp tăng cường bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng cũng như ứng phó kịp thời với sự phát triển của internet trong giai đoạn mới.

Các đại biểu tham gia Hội thảo đã cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về tư pháp người chưa thành niên, đánh giá những bất cập, vướng mắc của pháp luật Việt Nam, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ trẻ em, chống xâm hại trẻ em, đặc biệt là trên môi trường mạng.

Theo đó, các ý kiến cho rằng, trước hết cần tăng cường trách nhiệm bảo vệ quyền trẻ em nói chung và bảo vệ trẻ em nói riêng, phòng, chống xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Ngăn chặn thông tin gây hại cho trẻ em theo quy định của pháp luật về an toàn thông tin mạng; bảo đảm việc phát hiện, loại bỏ các hình ảnh, tài liệu, thông tin không phù hợp với trẻ em. Bên cạnh đó, phải dùng những chế tài và xử lý đủ răn đe đối với hành vi lợi dụng môi trường mạng để xâm hại trẻ em…

Ngày 20/2/1990, Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á và quốc gia thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em. Từ đó đến nay, rất nhiều văn bản được Đảng, Nhà nước ban hành với những quy định cụ thể về bảo vệ trẻ em. Các quy định này đã thể hiện trách nhiệm, nhận thức của Nhà nước trong quá trình hiện thực hóa việc bảo vệ trẻ em, góp phần vào sự phát triển toàn diện của thế hệ tương lai của dân tộc.

Tuy nhiên, với sự phát triển quá nhanh và mạnh của internet, của các thiết bị công nghệ khiến các quy định pháp lý liên quan đến bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng ở nước ta thiếu và chưa đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong quản lý đối tượng trẻ em bị xâm hại trên môi trường mạng; chưa có cơ chế thu thập, giám sát dữ liệu về trẻ em bị xâm hại; các quy định về trách nhiệm, quyền hạn của các ngành, các cấp trong công tác bảo vệ trẻ em...

Theo thống kê của Viện Nghiên cứu quản lý Phát triển bền vững (MSD), hiện có 96,9% trẻ em sử dụng mạng Internet, một số liệu khác chỉ ra rằng, gần 36,5% trẻ em đã phải trải nghiệm các thông tin, hình ảnh liên quan đến bạo lực trên Internet, hơn 13% trẻ em buộc phải tiếp xúc không mong muốn với các tài liệu khiêu dâm. Còn trong năm 2022, Tổng đài Quốc gia Bảo vệ trẻ em (Tổng đài 111) đã ghi nhận 1.500 cuộc gọi can thiệp hỗ trợ, trong đó có 419 cuộc gọi báo cáo về hoạt động xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Cục Trẻ em đã 21 lần can thiệp để xử lý những trường hợp này. Như vậy, có thể thấy rằng nguy cơ đối diện với các đối tượng, tội phạm thực hiện hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng sẽ rất cao.

Tạo "hệ miễn dịch" cho trẻ em

Trước đó, đã có nhiều hội nghị, hội thảo về chủ đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Chúng ta có hành lang pháp lý khá rộng để bảo vệ trẻ em.

Tuy nhiên, theo bà Leo Thị Lịch, Ủy viên Thường trực Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, việc thực hiện triệt để chính sách, pháp luật, đặc biệt ở một số tỉnh miền núi có bốn thách thức và nguy cơ lớn. Thứ nhất, đó là sự phát triển nhanh của công nghệ thông tin, mạng Internet và mạng xã hội đã làm xuất hiện nhiều trò chơi phim ảnh trên mạng có tính bạo lực, khiêu dâm, đặc biệt là những sản phẩm độc hại; cùng với đó, diễn biến phức tạp của tội phạm trên môi trường mạng bởi phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi. Thứ hai, các hàng rào kỹ thuật phòng ngừa xâm hại cho trẻ em trên môi trường mạng thực sự chưa được quan tâm đúng mức. Thứ ba, công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, kiến thức, kỹ năng phòng, chống xâm hại trẻ em trên mạng và trên internet và mạng xã hội, chưa được quan tâm nhiều. Thứ tư, ở vùng nông thôn, miền núi còn khó khăn về kinh tế, các bậc phụ huynh mải lo toan về kinh tế và cũng chưa có nhận thức đầy đủ về không gian mạng để bảo vệ, phòng tránh xâm hại trẻ em.

Để bảo vệ trẻ em trước những nguy cơ khi tiếp xúc với mạng xã hội, ông Nguyễn Đức Tuân, Giám đốc Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp không gian mạng Việt Nam, Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng, cần quan tâm đến công tác bảo vệ trẻ em, đặc biệt là cha mẹ và nhà trường. Với trẻ em, ông nhấn mạnh đến 2 chữ “C” là “Cẩn thận” và “Chia sẻ”: Cẩn thận là các cháu khi vào các nội dung truy cập cần xem nên vào hay không; Chia sẻ là khi các cháu gặp các sự cố thì phải chia sẻ với người thân của mình. Với cha mẹ và giáo viên, 2 chữ "C" là “Chú ý” và “Che chở”. Chú ý các cháu truy cập vào trang web nào, tương tác với ai trên môi trường mạng, kết bạn với ai; Che chở khi các cháu gặp sự cố, tránh tình trạng khi gặp sự cố, thay vì che chở lại làm những hành động gây tổn thương cho các cháu. “Quan trọng nhất là làm sao trang bị cho trẻ em một hệ miễn dịch và thường xuyên "tiêm vaccine số” cho trẻ để trẻ có một hệ miễn dịch thật tốt, có thể tự bảo vệ được mình trên môi trường internet” – ông Tuân nhấn mạnh.

Cục trưởng Cục trẻ em Đặng Hoa Nam cho rằng, chúng ta sống trong thời đại số nên phải có những công dân số, có “vaccine số”. Đó là một quá trình tiếp thu, học hỏi; từ kiến thức, từ nhận thức trở thành các kỹ năng ứng xử, kỹ năng ở trên môi trường mạng; từ các hành vi văn hóa cho đến những hành vi cảnh giác, tự bảo vệ mình. “Chúng tôi cho rằng, đó là những vấn đề mà chúng ta cần phải nhìn nhận có tính chất nguyên tắc, diễn biến để chúng ta không chỉ là ứng cứu, ứng phó mà chúng ta phải có sự phòng ngừa và ngăn chặn tốt hơn” - ông Đặng Hoa Nam nhấn mạnh./.

Hồng Hà

*Vụ Gia đình, Bộ VHTTDL thực hiện